Ыйытыы: Биэнсийэҕэ тахсыах иннинээҕи саастаах дьон туох бырааптаахтарый?
Эппиэт: Биэнсийэҕэ тахсыах иннинээҕи саастаах дьону үөрэтиини “Демография” нацбырайыак иһинэн “Сааһырбыт дьон” хос бырайыагынан киллэрдилэр. Үлэ, социальнай сайдыы министиэристибэтэ иһитиннэрбитинэн, сылга 75 тыһыынчаттан тахса киһи үөрэниэхтээх. Кинилэр босхо үөрэнэллэр, тоҕо диэтэр, үөрэхтэрэ бүддьүөт суотуттан төлөнөр.
Саха сиригэр бу сыалга быйыл 31,3 мөлүйүөн солкуобайы тыырдылар. Үөрэнэн, идэтин уларытыан баҕалаах киһи 1-3 ый үөрэнэр. Кинилэргэ истипиэндьийэ төлөнөр. 2019 сылтан 380-400 киһини үөрэтэн саҕалаан, биэс сылынан 2 тыһыынчаттан тахсалыы киһини сыллата үөрэтэр буолуохтара.
Биэнсийэҕэ тахсыах иннинээҕи саастаах дьоҥҥо чэпчэтиилэри үс көрүҥҥэ араарыахха сөп: федеральнай, эрэгийиэннээҕи уонна федеральнай нолуок чэпчэтиилэрэ. Бу чэпчэтиилэринэн туһаныы сааһынан араастаһар. Ол эбэтэр, биир киһи араас кэмҥэ туһанар кыахтаах. Федеральнай чэпчэтиилэр 2018 сыл алтынньы 3 күнүгэр тахсыбыт сокуоҥҥа олоҕураллар. Манна биэнсийэҕэ тахсыах 5 сыл иннинээҕи саастан бу чэпчэтиилэринэн туһаныахха сөп. Ол эбэтэр дьахталлар 45-50, эр дьон 55 саастарыттан саҕаланар.
Саха сиригэр дьахталлар иккиттэн элбэх оҕолоох буоллахтарына, биэнсийэҕэ 50 саастарыттан тахсаллар. Оччотугар биэнсийэҕэ тахсыах иннинээҕи саас кинилэргэ 45-тэн саҕаланар. Манна кинилэр доруобуйаны бэрэбиэркэлэнэр диспансеризацияҕа диэн 2 төлөнөр күнүнэн туһаныахтарын сөп. Үлэтэ суох хааллахтарына – тиийинэн олоруу кээмэйин саҕа (16,7 тыһыынча солкуобай) босуобуйаны ылар бырааптаахтар. Дьарыктаах буолуу киинигэр учуокка турдахтарына, эбии үөрэнэр эбэтэр квалификацияларын үрдэтэр бырааптаахтар.
Үлэҕэ ылбат эбэтэр ууратар буоллахтарына, сокуон өттүнэн көмүскэллээхтэр, маннык түгэҥҥэ үлэни биэрээччилэр ыстарааптаналлар (200 тыһыынча солкуобайга диэри).
Федеральнай нолуок чэпчэтиилэрэ уруккунан биэнсийэҕэ тахсар саастарын (50, 55) туолбут дьоҥҥо ананаллар. Сир нолуогуттан 6 суотайга, дьиэ 50 миэтэрэтигэр нолуок төлөөбөттөр. Учаастак 6 суотайтан, дьиэ 50 миэтэрэттэн улахан буоллахтарына, хаалбыт чааһын төлүүллэр.
Эрэгийиэннэр бэйэлэрэ эбии чэпчэтиилэри олохтуохтарын сөп. Саха сиригэр биэнсийэҕэ тахсыахтарын иннинээҕи саастаах дьоҥҥо эрэгийиэннээҕи эбии чэпчэтиилэр көрүллэ иликтэр.
2019 сыл ыам ыйынааҕы дааннайынан, Биэнсийэ пуондатыгар 16 909 үлэни биэрээччи учуокка турар. Кинилэртэн 5 тыһыынчаттан тахса үлэни биэрээччини кытары эбии сөбүлэһии түһэрсилиннэ. Быйыл кыһыҥҥы-сааскы ыйдарга 3 тыһыынчаттан тахса киһи биэнсийэҕэ тахсыах иннинээҕи статуһу ылары көрдөөбүт, кинилэртэн 2204 сибидиэнньэни үлэни биэрээччи ыйыппыт. Сыллата 12 тыһыынча кэриҥэ киһи биэнсийэҕэ тахсар. Биэнсийэҕэ тахсыах иннинээҕи саастаах дьон эмиэ бачча ахсааннаах буолуохтарын сөп. Сыл бүтүөр диэри ахсааннара чуолкайданыахтаах.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru