ЫТТАРЫ – СОКУОН, ОТТОН БИҺИГИНИ КИМ КӨМҮСКҮҮР?

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Дьокуускай куоракка эрэ буолбакка, бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн кыылга амарах сыһыан туһунан сокуон олоххо киириэҕиттэн, бэйдиэ сылдьар ыттар дьыалалара улахан кыһалҕаҕа кубулуйда.

«Кыылга эппиэтинэстээх сыһыан уонна Арассыыйа Федерациятын сокуоннарын аакталарыгар уларыйыылары туспа киллэрии туһунан» 498 нүөмэрдээх Федеральнай сокуон 2018 сыллаахха ахсынньы 27 күнүгэр тахсыбыта. Ол эбэтэр, кыылы көрүүгэ-истиигэ болҕомтолоох, эппиэтинэстээх уонна амарах сыһыаны ирдиир сокуон. Ыкка, куоскаҕа буоллун, кырыктаах сыһыан иһин киһи сокуон иннигэр эппиэттиир. Иитэ ылыллыбыт кыылы аһаппакка, үчүгэйдик көрбөккө-истибэккэ, кырбаан, атаҕастаан ыарытыннарыы, тиһэҕэр өлүүгэ тиэрдии кырыктаах сыһыан буолар.

ЫТТАН ЭМСЭҔЭЛЭЭҺИН АҔЫЙААБАТ

Төһө да сокуон киирбитин иһин, бэйдиэ сылдьар ыт, ­куоска ахсаана онтон аҕыйаабата. Билигин даҕаны элбэх кыбартыыралаах дьиэ подъезтарыгар куоскалар, ыт оҕолоро быраҕыллаллар. Итинник быһыыттан-майгыттан сылтаан бэйдиэ сылдьаллар. Дьон итинник ыттар саба түһүүлэриттэн куттанар. Тоҕо диэтэххэ, бэйдиэ сылдьар ыттар саба түһүүлэриттэн Тиксиигэ 2013 сыллаахха оҕо өлбүтэ, 2019 сыллаахха Ленскэйгэ оҕо улаханнык эчэйбитэ, 2020 сыллаахха Тааттаҕа оҕону олбуорун иһигэр ыт сии сыспыта. Хомойуох иһин, төһө даҕаны ыттары түөрт атах­таах доҕотторбут диэбиппит иһин, ыттартан эмсэҕэлээһин хатылана турар. Үөрдэһэн сылдьан, биир ыт саҕалаатаҕына, бары тэҥҥэ саба түһэллэрин умнуо суох­таахпыт. Ол туһуттан, хаһаайыттар бас билэр ыттарын баайыахтаахтар, олбуор иһиттэн таһаарыа суохтаахтар.

БИЭРЭПИС КЭМИГЭР ЫТ АХСААНА АҔЫЙЫА ДУО?

Дьокуускай куоракка бэйдиэ сылдьар кыыллары тутар пуун, «Помоги выжить» аһымал пуонда дириэктэрэ Екатерина Безрученколыын кэпсэттибит:

— Пууҥҥутугар төһө куоска, ыт баарый, балаһыанньа хайдаҕый?

— Бүгүҥҥү күҥҥэ 650 ыт баар. Манна куоска суох, ыттары эрэ тутабыт. 13 үлэһиттээхпит, онтон иккитэ суоппар, иккитэ ыты тутар дьон, түөрдэ кыыллары көрөр-истэр үлэһиттэр буолаллар. Балаһыанньа кэминэн. Арай куруук буоларын курдук, ыт уйата олох тиийбэт. Күн ахсын саҥа ыттары аҕала турабыт. Билигин кыстыкка киирии буолла, онон уйата суох ыттарга тымныы. Үтүө санаалаах дьон биирдиилээн уйа оҥорон бэлэх­тииллэр, кинилэргэ биһиги наһаа махтанабыт.

— Ас-үөл чааһа хайдаҕый?

— Куруппаны, эти, балыгы элбэҕи ылан хаһааммыппыт. Ону таһынан, эминэн-томунан эмиэ хааччыммыппыт.

— Арассыыйа үрдүнэн биэрэпис үлэтэ саҕаланна. Сорох кытыы уулуссаларга, чааһынай дьиэлэргэ бэйдиэ сылдьар ыт ахсаана элбэх.

— Бүтэһик үс ыйга уопсайа биһиги 781 ыты тутан чииптээтибит. Чииптэммит ыт ыраастанар уонна кастрацияланар. Биэрэпис саҕаламмытынан эрэ буолбакка, биһиги ханна сайаапка киирэр даҕаны, онно тиийэн ыттары тутабыт уонна илдьэ барабыт. Чааһынай дьиэлэргэ туспа биригээдэ үлэлиир. Иккис биригээдэ кыраапыгынан, сайаапка киирдэҕинэ.

— Ити бэйдиэ сылдьар ыттартан үгүстэрэ моойдоругар быалаах буолаллар, хаһаайын­наах ыттары эмиэ тутаҕыт дуо?

— Суһал са­­йаапка киир­дэҕинэ, хайаан да тиийэбит. Биһиэхэ диспиэччэргэ хаһаа­йыннаах, хаһаайына суох диэн эппэттэр. Уопсайынан, эппиэтинэһэ суох дьонтон куораппыт үрдүнэн маннык уустук балаһыанньа үөскүүр. Хаһаайыннаах ыт бэйдиэ сылдьарын иһин биир тыһыынча­лаах буолбакка, 30 тыһыынча­лаах ыстараап олохтоноро буоллар, баҕар, долоҕойдоругар түһүө этэ. Сороҕор ха­­һаайыны ыта истибэт, ытыраары гынар буоллаҕына, эрийэн ыҥырар. Холобур, биир оннук түгэн баар. Кавказскай овчарка боруода ыт хаһаайынын олох чугаһаппат, саба түһээри гынар

буолбутугар, биһиги биригээдэбитин ыҥырбыта. Сорох хаһаайыттар ыттарын кэлэн ылалларыгар махтаналлар, сорохтор айдаан бөҕө таһааран илдьэ бараллар.

— Бу соторутааҕыта Кирзавод оройуонугар ыттары дьааттаабыттар диэн иһиллибитэ. Онно пууҥҥутуттан чииптэммит ыттар бааллара дуо?

— Кирзавод оройуонугар ыттары дьааттыыр түгэннэр тахсыталыы сырыттылар. Биһиги пууммутуттан биир чииптээх ыт түбэспит этэ, ону таһынан, биркэлээх түөрт ыт баара, билигин бары этэҥҥэлэр. Барыларын аҕалан манна эмтээн өрүһүйдүбүт.

— Оттон чииптээх диэн кулгааҕар бииркэлээх ыт ­буолбатах дуо?

— Чииптээх диэн ОСВВ (отлов, стерилизация, вакцинация, возврат – тутуу, ыраастааһын, вакциналааһын, босхо ыытыы) ааспыт ыт буолар. Чииптэммит ыт бас­таан уон күн харантыыҥҥа олорор, онтон дьоҥҥо куттала суох буоллаҕына, босхо ыытыллар. Оттон бииркэ диэн чииптээһин буолбатах, биһиги икки көрүҥ бииркэни ыт кулгааҕар иилэбит. Кыһыл бииркэ – тыһы ыттарга, от күөх – атыыр ыттарга. Ити бэйэбит ыраахтан көрөн быһаарарбытыгар наада.

— Сорохтор, ыттары чииптээн баран куорат уһук уулуссаларыгар ыыталлар дииллэр.

— Биһиги ыты хантан тутабыт да, ол сиргэ чииптээн баран ыытабыт. Онтон салгыы ыт ханна барарыгар эппиэтинэһи сүкпэппит. Ардыгар биһиэхэ төттөрү кэлбит түгэннэрэ эмиэ баар. Эппитим курдук, эппиэтинэһэ суох хаһаайыттар ыттара босхо, бэйдиэ баран дьоҥҥо кутталланаллар. Хаһаайыннаах ыт майгыта атын буолар. Куһаҕан майгылаах, ытырыан сөптөөх ыттары ыыппаппыт, манна хаалларабыт. Хас биирдии хаһаайын иитэр кыылын иннигэр эппиэтинэһи сүгүөхтээх.

ЫТЫ КҮҮЛЭЙДЭТИИ БЫРААБЫЛАТА

Хаһаайын ытын күүлэйдэтэригэр тугу өйдүөхтээҕий? Тоҕо эрэ биһиэхэ, Саха сиригэр, бу быраабыланы олох тутуспаттар. Ол түмүгэр уулуссаҕа бэйдиэ сылдьар ыт элбэҕин ааһан, ыт тахсан киирбитэ тулалыыр эйгэбитин киртитэр.

2021 сыллаахха ыты күүлэйдэтии быраабылатын туһунан сокуон тахсыбыта.

— Орто, улахан уонна охсуһуук боруодалаах ыты быата, наморднига суох күүлэйдэтэр бобуллар.

— Оҕо былаһааккатын, уһуйаан, оскуола, балыыһа, от-мас, үүнээйинэн көҕөрдүү таһыгар ыттары күүлэйдэтэр бобуллар.

— Хаһаайын айылҕаны, тулалыыр эйгэни харыстыыр сыалтан ытын кэнниттэн анал бакыаттаах сылдьан хомуйуохтаах.

— Элбэх кыбартыыралаах дьиэҕэ ыты уопсай көрүдүөргэ тутуу бобуллар.

— Элбэх кыбартыыра­лаах дьиэлэргэ ыт үрүүтүн киэһэ 22.00-07.00 чааска диэри, оттон өрөбүл күҥҥэ 22.00-09.00 чааска диэри хааччахтаныллар. Маны таһынан, күнүс 13.00-14.00 чааска диэри чуумпуну тутуһуу ирдэнэр. Өскөтүн, элбэх кыбартыыралаах дьиэҕэ маны тутуспатахха, ыстарааптаныахха сөп.

Бу ирдэбиллэри ыттаах да, ыта да суох киһи билиэхтээх. 2021 сылга Арассыыйаҕа кыылга эппиэтинэстээх уонна амарах сыһыан туһунан сокуон тахсыбыта, оттон хаһаайыннаах ыты хайдах күүлэйдэтэр туһунан сокуон 2018 сылтан үлэлиир. Ол курдук, Арассыыйа Федерациятын Холуобунай кодексатын 167 ыст. 2 ч. ха­­һаайыннаах ыт атын киһи баа­йын-дуолун алдьаттаҕына, ол эрээри оҥоһуллубут хоромньу суумата 5 тыһыынча солкуобайтан элбэх буоллаҕына, бу со­­куон үлэлиир.

Өскөтүн, хаһаайын ытын сатаан көрбөккө-истибэккэ, дьон доруобуйатын утары дьа­­йыылары оҥордоҕуна, Арассыыйа Федерациятын Холуобунай кодексатын 118 ыст.1 ч. эппиэтинэһи сүгэр.

Өскөтүн, хаһаайын ытын соруйан дьоҥҥо кигэр буоллаҕына, ол кигии түмүгэр киһи эчэйдэҕинэ эбэтэр өллөҕүнэ, Арассыыйа Федерациятын Холуобунай кодексатын 105 ыст. хаһаайын эппиэтинэскэ тардыллар. Ол иһин бары усу­луобуйаны учуоттаан туран ыты иитэр ордук. Күүлэйдэтии туспа эп­­пиэтинэһи сүгэрин би­­һиэхэ, Саха сиригэр, өйдүөхтэрэ ыраах. Элбэх кыбартыыралаах дьиэҕэ олорооччулар ыттарын күүлэйдэтэн баран, кэнниттэн хомуйбаттар. Ол иһин ыттаах ыалы испииһэктээн, кыбартыыраларын төлөбүрүгэр эбэтэр бу киһи чааһынай дьиэҕэ олорор ­буоллаҕына, эбии нолуок төлөттөрөн, эппиэтинэстэрин үрдэтэр наада.

Ульяна Захарова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Хаартыска krsk.aif.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0