От ыйын бүтүүтэ уонна атырдьах ыйыгар Дьокуускайга Лонгинов уулуссатыгар алта баһаар буолла. Бүтэһигин, атырдьах ыйын 22 күнүгэр Башня диэн ааттаммыт үс этээстээх дьиэ күрүлүүр күнүс умайан таҕыста. Күүстээх тыаллаах буолан, уулусса утары турар икки этээстээх дьиэҕэ уот түһэн, ол дьиэ эмиэ умайан, көҥдөйө эрэ хаалла. “Саха сирэ” хаһыат кэрэспэдьиэнэ баһаар сибидиэтэлин, умайбыт дьиэ хаһаайынын доҕорун булан кэпсэттэ.
edersaas.ru
Санатар буоллахха, от ыйын 25 күнүгэр 29/1 №-дээх дьиэтигэр икки киһи өлүүлээх баһаар буолбута. Атырдьах ыйын 7 күнүгэр 31/2 №-дээх дьиэ умайбыта. Атырдьах ыйын 8 күнүгэр 29/3 №-дээх, атырдьах ыйын 20 күнүгэр 45/5 №-дээх дьиэлэр умайбыттара. Бэҕэһээ эрэ элбэх кыбартыыралаах дьиэ умайбыта. Баһаардар биричиинэлэрин быһыытынан элэктэриичистибэни, “бомжтары”, оҕолору, о.д.а. буруйдууллар. Сайсары кыбаарталын олохтоохторо бу мээнэҕэ буолбатах диэн дьаахханаллар. Элбэх кыбартыыралаах дьиэ умайбытыгар, “канистралаах эр дьону көрбүттэр үһү” диэн сурах тарҕаммыта.
Оттон бу сүүрбэттэн тахса сылы быһа ситэ тутуллубакка турбут ураты дьиэ кимиэхэ мэһэйдээтэ?
Мин көрдөхпүнэ, баһаарынайдар “Башняны” умуллара да сатаабатылар. Биир массыына уунан ыстаран көрдө, кырдьык, истиэнэни өрө салыыр уот уҕарыйарга дылы гынна. Ол гынан баран, тохтоон хааллылар. Көрөн турааччылар: “”уулара бүппүт үһү” дэстилэр. Үөһээҥи истиэнэлэрэ умайан бүтэн, сууллан түстүлэр. Оттон утары турбут икки этээстээх дьиэ көрүөх бэтэрээ өттүгэр күлүбүрээн тахсыбыт. Иккис этээһэ толору умайан, сууллубут, бастакы этээһин көҥдөйө эрэ хаалбыт. Бу дьиэҕэ эмиэ ким да олорбот үһү. Ол да буоллар, тэлгэһэтигэр оҕо хачыала баар этэ.
Күүстээх тыаллаах буолан, оннооҕор уулуссаҕа турар уот баҕаналара умайан тахсыбыттарын, уунан ыстаран умуллардылар. Чугастааҕы дьиэлэр эмиэ умайар кутталлаахтара, онон баһаарынайдар эрдэтинэ олору уунан ыстарбыттара. Онон, хата, атын дьиэ умайбата.
Чугастааҕы ыалларга киирэн, сибидиэтэллэри көрдөөтүм. Түннүгэ-үөлэһэ суох, хараҥа баҕайы гараажка биир эмээхсин соҕотоҕун оронугар олорор. Тэллэх ыттаах. Уот суох, барбыт. Гарааж улахан дьиэ салҕааһына быһыылаах, антах дьон кэпсэтэрэ иһиллэр. “Көрбөппүн, бэҕэһээ эрэ харах балыыһатыттан эпэрээссийэлэнэн таҕыстым” диир эмээхсин. Баба Клава этэринэн, баһаар буолуон иннинэ эрэ, учаастакка оҕолор саҥарсалларын истибит. Онон оҕолор уотунан оонньооһуннарыттан баһаар тахсыбыт диир. Бастаан умайан тахсыбытыгар, бары таһырдьа тахсан, иккис дьиэҕэ түһэн умайбытын көрбүттэр.
Кини этэрин гараажка киирэн кэлбит ыаллара, билигин Кырдьаҕастар дьиэлэригэр олорор Юрий Тригер утарда.
– Ити “хара риэлтордар” үлэлэрэ. Учаастактары былдьаһыы 2001 сылтан саҕаламмыта. Бу сыл бастакы дьиэ умайбыта.
90-с сылларга лесхоз үлэһиттэригэр бу уулуссаҕа учаастактары биэртэлээбиттэрэ. Миэхэ, Коля Францевка, бу Баба Клавалаахха, уо.д.а. “Хара риэлтордар” 2010 сыллаахха 39-с учаастагы, миэнин, былдьаабыттара. Сымыйа докумуоннары аҕалбыттара, судьуйа Подрясова учаастагы кинилэргэ биэрэргэ быһаарбыта. Онтон 2016 сыллаахха ону көтүрбүттэрэ – сымыйа докумуоннар буолаллара билиннэҕэ дии. Бу манна трансформатор туруортарбыппыт, ону эмиэ умаппыттара. Баран көрүөххүтүн да сөп, мантан чугас. Прокуратураҕа суруйбутум да, наадыйбаттар, участковай полицияҕа “отпискалаабыттара”. Бары докумуоннара, ааттара-суоллара миэхэ баар.
Төһөлөөх олбуор туруора сатаабыппытый – алдьаппыттара, харабыл ыты өлөрбүттэрэ, миигин иккитэ кырбаабыттара. Бу мантан ньиэрбинэйдээн уонна үйэм тухары сыбаарсыгынан үлэлээн, харахпыттан маттым. Билигин нэһиилэ иннибин борутан көрөбүн, дьиэм суох буолан, Кырдьаҕастар дьиэлэригэр олоробун. Бу ыҥырбыттарыгар, сүүрэн кэллим.
— Умайбыт дьиэ хаһан тутуллубутай?
— Николай Францев бу 18 кырыылаах, 4 этээстээх дьиэни соҕотоҕун туппута, оннооҕор сыбаайатын бэйэтэ көмпүтэ. Дьиэ туттарыгар анаан пилорама атыыласпыта. Мин акылаатын түһэрсэргэ көмөлөспүтүм, Дьиэни өр кэмҥэ кыһаллан-мүһэллэн, хас биирдии муннугун “ласточка” ньыматынан туппута. Архитектураҕа оннук ньыма баар. Истиэнэтэ иккилии хос буруустан тутуллубута. Бу дьиэ Мас тутуу лабораторията (Лаборатория деревянного зодчества) буолуохтааҕа. Силигин сиппитэ буоллар, 30 миэтэрэ үрдүккэ, алтыс этээһигэр өстүөкүлэ куупал аннынан оранжерея олордор баҕалааҕа. 1997 сыллаахха көҥдөйө тутуллан бүппүтэ. 2010 сыллаахха кырыыһатын уоран ылбыттара. Бу тутуу “Самые, самые рекорды г. Якутска” кинигэҕэ киирбитэ.
Доҕорум Коля Францев архитектурнай, юридическэй институттары бүтэрбитэ. Испэт-аһаабат, үрдүк үөрэхтээх, үтүөкэн киһи. Үйэтин тухары хара көлөһүнүн тоҕон, үп-харчы бөҕөтүн кутан туппут сырата, аҕыйах мүнүүтэ иһигэр күдэҥҥэ көтөн хаалбыта олус хомолтолоох.
Ангелина ВАСИЛЬЕВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru