Долгуйа күүтэр саргылаах Саҥа дьылбыт чугаһаата. Кэлии-барыы элбээтэ, атыы-тутуу үксээтэ. Кырачааннар бэлэх тутаары харыйаттан арахпат, түннүктэн тэйбэт буоллулар.
Бу күүтүүлээх бырааһынньыгы көрсө биһиги биологическай наука дуоктарын, профессоры, норуот үөрэҕириитин туйгунун, Россия суруйааччыларын, суруналыыстарын Сойуустарын чилиэнин, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитин Гавриил Спиридонович Угаровы – Эһээ Дьылы кытта көрсөн кэпсэттибит.
edersaas.ru
Эһээ Дьыл. Кини кимий?
Арассыыйа биллиилээх бэйиэтэ, прозаик Евгений Евтушенко Саха сирин туһунан элбэх хоһоону суруйбута. Олортон биирдэстэригэр, «Алмазы и слезы» диэн хоһоонугар, маннык баар:
…
Я люблю чистоту и печальность
Чуть расплющенных лиц якутят,
Будто к окнам носами прижались
И на елку чужую глядят…
Хоһоон бу строкалара Г.С.Угаровы “Чахчы да, биһиги бэйэбит тоҕо Тымныы Оҕонньоро суох буолуохтаахпытый?” диэн улаханнык долгуппуттар, толкуйга түһэрбиттэр.
2000 с. Г.С.Угаров-Эһээ Дьыл үйэ алтыһыытыгар сөп түбэһиннэрэн “Эһээ дьыл уонна кини сиэнэ Хаарчаана” диэн оҕолорго аналлаах кинигэтэ тахсар. Оччолорго СӨ Үөрэх миниистиринэн олорор Е.И.Михайлова кинигэ тахсыытын өйүүр, үбүлүүр. Кинигэ өрөспүүбүлүкэ оскуолаларыгар, оҕо саадтарыгар тарҕанар. СӨ Бэрэсидьиэнин харыйатыгар мустубут оҕолору Эһээ Дьыл эҕэрдэлиир. Саха норуота Саҥа дьылын аан бастаан бэйэтин Эһээ Дьылын кытта көрсөр.
—Онтон дьыл диэн сахаҕа былыргыттан баар өйдөбүл. Кыстык кэмэ. Дьылга киирии, дьыл оройо, дьылы тахсыы. Онуоха былыр саха киһитэ тугу барытын киһититэн, иччилээн өйдүүр. Кыһыны кини оҕустаах оҕонньор курдук толкуйдуур. Ол оҕуһун муоһуттан тымныы түһэр дии саныыр. Итинтэн Дьыл оҕуһун муоһа диэн үөскээбитэ. Итиэннэ Дьыл – кэпсээним персонаһа. Онтон эһээ сахаҕа ытык киһи, — диэн быһаарар.
Эһээ Дьыл туһунан интэриниэккэ тахсар, киэҥник тарҕанар. Ону көрөн, сонурҕаан, «Yes» сурунаал хаба тардан 2002 сыллаахха «Саха сирэ бэйэтэ Тымныы Оҕоньордоох эбит» диэн сөҕөн-махтайан суруйар. Онтон ыла Эһээ Дьыл сыллата өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар, сурунаалларыгар тиһиктээхтик тахсар, тэлэбиисэринэн биэриилэргэ ыалдьыттыыр, араадьыйанан кэпсиир. Бэчээт эйгэтин көмөтүнэн Аан дойду Тымныы Оҕонньотторун испииһэгэр Эһээ Дьыл аата киирэр. Саха норуотун Эһээ Дьылын үлэтэ кэҥиир, сайдар.
—2000 сыллаахтан Эһээ Дьыл кэрдииһинньигэ диэн истиэнэ халандаара тахсар. Сылларынан тиэмэтэ уларыйар. Саха дьоно Эһээ Дьыл аккырыыккаларынан эҕэрдэлэһэллэр. 2007 сылтан ситиһиилээх оҕолору билиһиннэрэр сурунаал таһаара сылдьыбытым. Ол эрээри, үбүлэниитигэр уустуктары көрсөн кэнники тохтотоппутум. Билигин бастакы сурунаалбар тахсыбыт оҕолор туох үлэһит буолбуттарын сырдатар баҕалаахпын. Дьон баҕа санаатын суруйарыгар уонна онто туоларыгар ымыылаахпын. Саҥа дьыл бырааһынньыгын көрсө оҕолорго бэлэх уунабын. Саха Саҥа сылын көрсөбүт, Эһээ Дьыл кутаатын күөдьүтэбит, итини таһынан үлэм элбэх.
Уратыта
—Уратым — дьиҥнээх бэйэм Эһээ Дьыл буолабын. Атын Тымныы Моруос Оҕонньоттор кыһын эрэ кэлэн ыалдьыттыыр буоллахтарына, мин сылы быһа сылдьабын.
Саас, сайын, күһүн, кыһын кэлиитин, кыһын саамай кылгас, саамай уһун кэми дьону-сэргэни кытта бэлиэтиибит. Төрөөбүт дойдубар, Үөһээ Бүлүү Сургуулугар, кутаа оттуллар буолбута биэс сыл буолла. Дьокуускайга ипподром сиригэр эмиэ кутаа уотун күөдьүтэ сылдьыбытым. Кутаа санааны көтөҕөр, ол-бу куһаҕантан, дьайтан киһи ыраастанар. Ол иһин, дьон бу тэрээһинтэн олус үөрэр, астынар. Маннык тэрээһин айылҕаҕа буолара үчүгэй.
Сааскы уонна күһүҥҥү ыһыаҕы оҥоробут. Сааскы ыһыаҕы ыам ыйын бүтүүтэ, айылҕа уһуктар кэмигэр тэрийэбит. Дьыл мууһа барар. Дьон күөххэ үктэнэр.
Күһүҥҥү ыһыах диэн былыр баар эбит. Ол умнуллан архыыпка эрэ хаалбыт. Былыр дьон-сэргэ кыһын кэлэрин соччо сөбүлээбэттэр. Тоҕо диэтэххэ, от-мас тиийбэт. Кыһалҕа кыһарыйара элбиир. Ол иһин Тоҥ Суорунтан көрдөһөллөр эбит, дьылы этэҥҥэ туоруурга. Оттон билигин сайдыылаах олох, атын кэм. Ол иһин, биһиги бу дьылга хайдах бэлэмнээх киирэн эрэбитий, сайын быйаҥыттан төһө сомсон ыллыбыт диэн, күһүн балаҕан ыйыгар ыһыахтыыбыт.
Ымыы суолтата
2000 сылтан ыла Ымыы тахсар. Маҥнайгы сылларга Тымныы Оҕонньор уруһуйдаммыт буоллаҕына, 2003-2004 сылларга ымыыга СӨ бастакы бэрэсидьиэнэ М.Е.Николаевка майгылыыр Эһээ Дьыл ойууланар.
—Өрөспүүбүлүкэбит бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаев ымыым суолтатын өйдөөбүтэ, бэчээттэтэн таһаарарбар өйөөбүтэ. Онно махталым бэлиэтигэр, киниэхэ майгылыыр гына уруһуйдатан таһаара сылдьыбыттаахпын.
Ымыы туһунан быһаарар буоллахпына маннык. Уйулҕа үөрэхтээхтэрин үлэлэрин куруук ааҕабын. Тас дойду психологтара «дьон 20 эрэ бырыһыана туох эрэ сыаллаах-соруктаах олорор. Оттон 80 бырыһыана күнү күдээринэ аһарар. Ол эбэтэр, үлэтэ – дьиэтэ, дьиэтэ – үлэтэ. Киэһэтин сынньанабын диэн тэлэбиисэр көрөллөр, биирдэ эмэ тыйаатырга сылдьаллар.
Бачча сылынан мин тугу эрэ ситиһиэхтээхпин, холобур, маннык идэлээх үлэһит буолуохтаахпын, хас эрэ сылынан дьиэлэниэхтээхпин, массыыналаныахтаахпын, о.д.а. сыал-сорук туруорунан онно тардыһар туһунан толкуйдаабаттар», — диэн суруйаллар. Үөрэтэн көрүүлэринэн, сыала-соруга суох олорор 80 бырыһыан киһи элбэх уустугу көрсөр, бэйэтин олоҕунан астыммат буолар эбит. Онон, кинилэр быһааралларынан, киһи хайаан да сыаллаах-соруктаах буолуохтаах, онтун сурунуохтаах эбит. Ол суруммутуҥ өйгөр-санааҕар хаалан, ону толороргор эйиэхэ хайысха биэрэ сылдьар. Дьэ, оннук көмөлөөх буоллун диэн мин ымыы оҥорбутум, — диир Гавриил Спиридонович.
Тоҕо түөрт кутуй?
-Дьон итэҕэлгэ охтор. Ол иһин төлөпүөҥҥэ, блокнокка, ханна баҕарар сыһыаран кэбиһэр харысхал оҥордум. Куһаҕантан харыстыыр, күрүөлүүр аналлаах. Ону сэргэ, түөрт куту көрдөрөр кулон-брелок толкуйдаан оҥоттордум. Бу киэргэли брелок эрэ курдук буолбакка кулон курдук кэтиэххэ эмиэ сөп. Бу түөрт куту аһар уонна харыстыыр аналлаах. Кулон-брелокка Салгын кут, Буор, Аҕа Ийэ куттар, ортотугар-дууһа. Барыта ойууланан быһаарылла сылдьаллар.
Тоҕо түөрт кут диибиний? Биһиэхэ үс куппут аһылла сылдьар. Онон спорка, культураҕа, духуобунас эйгэтигэр, о.д.а. хайдахтаах ситиһиилэннибитий. Аны билигин утуйа сылдьар Аҕа куппутун уһугуннарыахпытын наада. Ити Аҕа куппут уһукта илик буолан, үгүс аҕа хотонтон ырааппат, оҕону ньээҥкэлии олорор, дьыбаан киэргэлэ буолар, ханнык да уопсастыбаннай олоххо кыттыбат, биллибэт-көстүбэт, күлүккэ сылдьар. Арай, Аҕа куттара аһыллыбыт эрэ дьон уопсастыбаннай олоххо-дьаһахха кыттан, санааларын этэн, сайа тыынан, үлэлээн-хамсаан иһэллэр. Аҕа куту аһарга эр киһибин диэн күүстээх өйдөбүл үөскүөн наада. Ол аһылыннаҕына, саха омуга букатын үөһэ тахсыа, ситиһиитэ өссө улаатыа, элбиэ.
Үүнэр сыл Эһээ Дьыл хараҕынан
Аан дойдуга уонна Саха сиригэр
— Бу 2018 сыл билгэтин мин политолог да, көрбүөччү да буолбатах киһи, саха Дед Моруоһа — Эһээ Дьыл бэйэм анааран, толкуйдаан көрөрбүнэн этэбин. Онон сүрэххитигэр олус чугастык ылыммакка, хайаан да маннык буолуохтаах эбит диэбэккэ ааҕаргытыгар сүбэлиибин.
Бастатан туран, Аан дойду балаһыанньатын сэгэтэн көрүөххэ
-2018 сыл биир саамай улахан политическай событиетынан Арассыыйа Бэрэсидьиэнин быыбара буолуоҕа.
Биһиги дойдубутугар дьон олоҕо-дьаһаҕа күн-түүн ыараан иһэр. Норуот баай дьон кэрээнэ суох байарын, оттон боростуой дьон быста дьадайан иһэрин, судаарыстыба субу-субу араас нолуоктары толкуйдаан, хайа да дойдуга суох киһи сымыйаргыан курдук ыарахан төлөбүрдээх ипотеканы киллэрэн, үрдүк бырыһыаннаах кредитинэн онто да суох кыаммат дьону хабалаҕа киллэрэн иһэрин сөбүлээбэт. Ас-үөл сыаната үрдүүрэ, хаачыстыбата мөлтүүрэ, дьиэ-уот төлөбүрэ ыараан иһэрэ дьону кыйахыыр. Аан дойдуга ньиэбинэн биир саамай баай дойдуга уматык сыаната аһары ыараханын үрдүнэн, тохтообокко үрдүү турарын нэһилиэнньэ өйдөөбөт. Ити курдук ыарахан олохтоох-дьаһахтаах олорон, норуот сэрии буолбатын, дойдубутугар буккуллуу тахсыбатын туһугар, судаарыстыба норуотун олоҕор дьэ болҕомтотун ууруо, олохпут сотору көнүө диэн, итини барытын кыайар, олохтуур кыахтаах диэн Владимир Путин Бэрэсидьиэн буоларын иһин көхтөөхтүк куоластыаҕа. Саамай элбэх 90-100% тиийэр куолаһы Кавказ өрөспүүбүлүкэлэрэ, оттон аҕыйах куолаһы Москва, Санкт-Петербург, Казань, Екатеринбург, Новосибирскай куорат олохтоохторо биэриэхтэрэ.
Владимир Путин куоластааһыҥҥа күрэстэһээччилэрин ырааҕынан хаалларыа. Дойдубут ис-тас политиката сыыйа уларыйыаҕа. Тас политика урукку хайысхата оччо уларыйа охсубата буолуо. Ол курдук Арассыыйаны Аан дойду биир улахан державатын быһыытынан бары билинэллэрин туһугар күүстээх дипломатия, политика ыытыллыаҕа, сурах-садьык тарҕатыллыаҕа. Аан дойдуга Америка аҥаардастыы айбардыырын, соҕотохтуу сураҕырарын тохтотор сыаллаах Кытайы, Индияны о.д.а. Азия дойдуларын кытары куомуннаһан, салгыы кимиэллээхтик киирсиһии салҕаныаҕа.
Ол да буоллар Американы уонна Европа дойдуларын кытары сыһыан арыый сымныыра сабаҕаланар. Араб дойдуларын, чуолаан, Саудовскай Аравияны, Египети, Ираны кытары уонна Турциялыын, Индиялыын хардарыта барыыстаах сибээс күүһүрэрэ күүтүллэр. Куба саҥа салайааччыланыаҕа, ону кытары уопсай тыл булан доҕордуу сыһыан олохтонуоҕа уонна ити дойдуга урукку байыаннай базабытын чөлүгэр түһэрии үлэтэ барара буолуо диэн сабаҕалыахха сөп. Кытайы кытары сибээспит кэҥиир, бөҕөргүүр. Дьоппуоннар эмиэ чугаһыахтарын сөп.
Хомойуох иһин, Донбасска сэрии көрдүгэнэ умулла-умулла күөдьүйүүтэ тохтуур чинчитэ суох. Молдавияны кытары, били, Рогозины самолетун Кишиневка түһэрбэккэ холдьоҕуохтарыттан ыла үөскээбит хобдох сыһыан салҕаныаҕа. Онно эбии Приднестровье өрөспүүбүлүкэтин боппуруоһа кыбытык буолуоҕа.
Ближнэй Восток аймалҕана сөҕүрээбэт. Аны Америка Израиль киин куората Иерусалим буолуохтаах диэн турда. Ону Аан дойду үгүс судаарыстыбата сөбүлээбэтэ. Аан дойдуга өлөрүүлээх-алдьатыылаах террор элбиир туруктаах. Быстах сэбилэниилээх киирсиилэр тахсыталыы туруохтара.
Россияны утары хампаанньа, онон-манан сылтанан тыыххалааһын уурайар чинчитэ биллибэт. Хата ону салалтабыт бочооттоспокко, өһөспөккө холкутук сөптөөх дьаһаллары ылынан иһиэҕэ. Быыбар иннигэр Бэһис колонна уонна оппозиция майданнары тэрийиигэ холонуута, дьон-сэргэ өйөбүлүн ылбакка, табыллыа суоҕа.
Ис политикаҕа улахан уларыйыы тахсар. Ол курдук, былаас үрдүкү салалтата уларыйыаҕа, дойдуну салайыыга Путин муоһаны бэйэтин илиитигэр ылыаҕа уонна дойду экономическай сайдыытыгар тосту ураты саҥа хайсханы киллэриэҕэ. Итини барытын боростуой норуот уруйдуу көрсүө диибит. Ньиэп сыаната арыый аҕай үрдээн уонна дойду таһыгар күрэтиллибит хапытаалы күһэйэн төнүннэрии түмүгэр экономика арыый өрө тыыныаҕа уонна оҥорон таһаарыы сыыйа үрдээһинэ саҕаланыаҕа. Ол эрээри, кириисис тыына улам күүскэ биллиэҕэ. Онон дьон-сэргэ олоҕо тупса охсоро биллибэт. Ол гынан баран, нэһилиэнньэ олоҕун-дьаһаҕын тупсарарга туһуламмыт сокуоннар ылылланнар норуот санаата бҕөхсүйэн холкутук таһаарыылаахтык үлэлээн-хамнаан барыаҕа.
Илиҥҥи Кэрдииһинньигинэн Ыт сыла үүнэр. Ыты үчүгэй харабыл, булчут уонна бэриниилээх доҕор быһыытынан сыаналыыбыт. Ол быһыытынан кэлэр сыл коррупционердарга, уоруйахатарга, сокуону кэһээччилэргэ — ыарахан сыл. Сэлиэстийэ үлэһиттэрэ табыллыахтара, ситтэрбэт-булларбат түөкүттэри ир суолларын ирдээн булуохтара, өр кэмҥэ кыайтарбатах бутуурдаах дьыалалары арыйыахтара. Өссө бу Булчуттар сыллара. Онон Байанайдаах булчуттар, урбаанньыттар, кылаат, көмүс көрдөөччүлэр, геологтар күннүөхтэрэ. Учуонайдар саҥа арыйыылары оҥоруохтара, саҥа улахан айымньылар суруллуохтара. Бу сылга саҕаламмыт сыһыан, доҕордоһуу үйэлээх уонна бэриниилээх буолуоҕа.
Күнүн-дьылын туруга хайдах буолуоҕай?
-2018 сылга Күммүт актыыбынаһа үрдүүр. Итини сэргэ планеталар кэккэлэһэ туруулара буолуохтаах. Онон сибээстээн Сир эргиирэ бытаарар, ол түмүгэр сир хаҕа ыгыллан быйыл Сир хамсааһына 1,5 – 2 төгүл элбиэҕэ. Итини кытары Аан дойдуга халлаан сылыйыыта Сиргэ салгын, муора олохсуйбут сүрээннэрин хайысхатын, тэтимин уларытыытын түмүгэр, урукку дьыллардааҕар элбэх тайфун, ураган түһүөҕэ, күүстээх цунами, вулкан эстиитэ, халаан, алдьатыылаах ардах-хаар түһүүтэ бэлиэтэниэҕэ. Сорох сирдэргэ кураан, сут буолуо, саранча, буортулаах үөн-көйүүр элбиэҕэ, кириип о.д.а ыарыылар эпидиэмийэлэрэ туруоҕа. Арассыыйа сирэ-уота олус киэҥ буолан айылҕа ити көстүүлэрэ барыта биллиэҕэ, ол гынан олус улахан хоромньу тахсыбата буолуо. Ол да буоллар бэйэбит сирбитигэр-уоппутугар уонна атын дойдуларга даҕаны МЧС үлэһиттэрэ элбэхтик үлэлииллэрэ сабаҕаланар. Үүнүү быйыл мөлтөх буолуоҕа. Били, сылын аайы кыайан батарбат гына өлгөмнүк үүнэр сэлиэһинэйбит быйыл ортотук үүнүөҕэ.
Сахабыт сирин туһунан
Саха сиригэр демократическай өй-санаа сайдыбыт сирэ. Ол быһыытынан олорор сирбит экологията чөл буолуутун, туораттан олохтоох дьон интэриэһин, олохтоох усулуобуйаны кытта аахсыбакка эрэ тута-киллэрэ сатыыр буортулаах бырайыактары утаран, киһи көҥүлүн, быраабын көмүскүүр сыаллаах, сокуону кэспэккэ эрэ гражданскай хамсааһын салҕаныаҕа. Билиҥҥи өй-санаа сайдыбыт, аан дойду аана аһыллыбыт, иһитиннэрэр-биллэрэр ситим муҥутаан тарҕаммыт уонна түргэтээбит кэмигэр дьону күөмчүлүүр, демократическай хамсааһыны тууйар кыаллыбатын былаас өйдөөн, итиннэ барытыгар ньуолбардык сыһыаннаһыаҕа.
Быыбар иннигэр араас хампаанньа ыытыллыаҕа. Ол гынан баран хас биирдии саха киһитэ этэргэ дылы санныгар бастаах, онон бэйэтэ билэринэн куоластыаҕа. Бу сырыыга коммунистар кандидаттара Павел Грудинин урукку Зюгановтааҕар таһыччы элбэх куолаһы ылан соһутуоҕа. Грудинин кэнниттэн справедливоростар, үһүс миэстэни Жириновскай ылыаҕа. Итинэн Саха сирин олохтоохторо бэйэлэрэ бүччүм санаалаахтарын, демократическай өй-санаа олохсуйан эрэрин ону куттаммакка эрэ аһаҕастык биллэрэр буолбуттарын көрдөрүөхтэрэ. Ол да буоллар дьон баһыйар үгүс өттө ырааҕы-чугаһы ырыҥалаан, толкуйдаан баран Владимир Путиҥҥа куоластыаҕа. Онон Республика салайааччылара, чуолаан, Ил Дархан Кремль тойотторун кытта сирэйэ кытарбакка, кыбыстыбакка кэпсэтэр кыахтаныаҕа.
Быйыл күһүн Ил Түмэн депутаттарын быыбардыыбыт. Онон Президент быыбарын кэнниттэн бэлиитикэ билиитэтэ кытаран олоруоҕа. Саҥа сыл саҕалныытыттан Ил Түмэҥҥэ миэстэни былдьаһыы күүскэ барыаҕа. Дьон хараҕар биллибэккэ-көстүбэккэ да бардар, ити киирсии долгуна син биир, ордук Маассабай Иһитиннэрэр Ситим нөҥүө Саха сирин тилийэ көтүөҕэ.
Быыбарга, улахан суолталаах уонна мөккүөрдээх уокуруктартан уратыларга, дьон кэлиитэ биллэ аҕыйах буолара буолуо.
Нэһилиэнньэ ырыынакка үөрэнэн эрэр. Ол, дьон бэйэ-бэйэлэрин ыккардыларыгар тоҥкурууннук сыһыаннаһыыларыгар улам биллэр буолан иһиэҕэ. Итиннэ ватсап, инстаграм о.д.а. социальнай ситимнэр кыттыһаннар дьон бэйэтэ-бэйэтигэр бүгүүтэ, соҕотохсуйуута элбиэҕэ.
Кириисис тыына биллибитин аахсыбакка ыал буолуу элбиэҕэ, оҕо, ордук уол оҕо төрөөһүнэ биллэ үксүөҕэ. Ити олорор олохпут ыараабытын кытары ситимнээх. Арахсыы да баар буолуо. Күлүгээннээһин, уоруу-талааһын да элбиэҕэ.
Дьокуускай куоракка үгүс Россия, Аан дойду таһымнаах спортивнай, култуурунай уонна научнай күрэстэр, конференциялар о.д.а. тэрээһиннэр үрдүк таһымнаахтык ыытыллыахтара.
Урбаанынан дьарыктанааччылары, култуура, искусство, литература үлэһиттэрин ситиһии кэтэһэр. Кэлэр сылга дьон тыаҕа тардыһыыта, тыаҕа тахсан олохсуйуута үксүөҕэ, ол хамсааһын салалтаттан өйөбүлү ылыаҕа. Промышленность сайдыыта, уустук технология олоххо өтөн киириитэ тэтимириэҕэ, туризмҥа болҕомто ууруллуоҕа.
Саха сирин ыйааһына атын регионнар ортолоругар үрдүкү таһымҥа сылдьыаҕа. Ил Дархан Егор Борисов олбоҕун төһө да түөрэҥнэтэ сатаабыттарын үрдүнэн, миэстэтигэр ньир-бааччы олоруоҕа.
Саха сиригэр күн-дьыл туруга
-Саас эрдэ кэлиэ буолан баран, сыһан-соһон бытааннык сылыйыа. Өрүстэр халаанныахтарын сөп. Сайына үксүн былыттаах, сөбүгэр ардахтаах сөрүүн соҕус буолара күүтүлэр. От ыйын бүтэһигин, атырдьах ыйын бастакы аҥарыгар куйаарыаҕа. Бүгүһүн ардаан сир тот турар, онон от-мас, оҕуруот аһын үүнүүтэ үчүгэй буолуо. Сорох сиргэ аһыҥа туруон, буортулаах үөн-көйүүр элбиэн сөп. Куобах көстөр буолан үөрдүөҕэ. Күһүн уһуоҕа, кураан, сылаас буолуоҕа. Кыһына эмиэ хойутаан кэлиэ, сымнаҕас, улахан тоһуттар тымныы түһэрэ күүтүллүбэт.
Хороҕор муостаахпыт салгыы аҕыйыаҕа, ол оннугар сылгы элбиэҕэ. Ити эр киһи хотоҥҥо киириитин кытары сибээстээх. Эр киһи көҥүл сылдьарын, кэлэрин-барарын сөбүлүүр. Ол иһин ынах кутургар бааллан баран хотоҥҥо сылдьарын тулуйбакка ынаҕын эһэн, таһырдьа киэҥҥэ-куоҥҥа көҥүл сылдьан көрөр үлэлээх сылгыны иитэр буолла. Манна даҕатан эттэххэ, маннык быһыы салҕанан барар түбэлтэтигэр ынах сүөһүбүт эстэр, бэйэбит эппититтэн-үүппүтүттэн матар кутталлаахпыт. Ол өссө кыра. Саханы саха гыммыт төрүт дьарыкпыт сүтэр, ол аата омук быһыытынан симэлийэр суолга үктэнэр дьылҕаланабыт.
Быйылгы кыстыгы айылҕабыт туран биэрэн үчүгэйдик оттоон-мастаан, сүөһү аһылыга дэлэй буолан, этэҥҥэ туоруохпут,эһиилги да кыстыкка бэлэмнээх тиийиэхпит.
Саха сирин Соҕуруу уонна Хотугулуу-илин оройуоннарыгар сотору-сотору сир хамсыаҕа. Хата, киһитэ-сүөһүтэ суох сир буолан сүтүк, эмсэҕэлээһин тахсыа суоҕа.
Үксүн чаҕылҕан охсуутуттан ойуур умайыыта элбиэҕэ. Сорох-сорох сирдэринэн улахан тыал-куус, сиҥнэриилээх ардах да түһэн ааһыан сөп.
Онон түмүктээн эттэххэ 2018 сыл Араҕас Ыта Саха сирин олохтоохторун уруургуу үчүэй хараҕынан көрөр курдук. Кылаабынайа бэйэбит тэриннэхпитинэ, үчүгэйдик, таһаарыылаахтык үлэлээтэхпитинэ-хамсаатахпытына быр-бааччы олорор кыахтаахпыт.
Эһээ Дьыл Саха сирин олохтоохторун бука барыгытын үүнэр 2018 сылынан итиитик истиҥник эҕэрдэлиир уонна Саха сирин киил маһын курдук бөҕө доруобуйаны, или-эйэни, дьиҥнээх тапталы, бэриниилээх доҕоттору, ситиһиини, дьолу-соргуну баҕарар!
Сардаана БАСНАЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru