Өрөбүлгэ биир подъезка олорор ыалым ийэтэ Дуунньаны кытары ас-үөл атыылаһа ырыынакка сырыттыбыт. Ол сырыыбыт туһугар кыра остуоруйалаах буолла. Чэ, саас-сааһынан кэпсээтэххэ, маннык.
edersaas ru.
Мин эт ылар, оттон Дьуунньа тыаттан киирэ сылдьар сиэнэ уолга сиэтээри фрукта, бэйэтэ этэринэн, соҕуруу дойду аһын атыылаһар соруктаах ырыынакка күнүс эрдэ бардыбыт. Бастаан иһирдьэ эт ыла киирдибит. Киһи ыйыттар эрэ, эт барыта олохтоох, өссө Чурапчыттан эбэтэр Мэҥэ Хаҥаластан субу бүгүн киллэриллибит аатырар буоллаҕа! Ити эрээри эти балачча билбэхтэһэр дьоммут, олохтооҕу-кэлиини син араарабыт. Мин түөрт киилэни атыыластым. Аны таһырдьа турар атыыһыттартан Дуунньаҕа фрукта уонна оҕуруот аһын ылыахтаахпыт. Туох баарын уонна сыаналара төһөтүн билээри, даардары кэрийтэлээтибит. Чугаһаатах ахсын сургуччу көрбүт сытыы харахтаах, көмүс тиистээх эрэттэр күөйэ түһэллэр:
— Жэнщины уважаемые, фрукты хорошие, свежие, выбирайте-выбирайте! — дэһэллэр. Куомуннаахтарын булбуттуу сахалыы олуттаҕастык сибигинэйэллэр: — Чяпчяки-чяпчяки беребин!
Фрукта ханна да барыта биирин уонна сыаналара да тэҥин иһин, Дуунньа табаарын ордук уустаан-ураннаан хайҕыыр, ортоку эрээккэ турар атыыһыттан биирдии киилэ мандарины, апельсины, бананы уонна винограды, барыта холбоон түөрт киилэни ылла. Киһитэ бэркэ үөрдэ-көтө, тугу этэрин ыла-ыла, түргэн үлүгэрдик ыйаталыы охсон, бакыаттарга угуталаан биэрбитин Дуунньа суумкатыгар укта, харчытын төлөөтө.
Дьуунньа илиитэ ыалдьар буолан, ыараханы кыайан көтөхпөт, инньэ гынан, суумкатын миэхэ туттарарга эрдэттэн үлэхтээх. Онон, мин уҥа илиибэр эппин, хаҥаспар ыалым фруктатын тутан, иккиэн сэргэстэһэ хааман, эргиэн былаһааккатыттан тахсар аан диэки хаамтыбыт. Ол иһэн өйдөөбүтүм арай, фруктам ыйааһына эттэн лаппа чэпчэки эбит. Дьиҥинэн, эти да, фруктаны да түөртүү киилэни ылбыппыт, онон ыйааһыннара тэҥ буолуохтаах этэ дии! Дьахтарбар инньэ диэбиппэр бастаан соһуйда, суумкаларбын эр-биир ылан тутан көрдө, кырдьык оннук эбит диэн ботугураата. Онтон: “Манна хонтуруолунай ыйааһын баар үһү, онно бэрэбиэркэлиэххэ эрэ”, — диэтэ. Хомойуох иһин, хайабыт даҕаны ол бэйэлээх ханна турарын билбэт эбиппит, ол иһин тахсар аан таһыгар отон уонна собо атыылыыр эдэр саха дьахтарыттан ыйыттыбыт. Үгүс киһи ыйытарыгар үөрэнэн хаалбыт дьахтар иннин диэки далайан кэбистэ:
— Эдьиийдээр, хонтуруолунай ыйааһын былаһаакка ортотугар баар дии, кыһыл суруктаах. Хайдах көрбөккүтүй?
Иһиттибит истибэтибит диэбиттии, төттөрү киирдибит, аара икки киһиттэн ыйдаран, сарай иннигэр турар остуол үрдүгэр ууруллубут хонтуруолунай ыйааһыны буллубут. Этиэх эппитин кэннэ, киһи көрөр сиригэр турар эбит! Фруктабытын ууран көрбүппүт, сэрэйбит сэрэх, 3 киилэ 100 эрэ буолла!
— Баран аахсыахха, ситэрэн биэрдин эбэтэр төлөөтүн, — диибин мин.
— Ээ кэбис, айдааны тардымыахха, аҕыйах мөһөөҕү баран, — Дьуунньам буолуммата.
— Хас киһи аайыттан баччалыыны тутан хааллахтарына, баһаамы барыһыраллар буолбат дуо? Баран этиэххэ, тардынныннар!
Нэһиилэ тылбын ылыннаран, били атыыласпыт даарбытыгар тиийдибит, аара баран иһэммин “Дуунньа, эн бэйэҥ этээр, нууччалыы миигиннээҕэр үчүгэйдик саҥараҕын дии”, — диэтим. Атыыһыппыт киһи бэрдэ атыылаһааччылаах турар эбит. Мин онно кыһаммакка, Дуунньам суумкатын ыйааһыҥҥа уурдум. Ыйааһын стрелката уҥа-хаҥас биэтэҥнээт, “түөрт” сыыппараҕа быдан тиийбэттик тохтоото. Онуоха Дуунньа (сэбиэскэй кэм оҕото!) бэрт симик куолаһынан:
— Молодой человек, это я только что у вас купила, посмотри, недовесил целых 900 грамм! На ваших весах четыре кило, а на контрольных — три кило сто! Как так можно обвесить, обманывать пожилого человека, я же вам в матери гожусь.
Ону истэн баран били тугу эрэ атыылаһаары өҥөҥнүү турбут эдэр киһи: “Дорогой, оказывается, весы-то с сюрпризом!” — диэтэ уонна тугу эрэ ылаары турбутун төннөрдө. Хараҕым кырыытынан көрдөхпүнэ, ааһан испит дьон биһиги диэки салалыннылар, оттон атын атыыһыттар салгыы туох буоларын кэтиирдии тутуннулар. Хааһын түрдэһиннэрэн, сирэйин мырдыҥнатан испит атыыһыппыт, дьон болҕомтото туһаайыллыбытыттан уонна эппиттэрин этэ турар, сүгүнүнэн арахсыа суох дьахталлар диэтэҕэ, сымыйанан-кырдьыгынан мичээрдээбитэ буолаат:
— Дорогая, прости, уважаемая, всякое же бывает, когда много людей и когда устаешь… — диэтэ итиэннэ чиэһинэйдик үлэлиир киһини ыйааһына куһаҕана моһуоктуурун туһунан элбэх-элбэҕи эппэхтээтэ, ыйааһынын сибилигин асфальга үлтү быраҕыах курдук тутунна, ол быыһыгар киилэ кэриҥэ апельсины ыйыы охсон биэрдэ.
Дьэ итинник молуоҥҥа түбэһэ сырыттыбыт ыалым биһикки. Дьиҥинэн, бу күн аайы да кэриэтэ хатыланар көстүү. Судургутук да санаан көрдөххө, чаҕылхай күннээх ыраах дойду дьоно фруктаны уонна оҕуруот аһын тыйыс тымныылаах уһун кыһыннаах хотугу сир олохтоохторун битэмиининэн хааччыйан абыраары эрэ буолбакка, чахчы барыстаналларын билэн аҕалар буоллахтара. Дойдуларыгар аҕыйах харчылаах фрукта сыаната манна мөһөөҕүнэн батарылыннаҕына, аҕалыллар-харайыллар ороскуотун толуйарын таһынан төһө эмиэ барыһы биэрэрэ өйдөнөр. Ырыынак олохтообут онто да суох ыарахан сыанатын өссө эбии ыаратаары сорохтор куруһуналаах ыйааһыны ыаратан көрдөрөр араас албаһы тобулаллара мэлдьэһиллибэт. Ол иһин, ыларгар икки киилэ диэн ылбыт фруктаҕын дьиэҕэр тиийэн бэрэбиэркэлээбитиҥ, ыйааһына хапсыбата баар суол. Итинниккэ түбэспэт туһугар сүбэбит биир – хонтуруолунай ыйааһыны туһаныҥ эбэтэр кыаллар буоллаҕына, бэйэҕит ыйааһыннаах сылдьыҥ!
Сүбэ: Сэрэҕи сүтэрбэт ордук
Электроннай ыйааһын Бааһынай ырыынагар чахчы киирбит. Ол эрээри, ону да «сүрбириистээх» оҥорор өртөн буолбат ини. Иккиһинэн, оҕуруот аһа ити ырыынагы таһынан «Столичнайга» уонна куоракка элбэх сиринэн эмиэ атыыланар, олорго ыйааһыннара хайдаҕын сэрэйэргит чахчы.
Ырыынак дьаһалтатын санаата
Станислав Гаврильев, «Сайсары» бааһынай ырыынага» АУо дириэктэрэ:
— Кырдьык, ааспыт өттүгэр биһиэхэ төһө да хонтуруолунай ыйааһыннар баалларын үрдүнэн, балыйыы түбэлтэтэ элбэхтэ тахсара. Саас биир эдэр ыал ыксаан полицияламмыта батсаабынан тарҕаммытын көрбүккүт буолуо. Итинник элбэх үҥсүү киирбит дьонун, биэс биирдэм предприниматели, кытары быйыл сайын дуогабар түһэрсибэтибит. Аны куруһунанан үлэлиир стрелкалаах ыйааһыны боптубут, атыыһыт барыта электроннай ыйааһыннанарын итиэннэ пломба туруортарарын ирдээтибит. Ити курдук, чиэһинэй эргиэн баар буоларын хааччыйарга кыахпыт тиийэринэн үлэлиибит.
Учуонай санаата
Алексей Абрамов, биологическай наука доктора, профессор:
— Оо дьэ, атыыһыттар куруһуналаах ыйааһыҥҥа оччоттон баччаҕа диэри албыннаан ахан кэллэхтэрэ! Ити иһин атыылаһааччы бэйэтэ сэрэхтээх буолара наада. Мин, сааһым тухары экология ыраас буоларын туһугар үлэлээн кэлбит киһи, түгэнинэн туһанан манныгы сүбэлиибин: Амуртан аҕалыллар фруктаны, оҕуруот аһын мээнэ ылымаҥ, ити кытайдар киэннэрэ, ол дьон химическэй реактивтарынан оҕуруот аһын улаатыннараллар. Онуоха холоотоххо, Орто Азия уонна Кавказ фруктата кэм ыраас буолара да, атыыга аныыр астарыгар ону-маны тутта үөрэннилэр ини. Арбузтара киһи уорбалыах бөдөҥ! Уопсайынан, фруктаны уонна оҕуруот аһын сөбүгэр орто кээмэйдээҕи уонна күһүн сибиэһэйигэр эрэ ылар ордук, кыһын-саас ити туһата суох ас. Бэл, хортуоппуй тохсунньуттан иҥэмтэлээх эттигэ сүтэр эбээт. Нитрометр диэн төһө нитрат баарын бэрэбиэркэлиир прибору тутта үөрэниҥ.
Раиса Сибирякова, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas ru.
Электроннай ыйааһын Балыйарга табыгастаах куруһуна ыйааһын