Ааспыт нэдиэлэҕэ «Якутия», «Саха сирэ», СИА, «Саха НКИХ”, “Сахапресс”, “Саханьюс”, “Улусмедиа”, “Киин куорат” суруналыыстара Дьокуускай куорат уулуссаларыгар ыытылла турар өрөмүөн үлэтин кытта анаан-минээн билистибит, этэргэ дылы, тутан-хабан көрдүбүт. Ыытылла турар бырассыаска кыттыһан, үлэлээҥ диэбиттэрэ буоллар, арааһа, сорох-сорохторбут үөрүүнэн сөбүлэһиэх этилэр. Суруналыыстар оннук да буолуох тустаах буоллахпыт. Куттанан, толлон туруо суохтаахпыт.
Урутуу түһэн этэр буоллахха, от ыйын 28 күнүнээҕи туругунан, бэдэрээтинэн үлэлиир тэрилтэлэр «Куттала суох, хаачыстыбалаах суоллар” национальнай бырайыак чэрчитинэн, 17 км уһуннаах учаастагы аспааллаабыттар уонна тупсаран оҥоруутун (суол бэлиэлэрэ, оптуобус тохтобуллара, уулуссаларга лаампалары ыйааһын) саҕалаабыттар. Былаан быһыытынан быйыл күһүөрү кыһыҥҥа диэри Дьокуускай куоракка барыта 49 км уһуннаах уулусса өрөмүөннэниллиэхтээх. СӨ тырааныспарга уонна суол хаһаайыстыбатыгар миниистирин 1-кы солбуйааччы Сергей Владимиров: “Дьокуускай куоракка быйылгы былааҥҥа уулусса ситимин 44 эбийиэгэр хапытаалынай өрөмүөннээһин, саҥардан оҥоруу үлэлэрэ ыытылла тураллар, ити барыта 49 км тэҥнэһэр. Бу үлэни үмүрүтэргэ 2,2 млрд. солк. көрүллүбүтэ. Билиҥҥи туругунан 8 бэдэрээтчит-тэрилтэ үлэлиир. Быйыл бэдэрээтчиттэр үлэни куһаҕана суохтук саҕалаабыттара. Онон ити быйылгы былаан барыта болдьоҕор этэҥҥэ түмүктэниэ диэн эрэнэбит. Үлэ барыытын билиҥҥи туругунан сыаналаан этэр буоллахха, аспааллааһын балаҕан ыйыгар түмүктэниэ, салгыы тупсарыы үлэтэ барыа”, — диэн иһитиннэрдэ.
«РИК Автодор» АУо генеральный дириэктэрэ Ариан Сидоров: «Дьокуускай куоракка уонна Пригороднай сэлиэнньэҕэ 12,5 км уһуннаах уулусса өрөмүөнэ түмүктэнэн эрэр. Маны үмүрүттүбүт даҕаны киин куорат авиапордун аттынааҕы уулуссалары өрөмүөннээн саҕалыахпыт, ол барыта 12,5 км тэҥнэһэр. Билигин Дьокуускай куорат уокуругун Пригороднай сэлиэнньэтигэр баар уулуссалары аспааллааһын түмүктэннэ. Пляжнай уонна Наберажнай уулуссаларга тупсарыы үлэлэрин эмиэ үмүрүттүбүт. Билиҥҥи туругунан, суол бэлиэлэрин, оптуобус тохтобулларын уонна лаампалары туруоруу барар.
Дьокуускай куоракка Луговой уулуссаҕа 0,567 км уһуннаах учаастак өрөмүөннэннэ. Билигин суол бэлиэлэрэ, разметкалар туруораллаллар. Итини тэҥэ, Птицефабрика микро-оройуонун Студенческай уулуссатыгар (куорат кытыы өттүгэр маннык ааттаах уулуссалаах эбиппит дуу диэн үгүс суруналыыс соһуйбутун биллэрдэ) 1,13 км уонна Нагорнай уулуссаҕа 1,289 км уһуннаах учаастактарга суол балаһаларын оҥоруу түмүктэммит. Ити учаастактарга суол бэлиэлэрин, оптуобус тохтобулларын туруоруу уонна ойоҕостон киирэр дьоҕус суолларга киириини-тахсыыны аспааллааһын бара турар. Билиҥҥитэ үлэ барыта кыраапык быһыытынан барар. Ити этиллибит эбийиэктэр барылара «Куттала суох, хаачыстыбалаах суоллар» национальнай бырайыак чэрчитинэн тутуллаллар», — диэн иһитиннэрдэ.
Ресайклинг ньыманы туһаныы
Бу уулуссалары өрөмүөннээһиҥҥэ ресайклинг диэн ньыманы туһаналлар. Дьиҥэр, бу Саха сиригэр туһаныллыбыта балачча өр буолла. Санатар буоллахха, Росавтодор Бүлүү, Халыма суоллары оҥорууга саҥа технология быһыытынан бу ньыманы туһаммыта. Бу хайысха өрөмүөн ороскуотун, ортотунан, 15-20 % кыччатар уонна үлэ барыытын биллэрдик тэтимирдэр.
Луговой уулуссаҕа 30 мөл. солк. кэриҥэ сыаналаах ресайклер диэн сүүнэ тиэхиньикэ үлэлии сылдьарын суруналыыстарга анаан-минээн көрдөрдүлэр. Бэрт судургутук быһаарар буоллахха, бөлөрүүс анал тэрилинэн суол үрдүгэр цемени тарҕата куппутун кэнниттэн цистернаҕа уулаах «Камаз” массыына ресайклер иннигэр кэлэн холбонор. Салгыы ресайклер –тиэхиньикэ анал оборудованиетынан тарҕана кутуллубут цемени суол эргэ араҥатын кытта бииргэ мэһийэн, булкуйа-булкуйа бара турар. Ол үлэлээн ааспыт сирэ хаппытын кэнниттэн грейдэр диэн тиэхиньикэ тэҥнээн, дэхсилээн биэрэр. Салгыы ол оҥоһуллубут учаастак үрдүнэн аспаалын куталлар.
Ресайклиннааһын диэн тугуй? Эргэ суол үрдүнээҕи араҥата матырыйаал быһыытынан туһаныллар. Анал ресайклер диэн тиэхиньикэ суол үрүт араҥатын кыһыйан ылар. Ол үнтү мэһийиллэр уонна онно тута цемени эбэтэр битуму (эмульсия) кытта буккуллан, төттөрү суолга кутуллан, асфальт курдук дэхсилэнэр. Маннык ньыманан оҥоһуллубут суол ууну аһарбат (герметичнэй) буолан, быдан бөҕө уонна адаархайа суох буолар. Ити – бастакыта. Иккиһинэн, маннык технологиянан суолу оҥоруу сыаната биллэрдик чэпчиир эбит.
Куорат киин уулуссаларыгар ресайклер-тиэхиньикэ тоҕо көстүбэтий? Дьэ ити курдук ресайклингнааһын ньыматын барыбытыгар итэҕэтэр гына көрдөрдүлэр. Ол эрээри, бу ньыманы Дьокуускай куорат киин уулуссаларыгар, ол эбэтэр ресайклинныыр сүүнэ тиэхиньикэ үлэлии сылдьарын бу диэн харахтаан көрбөккө сылдьабыт. Онно эппиэтэ маннык. Суруналыыстар тоҕо ити ньыма куорат киин уулуссаларыгар туһаныллыбаттарын туһунан ыйыппыттарыгар, ресайклингныыр тиэхиньикэ сири 25-30 см дириҥнээхтик кыһыйан ылан мэһийэр. Онон киин уулуссалар анныларынан барар араас ситими (сибээс, уот, канализация) алдьатыан сөп эбит. Онон куорат таһынааҕы суоллары, уулуссалары өрөмүөннээһиҥҥэ ордук барсар. Ол иһин Бүлүү уонна Халыма федеральнай суоллары өрөмүөннээһиҥҥэ ити ресайклингныыр сүүнэ тиэхиньикэлэр үлэлии сылдьалларын бара-кэлэ элбэхтик көрбүт буолуохтааххыт.
Окружной шоссеҕа
Бары бэркэ диэн билэбит, Окружной шоссе Жорницкай уулуссатыттан Бүлүүлүүр уулуссаҕа диэри учаастакка улахан өрөмүөн бара турарын. Бу уһуна 4,2 км. «Дорстрой» ХЭУо диэн тэрилтэ бэдэрээтинэн үлэлиир. Аспаал үс хаттыгастанан ууруллар, ол халыҥа 25 см. От ыйын 28 күнүнээҕи туругунан, аспаал маҥнайгы 11 см халыҥнаах хаттыгаһа ууруллан түмүктэммит, ол 74 тыһ. кв миэтирэҕэ тэҥнэһэр. Салгыы иккис хаттыгаһы ууруу саҕаланан бара турар. Итини сэргэ, тротуардары сэргэ бэлэсипиэт ыллыгын оҥоруу ыытыллар. Бу үлэни үмүрүтүүгэ 50-60 киһи, 30 тиэхиньикэ үлэлиир. Билиҥҥи туругунан, кыраапыктан хаалыы суох, былаан быһыытынан барыта этэҥҥэ бардаҕаны, эбийиэк быйыл сэтинньи бүтүүтэ үлэҕэ киириэҕэ.
89241633905 диэн нүөмэргэ эрийэн билсиҥ
Дьэ бу нүөмэри тоҕо анаан-минээн ыйбытым буолуой? Хас биирдии хапытаалынай өрөмүөн ыытыллар учаастактарын саҕаланыыларыгар эбийиэк туһунан кэпсиир, иһитиннэрэр аналлаах пааспардар ыйанан тураллар. Ону үксүгүт бэлиэтии көрөр буолуохтааххыт. Ол иһитиннэриигэ эбийиэккэ эппиэтинэстээх киһи аата ыйыллар (бу пааспарга А.А.Алексеев диэн киһи аата суруллубут ) уонна ол аннынан ити нүөмэр баар. Суруналыыстар ол нүөмэргэ дьээбэҕэ диэн эрийэн көрдүбүт. А.А.Алексеев диэн исписэлиис кэтэһиннэрбэккэ, төлөпүөнүн тута иһиттэ.
Суруналыыстар анал эриэйдэҕэ кэлэн, үлэлии сылдьарбытын иһитиннэрбиппитигэр, «Эһиги кэлиэхтээххитин билэбин”, — диэн хап-сабар хоруйдаата. Ити нүөмэргэ уулуссалары өрөмүөннээһиҥҥэ сыһыаннаан нэһилиэнньэттэн төһө эрийэн билсэллэрин уонна ордук туох боппуруоһу туруорсалларын туһунан ыйыппыппытыгар, «Өрөмүөн үлэлэрэ саҕаланыахтарыттан күҥҥэ 10-чата эрийэллэр. Үксүн үлэ хаһан түмүктэнэрин, тротуардары, уулусса анал бэлиэлэрин, оптуобус саҥа тохтобулларын хаһан, ханан туруорарбытын, саҥа лаампалар ыйаналларын-ыйаныллыбаттарын уонна үлэ төһө хаачыстыбалаахтык ыытылла турарыгар тиийэ интэриэһиргээн ыйыталлар. Хас биирдии киһи ыйытыытыгар хайаан да сөптөөх эппиэти биэрэргэ өрүү кыһаллабыт. Ол быыһыгар үлэбитигэр ситиһиини баҕарааччылар кытары бааллар”, — диэн эппиэттээтэ. Онон өрөмүөн үлэлэрэ ыытылла турар учаастактар аттыларыгар олорооччулар ити нүөмэргэ эрийэн, интэриэһиргиир боппуруостаргытыгар сөптөөх эппиэти төһө баҕарар ылар толору кыахтааххыт.
Уулуссалар өрөмүөннэрин туһунан кылгастык
Дьокуускай куорат Пригороднай сэлиэнньэтигэр суолу өрөмүөннээһин
Бэдэрээтинэн “РИК АВТОДОР” АУо үлэлиир. Эбийиэк сыаната 28 301 028,30 солк. Итиннэ Пляжнай (уһуна 0,702 км), Набережнай (уһуна 0,16 км) уонна Совхознай уулуссалар (уһуна 0,387 км) өрөмүөннэниллэллэр. Уопсай уһуннара – 1,249 км. От ыйын 28 күнүнээҕи туругунан, хантараак үбүттэн 23 112 279,16 солк. үлэ кээрэтиллибит.
Луговой уулусса
Бэдэрээтинэн «РИК АВТОДОР» АУо үлэлиир. Хантараак сыаната – 12 479 571,32 солк. Учаастак уһуна — 0,567 км. От ыйын 28 күнүнээҕи туругунан, хантараак үбүттэн 11 070 046,57 солк. үлэ толоруллубут (88,7 %).
Автодорожнай уокурук уулуссалара
Бэдэрээтинэн «РИК АВТОДОР» АУо үлэлиир. Хантараак үбэ 30 688 065,84 солк. Ити учаастакка Птицефабрика микро-оройуонун Студенческай (уһуна 1,13 км) уонна Нагорнай уулуссаларын (уһуна 1,289 км) өрөмүөннээһин киирэр. Уопсай уһуннара – 2,419 км.
Окружной шоссе
Окружной шоссеҕа Жорницкай уулуссатыттан Бүлүүлүүр тыраакка диэри хапытаалынай өрөмүөн ыытыллар. Үлэни бэрээтчит быһыытынан “ДОРСТРОЙ» ХЭУо толорор. Хантараак үбэ 832 539 292,86 солк. 2020 сылга 215 027 447,10 солк, оттон быйыл 617 511 845,76 солк. тыырыллыбыт. Учаастак уһуна — 4,2 км.
Манна даҕатан эттэххэ
Бэрэбиэркэни ыытыы уустук бырассыас
Дьокуускай куоракка ыытыллар суол өрөмүөнүн хаачыстыбатын ХИФУ автодорожнай факультетын лабаратыарыйатыгар бэрэбиэркэлииллэр.
Ол туһунан факультет «массыына суолугар уонна аэродромнарга” кафедратын ыстаарсай преподавателэ Семен Филиппов: «Суол өрөмүөнэ ыыталла турар сириттэн ол эбэтэр 7000 кв.м иэннээх учаастактан үстүү боруобаны ылабыт. Хас биирдии боруоба маркировкаланан баран, лабаратыарыйабытыгар бэрэбиэркэҕэ ыытыллар. Үрдүк таһымнаах исписэлиистэрбит боруоба көмөтүнэн суол ууруллубут аспаалын халыҥын, төһө кытаанаҕын барытын чинчийэн көрөллөр. Боруобаны аспаал ууруллубутун суукка буолбутун кэнниттэн ылабыт”, — диэн кэпсээтэ.
Бэрэбиэркэни ыытыы уустук бырассыас. Бастаан утаа боруобалары анал оборудование көмөтүнэн ититэллэр уонна пресс көмөтүнэн төһө кытаанаҕын бэрэбиэркэлииллэр. Ити бэрэбиэркэлэр көмөлөрүнэн суол төһө хаачыстыбалаахтык оҥоһуллубута быһаарыллар.