Саха өрөспүүбүлүкэтин төрүттэспит Максим Аммосов көҕүлээһининэн 1922 с. Москваҕа тэриллибит Саха сирин Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтэ ааспыт үбүлүөйдээх сылга үгүс өрүттээх үлэни ыытта.
Бэрэстэбиитэлистибэ өрөспүүбүлүкэ федеральнай киини кытары үлэтин-хамнаһын сүрүннүүр, ситимниир, федеральнай бырагыраамаларга үлэлиир. Ил Дархан дойду салалтатын, федеральнай былаас уорганнарын кытары оробуочай көрсүһүүлэрин бэлэмниир, өрөспүүбүлүкэ интэриэһин туруулаһар, бииргэ үлэлээһин боппуруостарын быһаарар сыаллаах дьаһаллары тэрийэр. Ол курдук, былырыын өрөспүүбүлүкэ баһылыгын 57 оробуочай көрсүһүүтэ бэлэмнэммитин, бииргэ үлэлээһин боппуруостарын быһаарар 314 көрсүһүү тэриллибитин түмүгэр “Россия Федерациятын Арктикатааҕы зонатын 2020 с. диэри социальнай-экономическай сайдыыта” федеральнай госбырагыраама барылын саҥа бырайыагар Жатайдааҕы судоверфи тутуу бырайыага киллэриллэрэ, элбэх бырайыакка федерацияттан эбии үп тардыллара, ол иһигэр Дьокуускайга тутуллар онкодиспансерга хос үбүлээһин көрүллэрэ ситиһилиннэ.
Ханнык баҕарар боччумнаах бырайыагы саҕалыырга элбэх тэрээһин эрэйиллэр, бастатан туран федеральнай кииҥҥэ өрөспүүбүлүкэ баһылыгын суруга тиэрдиллэр, ону бэрэстэбиитэлистибэ хонтуруолга ылар. 2017 сыл устата Ил Дархантан 343 сурук тиэрдиллибититтэн 175-һэ олоххо киллэрилиннэ, 149-һа аккаастанна, атыныгар үлэ салҕанар.
Сокуону оҥорор үлэҕэ кыттыы
Бэрэстэбиитэлистибэ өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын кытары араас этиилэри бэлэмнээн Госдуумаҕа уонна правительственнай чааска киллэрэр, федеральнай сокуоннарга Саха сирин интэриэһэ учуоттанарын туруулаһар. Госдуума сэттис ыҥырыылаах састааба 656 сокуону бигэргэппититтэн үксүгэр Саха сирин этиилэрэ ылылынна. Ити иһигэр “Уһук Хотугу оройуоннарга уонна онно тэҥнэммит сирдэргэ олорор, үлэлиир дьоҥҥо судаарыстыба мэктиэлэрин, эбии толуйууларын туһунан”, “Электроэнергетика туһунан”, “Уһук Хотугу оройуоннартан уонна онно тэҥнэммит сирдэртэн көһөр гражданнарга дьиэҕэ субсидия туһунан” федеральнай сокуоннар бааллар.
Инвестбырайыактары олоххо киллэриигэ
Предпринимательство уонна инвестиционнай сайдыы министиэристибэтин кытары “АЛРОСА” ПАО Накыыннааҕы хостонор баайдаах сирин итиэннэ Бүлүү эҥээр улуустары электроэнергиянан хааччыйыы кэлим бырайыагын үбүлээһиҥҥэ Сайдыы саҥа баанын кытары күүстээх үлэ ыытылынна. Бэрэстэбиитэлистибэ офиһыгар тыа хаһаайыстыбатын, ОДьКХ-ны уонна электроэнергияны, тырааныспары о.д.а. сайыннарыыга туһуламмыт бырайыактар чэрчилэринэн араас хампаанньалар, бааннар бэрэстэбиитэллэрин кытары көрсүһүүлэр тэрилиннилэр. Холобур, ахсынньыга өрөспүүбүлүкэ дэлэгээссийэтэ Сербия дэлэгээссийэтин, Болгария бизнескэ национальнай ассоциациятын хонтуруоллуур сэбиэтин бэрэссэдээтэлин кытары көрсүһүүлэрэ буолла.
Эрэгийиэннэр икки ардыларынааҕы ситими сайыннарыы
Сыл устата Татарстан, Башкортостан, Калининград уобалаһын, Санкт-Петербург уонна Москва дьаһалталарын кытары бииргэ үлэлээһини салгыырга сөбүлэһиилэр түһэрсилиннилэр. Москваҕа “Фудсити” агрокластерга Саха сирин эргиэнин былаһаакката тэрилиннэ. Уһук Илин федеральнай уокурук күннэригэр, Тверьской болуоссакка ыытыллыбыт дьаарбаҥкаҕа итиэннэ Москваҕа, Санкт-Петербурга ыытыллыбыт ускуустуба маастардарын кэнсиэртэригэр өрөспүүбүлүкэ артыыстара, уран тарбахтаах маастардара көхтөөхтүк кытыннылар.
Үйэтитии үлэтэ салҕанар. Тверь уобалаһын Зубцовотааҕы оройуонугар саха буойуттарыгар анаммыт өйдөбүнньүк туруорулунна, Москваҕа Степан Васильев сырдык кэриэһигэр мемориальнай дуоска оҥоһуллуохтаах.
Имидж бэлиитикэтэ
Саха сирин аатын-суолун үрдэтиигэ, саха култууратын, үгэстэрин сырдатыыга киэҥ үлэ ыытыллар. Сыллата Коломенскайга ыһыллар ыһыах тупсан, байытыллан итиэннэ олохтоохтор интэриэстрин тардан иһэр. Былырыыҥҥы ыһыах туһунан биллэриини маассабай иһитиннэрэр сириэстибэ бастыҥ уорганнара тарҕаппыттара, ыһыах хаамыытын уон телехампаанньа сырдаппыта. Саха сирэ Россия састаабыгар киирбитэ 385, өрөспүүбүлэ итиэннэ бэрэстэбиитэлистибэ тэриллибиттэрэ 95 сылларынан боччумнаах дьаһаллар, ол иһигэр Москваҕа, Санкт-Петербурга Саха өрөспүүбүлүкэтин күннэрэ, дьаарбаҥкалар, быыстапкалар үрдүк таһымнаахтык ыытылыннылар. Маны таһынан биир дойдулаахтар түмсүүлэрэ күүскэ үлэлиир, уустуктарга түбэспиттэргэ көмө тэриллэр.
Бу туһунан өрөспүүбүлүкэ Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы – РФ Президенигэр Саха өрөспүүбүлүкэтин бастааннай бэрэстэбиитэлэ Юрий Куприянов суруналыыстары кытары көрсүһүүтүгэр кэпсээтэ. Түмүгэр хас биирдии көлүөнэ бэйэтэ стратегическай миссиялаах буолар, билигин биһиги миссиябыт — Россия Президенин быыбара, барыта онтон тутулуктаах диэтэ.
Раиса СИБИРЯКОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru