2021 сылга Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар сааскы уонна сайыҥҥы-күһүҥҥү халаан куттала суох ааһарыгар ыксаллаах быһыыны-майгыны сэрэтэргэ уонна туоратарга СӨ Бырабыыталыстыбатын дьаһалынан, ситэриилээх былаас уорганнарын соруктарын толорорго СӨ Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар министиэристибэтэ маннык үлэлэри ыытар:
– Алдан, Амма, Нүүйэ, Токо өрүстэргэ халааны сэрэтэр дьаһаллар;
— өрүстэр сүнньүлэрин ыраастааһын;
— сааскы уу куттала суох ааһарыгар гидротиэхиньиичэскэй тэриллэр көмөлөрүнэн сэрэтэр уонна бэлэмнэнэр дьаһаллар.
Муус кытаатыытын намтатар үлэлэр федеральнай бүддьүөт субвенциятын үбүн суотугар (10 045,48 тыһыынча солкуобай) өрөспүүбүлүкэ 9 муниципальнай оройуонугар, 213 га иэннээх муус харар кутталлаах 31 учаастагар ыытыллаллар.
Ону сэргэ, федеральнай бүддьүөт үбүн суотугар уу ааһар кыаҕын улаатыннарарга маннык үлэлэр тэриллэллэр:
— Горнай улууһун Бэрдьигэстээх сэлиэнньэтигэр Матта өрүскэ. Судаарыстыбаннай хантараак баар, үлэ 2020 сылтан саҕаламмыта, үлэ уопсай суумата 11 839,45 тыһыынча солкуобай.
— Амбаар-Үрүйэтэ (Сытыган-Цы) өрүс сүнньүгэр Ампор салаатыгар, Өймөкөөн улууһун Уус-Ньара бөһүөлэк оройуонугар;
«Саха Өрөспүүбүлүкэтин Горнай улууһун Өрт сэлиэнньэтин оройуонугар Хаар балаҕан сүнньүн дириҥэтии уонна ыраастааһын» бырайыагы оҥорор дьаһал биллэрилиннэ.
Халаантан куттал суох буолуутугар бэлэмнэнии дьаһалларын хонтуруоллуурга уонна ыытарга Ленскэйдээҕи бассейновай уу управлениетын, судаарыстыбаннай экологическай кэтээн көрүү кэмитиэттэрин уонна иниспиэксийэлэрин, муниципальнай тэриллиилэр бэрэстэбиитэллэрэ састааптаах биэдэмэстибэлэр икки ардыларынааҕы хамыыһыйа тэриллэр. Ону сэргэ, гидротиэхиньиичэскэй тутууларга итиэннэ ууга барар кутталлаах хаһаайыстыбаннай уонна бырамыысыланнас эбийиэктэригэр рейдэ ыытар туһунан СӨ Экологияҕа министиэристибэтин бары подразделениеларыгар бирикээс таҕыста. Рейдэлэр реестэрдэригэр 103 эбийиэк, ол иһигэр Депутатскайдааҕы хайа-байытар кэмбинээт, Кулардааҕы уонна Лебединскэй, Уус Маайа уонна Баатаҕай тобох мунньар тутуулара киирдилэр.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин эппиэтинэстээх үлэһиттэрин идэлэрин үрдэтэргэ кулун тутар 16-17 күннэригэр “СӨ Баһылыгын иһинэн инновационнай менеджмент үрдүкү оскуолатын” баазатыгар Zoom платформатыгар муниципальнай тэриллиилэр үлэһиттэригэр сэминээр ыытылынна. Министиэристибэлэртэн, биэдэмистибэлэртэн, тэрилтэлэртэн киирбит этиилэргэ олоҕуран, бастакы сүһүөх докумуоннары бэлэмнээһиҥҥэ муниципальнай тэриллиилэр үлэһиттэригэр методическай ыйыылар-кэрдиилэр оҥоһулуннулар, элбэхтик бэриллэр суолталаах боппуруостарга “ыйытыы-харда” ньыманан эппиэттэр бэлэмнэннилэр.
Баһаартан куттал суох буолуутугар бэлэмнэнии
Саха сирин сиригэр-уотугар баһаар турар кутталлаах кэмэ этэҥҥэ ааһарыгар ситэриилээх уорганнар сулууспалара аналлаах дьаһаллар комплекстарын толорорго хайысхаламмыт үлэни болдьоҕор ыыталлар.
Ойуур баһаарын умулларыы дьаһалларын сүрүннүүргэ итиэннэ күүһү-кыаҕы туһаныы көдьүүһүн үрдэтэргэ ойуур баһаарын умулларыы түмүллүбүт былаанын оҥордубут, ону өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана бигэргэттэ (3840 киһи уонна 1411 тиэхиньикэ).
Эрэгийиэн ыксаллаах балаһыанньаҕа мунньаҕар муниципальнай тэриллиилэргэ баһаартан куттал суох буолуутун кэмигэр ыытыллар дьаһаллар сорудахтара уонна былааннара тириэрдилиннилэр, бырабыыталыстыба нуорма-акталарынан бигэргэтилиннилэр.
2019 сыл саҕаланыаҕыттан баһаартан куттал суох буолуутун кэмигэр бэлэмнэнии боппуруостарынан олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарын кытары (Уус Маайа, Томпо, Хаҥалас, Үөһээ Бүлүү, Мииринэй, Таатта, Дьааҥы, Ленскэй, Сунтаар, Уус Алдан) 10 көһө сылдьар мунньах тэрилиннэ.
“Улахан ойуур баһаардарын умулларыыны салайыы” бырагыраамаҕа 42 исписэлиис үөрэннэ.
Кэнники сылларга өрөспүүбүлүкэҕэ ойуур умайара элбээбитэ бэлиэтэнэр (6 349,9 тыһыынча га уопсай иэннээх 2 061 ойуур баһаара), ол иһигэр Арктика зонатыгар (3 534,1 тыһыынча га иэннээх 860 баһаар). Онон, ойуур баһаарын утары охсуһуу көдьүүһүн үрдэтэр туһуттан уонна ойуур пуондатын харыстанар зонатын 13 790,4 тыһыынча гаанан кэҥэтиинэн сибээстээн, ойуур баһаарын утары охсуһар чаастары улаатыннарар туһунан быһаарыы ылыллыбыта. Хотугу сир ойуурун харыстабылыгар 30 киһилээх Баатаҕайдааҕы саҥа авиаотделение тэриллиэҕэ. Ону таһынан, ойуур баһаарын утары охсуһар чаастар бастайааннай үлэһиттэрин уопсай ахсаанын 55 киһинэн элбэтии былааннанар.
Ойуур-авиационнай үлэлэри ыытарга Саха сиринээҕи авиабаза 46 салгын суудунатын туһаныаҕа
(1 420 чаас-көтүүгэ).
Баһаартан куттал суох буолуу кэмэ саҕаланыытыгар ойуур харыстабылын 60 структурнай подразделениета бэлэм буолуоҕа. Сезонунан үлэлээччилэри кытыннарыыны учуоттаан, ойуур баһаарын утары үлэлиир чаастар 780 үлэһиттэрин уонна 210 анал тиэхиньикэни үлэлэтэр былаан баар (бэлэмнэнии – 95%).
2021 сылга “Экология” национальнай бырайыагы олоххо киллэрии чэрчитинэн, 200 181 тыһыынча уопсай суумаҕа 203 тиэхиньикэ уонна тэрил эбии ылыллыаҕа.
Баһаартан куттал суох буолуутун уонна ойуур баһаарын умулларыы дьаһалларын толорорго
673 332,86 тыһыынча солкуобай суумалаах бүддьүөт үбэ (ол иһигэр, 289 776 тыһыынча солкуобай – федеральнай, 383 556,86 тыһыынча солкуобай – СӨ) көрүлүннэ. Үп барыта толору кээмэйинэн судаарыстыбаннай сорудах быһыытынан тустаах тэрилтэлэргэ тиэрдилиннэ.
* * *
Саха сирин айылҕата, килиимэтэ уратытынан, киэҥ сиринэн тайаан сытарынан сибээстээн итиэннэ суол, салгын инфраструктурата сайдыыта суоҕун учуоттаан, ойуур баһаарын суһаллык умулларарга судаарыстыбаннай былаас боломуочуйалаах ситэриилээх уорганын күүһэ-кыаҕа ситэ тиийбэт.
Онон сибээстээн, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр ойуур баһаарын сэрэтиигэ уонна умулларыыга үлэ СӨ Ыксаллаах быһыыга-майгыга министиэристибэтин кытары былааннаахтык ыытыллар, аэромобильнай бөлөхтөр күүстэрэ-кыахтара (90 киһи уонна 10 тиэхиньикэ) сыл аайы түмүллүбүт былааҥҥа киллэриллэр.
ЭТИИ КИЛЛЭРИИ:
2021 сылга баһаартан кутталлаах кэм устатыгар айылҕа усулуобуйатынан баһаар куттала 3 кылааһынан сыаналаннаҕына уонна нэһилиэнньэлээх пуунтан 5 килиэмэтирдээх сиргэ таҕыстаҕына, ойуур баһаарын утары охсуһар чаастарга СӨ Ыксаллаах быһыы-майгы министиэристибэтин саахал-быыһыыр чаастарын көмөлөһүннэрэргэ.
«Саха сирэ», edersaas.ru анаан А.Н.АГЕЕВ
Хаартыска: интэриниэттэн