Өрөспүүбүлүкэҕэ табаны иитиигэ бастыҥ көрдөрүүлээх Өлөөн эбэҥки национальнай улууһугар сааскы хараал түмүктэннэ. Онон сибээстээн, “Өлөөн” МУП зоотиэхиньигэ, улуус дьокутаата, өрөспүүбүлүкэтээҕи табаһыттар ассоциацияларын чилиэнэ Марина Николаеваны кытта кэпсэттибит.
– Быйыл хараалга Дьэлиҥдэҕэ уонна Харыйалаахха диэн икки аҥы хайдыһан сырыттыбыт. Мин Харыйалаах өттүгэр кытынным. Сааскы хараалы таба сүүрдүүтэ буоларынан арыый эрдэлээн ыыппыппыт. Дьоммут хараалы ыыта үөрүйэх буолан, үрдүк бэлэмнээхтик ааста. Бу хараал түмүгүнэн эттэххэ, билиҥҥи туругунан, тохсунньу 1 күнүгэр үктэммит табабыт сүүс бырыһыан сүтүгэ суох баарыттан испитигэр үөрдүбүт. Инники былааммыт диэн Дьэлиҥдэҕэ былырыыҥҥы төрүөх биир саастаах табалары 198 төбөнү атыылыахтаахпыт. Хараал иннинэ улууспут баһылыга Лена Иванова ыстаадаларга сылдьан, табаһыттары кытта, кинилэр кыһалҕаларын туһунан ирэ-хоро кэпсэппитэ, – диэн кэпсээнин Марина Христофоровна бэрт сэргэхтик саҕалаата.
Бу кэпсэтиилэргэ табаһыттар таба мэччирэҥэ мөлтүүрүнэн сибээстээн, 3-5 сыл иһинэн кыһыҥҥы мэччирэҥ сирин уларытан иһэргэ этии киллэрбиттэр. Туундараҕа түөрт хараалы тутуу ирдэнэр.
“Анаабыр алмаастара” көмөлөһөр
– Хараалы тутууга урут “Анаабыр алмаастара” хампаанньа (генеральнай дириэктэр Павел Маринычев) көмөлөспүтэ. Дьэ, онон харааллаах буолан, табалартан хаан ыларбытыгар эҥин абыранныбыт. Уонна эдэр ыччаттар улуус табаҕа саҥа тахсыбыт дьоҥҥо таба наада диэн туруорсубуттар этэ. Мин санаабар, билиҥҥи салалта ону утарсыбата буолуо. Таба ыстаадаларыгар кыһалҕа элбэх буоллаҕа. Туундараҕа таһаҕас таһаарыыта эмиэ сүрдээх уустук. МУП салалтата контейнердары ылан таһаарыахтаах. Уопсайынан ыллахха, уонча сыл буолан баран, бу боппуруос быһаарылынна. Ыччаттар ыстаадаҕа аныгы технологиялар, тиэхиньикэлэр туһаныллыахтарын баҕараллар. СӨ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ беспилотниктарга харчы көрбүт этэ. Ол эрээри беспилотник сыаната ыараан хаалан, чэпчэки сыаналаах дроннары туһаныахтара. Улууспут урукку баһылыга Александр Иванов ыстаадаҕа тахса сылдьан, квадроцикл олус наадалаах тэрил эбит диэн өйдөөн, бэрдэрбитэ. Онуоха ити тэрилгэ билигин саппаас чааһа ирдэнэр. Урут Прокопий Николаев саҕана сайыҥҥы оттор маһы, бородууктаны саас бөртөлүөтүнэн таһаарар этибит, – диэн кини салгыы кэпсээтэ.
Билигин уолаттар маһы бэлэмнээн, буранынан таһаллар. Ол эрээри бу таастаах сиринэн сылдьыыга олус кэбирэх тэрил. Ону тэҥэ бурааҥҥа уматык наада.
Адьырҕа кыыл элбээтэ
– Табаһыттарбытыгар өссө биир кыһалҕабыт диэн – тыатааҕы элбээһинэ. Быһата, урукку өттүгэр соччо билбэт кыылбыт этэ. Билигин эбэ устун, туундараҕа сылдьалларын үгүстүк көрсөллөр. Табаларбытыгар кырдьаҕас элбээһинэ кутталлаах буолсу. Оттон бөрө туһунан эттэххэ, бу адьырҕа кыыллары ким хайдах уопуттааҕынан бултаһар. Өйдүүргүт буолуо, сэбиэскэй кэмҥэ бөрөлөрү бөртөлүөтүнэн бултуулларын, дьааттыылларын. Билигин бөртөлүөт сыаната олус ыарахан, дьаатынан бултуур көҥүллэммэт буолла. Кыыл таба элбэх кэлбитигэр олору эккирэтэн кэлсэн, устунан хаалан хаалаллар. Сатаатар, төрүөҕэ да элбэх. Онон уолаттар ыстаадаҕа билиннэ даҕаны сырыһыннаран бултаһа сатыыллар, – диир бултааһын туһунан анаан-минээн.
Үөһээ ахтан аһарбыппыт курдук, Өлөөҥҥө бу кулун тутар 18 күнүгэр табаһыттар сүлүөттэрэ үрдүк таһымнаахтык ыытыллыбыт. 1 мөлүйүөн солкуобайы дьэлиҥдэлэр ылбыттар. Онуоха былырыын Дьэлиҥдэҕэ маннык сүлүөт буолбута төһүү буолбут. Мантан кынаттанан диэххэ дуу, дьэлиҥдэлэр быйыл 20-чэ табаны күрэхтэһиигэ аҕалбыттар. Күрэхтэһиилэри, сүлүөттэри тэрийии олус дириҥ суолталаах эбит. Балар көмөлөрүнэн табаны иитии салгыы сайдар, ордук эдэрдэр таба иитиитигэр ылсаллар. Бэл, 1998 сыллаахха оҕолору сыарҕаҕа олордон күрэхтэһиннэрбиттэрэ инникитин үтүө түмүктээх буолсу. Өлөөҥҥө эр киһи, дьахтар, кыыс, уол бары бу күрэхтэһиигэ кытталлар. Ол да иһин, сүлүөккэ 15 көрүҥ күрэхтэһиилээхтэр.
Бэтэринээрдэри өрө тутуохха
– Билигин ыстаадалар табаны төрөтөр сирдэригэр көһөрөллөр. Ыам ыйыгар атахсыты утары укуол биэриэхпит. Табалары тиэрдиигэ аарааҥҥа диэри үүрэн, салгыы массыынаҕа тиэйэн илдьэр баҕалаахпыт. Дьэлиҥдэҕэ диэри табалары тиэрдэргэ Береговойтан “Анаабыр алмаастара” көмөлөһөр. Уонна таба иитиитин сайыннарыыга бэтэринээрдэр сулууспаларыттан олус тутулуктаах. Билигин, ордук куорат сирдэргэ бэтэринээрдэр үлэлэрин куосканы, ыты эмтээччи курдук эрэ сыаналыыллара кэрэгэй. Тыа сиригэр, хоту дойдуга бэтэринээрдэрэ суох төрүт салаалар сайдыбаттарын өйдүүр кэм кэллэ. Онон хас биирдии улууска бэтэринээр сулууспата бэйэтигэр баар буолуохтаах. Биһиэннэрин Мииринэйдээҕи сулууспаҕа сыһыарбыттара. Онон сибээстээн суруктары бэлэмнээн, туруорса сатыыбын даҕаны. Салгыы бу боппуруоһу быһаарыыга үлэлэһиэхпит. Уонна уустук усулуобуйаҕа үлэлиир табаһыттары мэдиссиинэ бастакы көмөтүн оҥорууга үөрэтэр туһалаах буолуоҕа.
Түмүккэ тугу этиэхпин сөбүй? Өлөөн улууһун табаһыттара, бу тас дойдулар хааччахтааһыннарын кэмигэр этэҥҥэ үлэлээн-хамсаан олоруохтара диэн бүк эрэнэбит. Этэргэ дылы, үрдүбүтүгэр туох да тохтубат, арыылаах килиэппит баар, санаабытын түһэрбэппит, – диэн бэрт сэргэх, инникигэ эрэллээх түмүктээтэ хараалы ыытыы туһунан Өлөөн улууһун биир тутаах киһитэ Марина Христофоровна Николаева.
Хаартысканы М.Николаева ыытта
Женни Стрюкова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru