Дьокуускайга “Забота” кырдьаҕастары, инбэлииттэри көрөр пансионат үлэтин-хамнаһын баран билистим. Дириэктэр Людмила Кокорева аҕам саастаах дьон хайдах дьиэҕэ-уокка олороллорун, тиэргэннэрин иһин батыһыннара сылдьан көрдөрдө, манна туох үлэ-хамнас ыытылларын билиһиннэрдэ.
Ытык иэспит
– Мин аҕабын көрөөрүбүн урбаанньыт буолбутум, кырдьаҕастары көрөр дьиэ аспытым. Ол эрээри, урбаанньыт буолан кырдьаҕастары көрөр-истэр дьиэни тэрийдэххэ, туох да көмө оҥоһуллубата салыннарбыта. Билигин аҕам барахсан суох. Ол да буоллар, саҕалаабыт дьыалабын ыһыктыбаппын. Былырыыҥҥыттан кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэ тэрийбитим. Онон кыра көмө оҥоһуллар уонна граннарга кыттаҕын, – диэн Людмила Григорьевна кэпсээнин саҕалыыр. – Кырдьаҕастарга сылаас сыһыан, болҕомто наада. Кинилэр кыраттан да үөрэллэр, хомойоллор. Быйыл кинилэр хаамалларыгар көнө буоллун диэн дьиэ таһын аспааллаттым. Сайын оҕурсу, укроп, петрушка, редискэ, 200 сибэкки, хатыҥ, талах, дөлүһүөн олортубут. Остуоруйа араас дьоруойдарын оҥоһуктарын киэргэтэн туруортаатым. Бэйэлэрин көрүнэн сылдьар өттүлэрэ аралдьыйа таарыйа оҕуруоттарын бүөбэйдээн үөрүү-көтүү бөҕө буолбуттара. Сайыҥҥы сылаас күннэргэ барыларын таһырдьа таһааран сибиэһэй салгынынан тыыннаран, сынньатан, аралдьыта сатыыбыт. Хаамар-сиимэр өртүлэрэ хаартыскаҕа түһэллэр.
Ити курдук инникитин өссө туох былааннааҕын, баҕалааҕын сырдатта. Кыалыннаҕына, эһиил пандус оҥорторуон баҕарарын эттэ.
Пансионат икки мэндиэмэннээх. Түөрт улахан, биир кыра хостордоох, куукуналаах, ванналаах. Дьиэ иһин-таһын видеокамеранан кэтээн көрөллөр. 27 миэстэҕэ билиҥҥитэ 20 киһи баар.
– Икки сытар кырдьаҕас баар. Атыттар хаамаллар, кэлээскэнэн сылдьаллар. Манна хастыы да ыйтан саҕалаан, хаһыс да сылларын олорооччулар эмиэ бааллар. Саастарынан саамай кырдьаҕаспыт 90-наах. Сунтаартан, Дьокуускайтан, Нерюнгриттан, Мэҥэ Хаҥаластан, Уус Алдантан, Тааттаттан, Чурапчыттан, Намтан, Томпоттон, Үөһээ Бүлүүттэн о.д.а. улуустартан кэлэллэр.
Кырдьаҕастарбыт доруобуйаларыгар улахан болҕомто ууруллар. Учаастакпыт бырааһын сотору-сотору ыҥыран көрдөрөбүт. Ону таһынан, ыйга биирдэ-иккитэ бырааһы манна аҕалан бука барыларын сыныйан көрдөрөбүт.
Бары биир дьиэҕэ сылы-сылынан хаайтаран баран олорботтор. Култуурунай сынньалаҥ хайаатар да тэриллэр. Массыынанан кэнсиэртэргэ, мусуойдарга сырытыннарабыт. Маны сэргэ, Кырдьаҕастар күннэрин, бырааһынньыктары бииргэ бэлиэтиибит. Култуурунай-сырдатар үлэбитигэр А.Е.Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин кытары ыкса үлэлэһэн биһиги улаханнык абыранныбыт. Кинилэр араас сонун тэрээһиннэригэр, быыстапкаларга, кэнсиэртэргэ хайаатар да хастыы да ыҥырыыны биэрэллэр. Дьоммут итинник тэрээһиннэргэ адьас үөрүүнэн сылдьаллар.
Аска-үөлгэ эмиэ улахан болҕомто ууруллар. Бүлүүдэлэрин арааһа уларыйа турар. Күҥҥэ түөртэ аһыыллар. Аска-үөлгэ баҕалара учуоттанар. Холобур, ким эрэ адьас сымнаҕастык эрэ буһарыллыбыт эти сиибин диэн турар. Ким эрэ ысталлаах кытаанах эккэ наадыйар. Ону барытын асчыппыт учуоттуур. Манна даҕатан эттэхпинэ, поварбыт урут эрэстэрээҥҥэ үлэлээбит улахан үөрүйэхтээх буолан, аһа-үөлэ наһаа минньигэс, – диэн кэпсиир.
Манна даҕатан эттэххэ, кырдьаҕастары көрөр-истэр тэрилтэлэр, пансионаттар элбээн иһэллэр. Онон, аны, аҕам саастаахтар бэйэлэрэ талыахтарын да сөп буолла. Онон бииртэн-биир үчүгэй усулуобуйаны тэрийэргэ пансионаттар, тэрилтэлэр улахан болҕомтолорун, кыһамньыларын уурар буоллулар.
Үлэни сайыннарарга
– Социальнай пансионаттары, бу хайысхаҕа үлэлиир урбаанньыттары СӨ Ил Дархана, Дьокуускай куорат дьаһалтата, СӨ Үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристибэтэ өйүүллэригэр баҕарабын. Маныаха СӨ Үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристибэтэ кырдьаҕас киһи олорор усулуобуйатын ымпыктаан-чымпыктаан үөрэтэрэ буоллар диэн баҕалаахпын. Тустаах министиэристибэ бу хайысханан үлэлиир дьоҥҥо анал үөрэх, куурус тэрийэрэ, сэминээр ыытан үөрэтэрэ, сүбэ-ама биэрэллэрэ, сир, дьиэ-уот боппуруоһа быһаарыллан иһэрэ буоллар, бу хайысханан үлэлээччилэр үлэбитин өссө кэҥэтэрбитигэр, сайыннарарбытыгар бэрт буолуох этэ. Манна даҕатан эттэхпинэ, мин инбэлииттэр быраҕыллан турар иистэнэр сыахтарын көрдөөбүтүм ыраатта. Ити боппуруос быһаарыллара буоллар, өрөмүөнүттэн саҕалаан үлэ бөҕөтүн тэрийиэм этэ, – диир дириэктэр.
“Дьоммун бүөбэйдээбэтэхпиттэн хомойобун”
Пансионакка үлэлиир Василий Петров мэдиссиинэ кэллиэһигэр санитардар куурустарыгар үөрэммит.
– Ийэлээх аҕам орто дойдуттан баралларыгар ыраах тыаҕа баар буолан кыайан көрсүбэтэҕим, бүөбэйдэспэтэҕим. Ол иһин бэйэбин куруук буруйдана саныырым. Билигин да буруйданабын ээ. Оҕо төрөппүтүн сылаастык, сымнаҕастык көрөр ытык иэһэ буоллаҕа… Ол иһин, сатаатар санаабын арыый чэпчэтиим диэн, кырдьаҕастар дьиэлэригэр үлэлииргэ, кинилэри көрөргө бигэтик быһаарыммытым.
Биллэн турар, олус эппиэтинэстээх уонна ыарахан үлэ. Сууннараҕын-тарааннараҕын, таҥаһын-сабын уларытаҕын, аһатаҕын, көрө-истэ сылдьаҕын. Кыайан хаампаттары көтөҕөҕүн, сүгэҕин.
Биһиги икки мэндиэмэнинэн сүүрэ сылдьан үлэлиибит. Түүннэри-күнүстэри кэтиибит-маныыбыт. Киэһэ утуйалларыгар сытыаран баран, охтон түспэтиннэр диэн ороннорун хайабыт уонна аналлаах мэһэйинэн хаххалыыбыт.
Сорох кырдьаҕастар барахсаттар, саҥа кэллэхтэринэ ытыыллар-соҥууллар, айманаллар. Сорохтор, арыт, оҕолоро кэлэн бардахтарына сайыһан тураллар. Олору кыра оҕону курдук уоскутаҕын, аралдьыта сатыыгын, албыннаһаҕын. Оннук эрэ гыннаххына табыллар. Ол быыһыгар тэлэбиисэр көрө олороннор, тахсан баран хаалаары гынааччылар эмиэ баар буолаллар. Онон барыларын адьас көрө-истэ, кэтии-маныы эрэ сырыттахха табыллар. Үлэбит, эбээһинэспит буоллаҕа.
“Манна аралдьыйарым элбэх”
Пансионакка олорор Валентина Седалищева:
– Манна былырыын бэйэм баҕабынан кэлбитим. Кэнсиэртэргэ, мусуойдарга, бырааһынньыктарга массыынанан таһаллар. Доруобуйабытын бырааһы ыҥыран көрдөрөллөр. Аспыт минньигэс. Сайын оҕуруоттаахпыт. Саастыылаахтарбын кытары дуоһуйа кэпсэтэбин, аралдьыйарым элбэх. онон аҕам саастаахтарга маннык дьиэ баара туһалаах дии саныыбын.
Үтүө санаа аанньалларыгар махтал
Дириэктэр Л.Г.Кокорева кырдьаҕастарга көмөлөспүт үтүө санаалаах дьоҥҥо махтанар.
– Быйыл эдэр саха уолаттара кэлэн пансионакка кэлэн дьыбааннарбытын буор босхо ыраастаан биэрдилэр. Ол кэнниттэн кырдьаҕастарбыт үөрбүттэрин көрүөххүт этэ. Намҥа Хамаҕаттаҕа оскуолаҕа бииргэ үөрэммит дьүөгэм Дарья Николаевна Бурнашова, дьүөгэлэрим Светлана Николаевна Протопопова (Никольскай), Надежда Евграфьевна Авксентьева (Хамаҕатта) ис санааларыттан көмөлөһөн, бэйэлэрэ үүннэрбит хортуоппуйдарыттан, моркуоптарыттан, хаппыысталарыттан босхо биэрбиттэригэр сүһүөхтээх бэйэбит сүгүрүйэн туран махталбытын тиэрдэбит. Кинилэр биһиги үлэбитин өйөөннөр, санаабытын улаханнык көтөҕөллөр, тирэх буолаллар.
Сардаана Баснаева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru