Икки күн устата сыллата ыытыллар Саха сирин үөрэҕин үлэһиттэрин Атырдьах ыйынааҕы мунньаҕа буолла. Тэрээһин үөрэхтээһин устуоруйатыгар аан маҥнайгытын онлайн көрүҥүнэн барда. Быйылгы тэрээһиҥҥэ 9 236 киһи бэлиэтэммит. Бу ааспыт сылларга тэҥнээтэххэ, уонунан төгүл элбэх кыттааччы буоларын миниистир бэлиэтээтэ.
Киэҥ бырагыраамалаах
Быйылгы мунньах үөрэх хаачыстыбатыгар, оҕону иитиигэ саҥаны киллэриигэ, цифровой уларыта тутуу, каадыры бэлэмнээһин уонна үөрэтии аныгы ньымаларыгар туһаайылынна. Оҕолору итии аһылыгынан хааччыйыыттан саҕалаан, Саха сиригэр үөрэҕи уларыта тутууга тиийэ ырыттылар. Онтон туһалаах, суолталаах буолаарай диэбит түгэннэрбититтэн быһа тардан сырдатабыт.
Тэрээһин сүрүн мунньаҕын аспыт СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин эбээһинэһин толорооччу Андрей Тарасенко үөрэтии саҥа көрүҥэ ирдэнэрин, ону тэҥэ, үөрэх хаачыстыбатын үрдэтии, каадыры бэлэмнээһин курдук, уо.д.а. өрөспүүбүлүкэҕэ суолталаах боппуруостары ырытар ирдэнэрин эттэ.
Суолталаах боппуруостар
СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕа (Ил Түмэн) наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэлэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьылаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева аан дойдутааҕы балаһыанньанан чугастааҕы былааннарга көннөрүүлэри киллэрэри, үөрэх былаанын боппуруоһун инники күөҥҥэ таһаарар ирдэнэрин этэр. Үөрэхтээһин салаата доруобуйа харыстабылын, экэниэмикэ, уо.д.а. салаалар тэҥэ охсууну ылбытын ыйар. Бииргэ үлэлэһии үөрэнээччи, педагог уонна үөрэх тэрилтэтин үлэһитэ туруктаах буолуутугар туһаайыллыахтаах диэтэ итиэннэ сүрүн хайысхалары ыйда. “Бастатан туран, саҥа усулуобуйаҕа сөп түбэһиннэрэн, нуорма-быраап өттүнэн хааччыйыыны тупсарыллыахтаах. Учууталы өйүүр инниттэн, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр педагог туругун туһунан саҥа сокуону оҥорууга этии көтөҕүөхтээхпит эбэтэр учуутал туһунан сокуоҥҥа педагог аатын-суолун үрдэтэр уонна учууталы саҥа компетенцияларга көҕүлүүргэ туһаайар миэрэлэри киллэриэхтээхпит.
Хамсыгынан сибээстээн, үөрэх тэрилтэлэрэ ыраахтан олорон (дистанционно) үлэҕэ көстүлэр. Маныаха кэккэ төрүөттэр уонна уустуктар бааллар. Үөрэҕи олус түргэнник, атыннык ыытарга күһэлиннибит. Бу үөрэх систиэмэтигэр, тас өттүнээҕи даҕаны бэлиитикэҕэ уларытыылары эрэйэр. Үгүс нэһилиэктэргэ интэриниэккэ холбонуу боппуруоһа күөрэйдэ. Бу туһунан этэ барбаппын, тоҕо диэтэххэ, тарыып уонна үөрэнээччилэри көмпүүтэр тиэхиньикэтинэн хааччыйыы туһунан бэркэ билэҕит. Биһиги интэриниэт трафигы субсидиялааһын наадатын көрөбүт.
Аны Арассыыйатааҕы тоҕоостоох араас платформалары сэргэ, эрэгийиэнтэн киллэһиктээх (региональный компонент) учууталларга, оҕолорго, төрөппүттэргэ үөрэх биир платформатын оҥорор ирдэнэр. Бастатан туран, тыллар (языки) уонна да атын эрэгийиэннээҕи биридимиэттэр хабыллыахтаахтар”, — диэн үөскээбит балаһыанньаттан сылтаан баар кыһалҕаны эттэ.
Ситиһиилэр, соруктар
Сүрүн дакылааты, үгэс быһыытынан, СӨ үөрэҕин уонна наукатын миниистирэ Михаил Сивцев оҥордо. Оскуола иннинээҕи, уопсай, эбии, орто анал, үрдүк үөрэхтээһин, билим диэн салааларынан араартаан, ааспыт үөрэх сылынааҕы ситиһиилэргэ, инники соруктарга тохтоото.
“Биһиги иннибитигэр дойду баһылыга туруорбут национальнай, стратегическай хайысханы толорор сорук турар. Бастатан туран, оҕолор, төрөппүттэр туруорар ирдэбиллэригэр эппиэттиэхтээхпит уонна, саамай сүрүнэ, эрэгийиэн инникитигэр, үүнэр көлүөнэ өйө-санаата, билиитэ олоҕурарыгар эппиэтинэһи сүгэбит”, — диэн бэлиэтээтэ.
2020 сыл саҥа усулуобуйаҕа төһө табыллан, тэтимнээхтик үлэлиирбитин көрдөрдө. Үөрэх дьылын түмүгүнэн, Саха сирэ үөрэх тэрилтэлэрэ ыраахтан олорон (дистанционно) үлэҕэ көһүүгэ биэс бастыҥ эрэгийиэн кэккэтигэр киирбитин иһитиннэрдэ. Пандемия кэмигэр учууталлар, оҕолор тиэхиньиичэскэй өттүнэн хааччыллыылара атыттарга холоотоххо лаппа үрдүгүн иһитиннэрдэ. Саха сирин учууталын 61 бырыһыана видео-уруогу ыыппытын, бу дойду атын эрэгийиэннэригэр тэҥнээтэххэ, икки төгүл элбэҕин ыйда.
Аны биир кэлим эксээмэн (ЕГЭ) орто баала ааспыт сыллааҕы көрдөрүүнү куоһарбытын, ону тэҥэ, 33 оҕо 100 баалга туттарбытын (былырыын 19 киһи) бэлиэтээтэ.
“Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр уопсай үөрэхтээһин сүрүн соругунан, үөрэнээччи хаачыстыбалаах үөрэҕи ылыытын хааччыйыы буолар. Бу Ил Дархан Арассыыйаҕа 15 бастыҥ субъект ахсааныгар киирэргэ туруорбут сорудаҕа. Оҕо бэйэтин кыаҕын уонна туруорбут сыалын ситиһэригэр кини ыраах олороро, социальнай балаһыанньата дьайыа суохтаах”, — диэн эттэ.
Оскуола иннинээҕи үөрэхтээһин
Ил Түмэн дьокутаата ыраахтан олорон үлэҕэ этиитин “Туллукчаан” уһуйаан сэбиэдиссэйэ Айталина Кротова ситэрдэ. 2020 сыл лаппа уларытыылары киллэрбитин этэн туран, ыраахтан олорон (дистанционнай) үлэ оскуола иннинээҕи салааҕа сөп түбэспэтин ыйар. Онлайн үөрэх кырачааннарга анамматаҕын, маннык ньыма ордук түмүк туһугар үлэлиир оскуола оҕолоругар барсарын этэр. Сорох дьиэ кэргэҥҥэ ыраахтан олорон үлэлииргэ туһаныллар тэрил суоҕун эбэтэр тиийбэтин уонна сорох сирдэргэ интэриниэт мөлтөҕүн ыйар. Үөскээбит балаһыанньаҕа үп мэхэньиисимин быһаарар уонна оҥоһуллар өҥө түмүгүн сыаналааһыны хат көрөр ирдэнэрин этэр.
«Билимҥэ ыччаты сыһыарыахха»
Бүгүн билимҥэ эдэр, эниэргийэлээх, этэргэ дылы, “бааһынаҕа” үлэлиир каадыр ирдэнэрин тиэхиньиичэскэй наука хандьыдаата, Арктикатааҕы научнай-чинчийэр киин учуонай-сэкирэтээрэ Альберт Кардашевскай ыйар. Кини ыстатыыстыка көрдөрөрүнэн, Саха сиригэр научнай чинчийиинэн уонна оҥоруунан дьарыгырар үлэһит ахсаана, кэлиҥҥи 10 сылга алта бырыһыан сарбыллыбыт, ол оннугар 60-тан үөһэ саастаах чинчийэр дьон ахсаана эбиллэн иһэр диир. Онон ыччаты наукаҕа сыһыарыыга болҕомто уурар уолдьаспытын этэр. “Ыччат наукаҕа таласпата көҕүлээһин итиэннэ кинилэр сайдалларыгар кэскиллээх усулуобуйа суоҕуттан буолар. Бүгүн туһаныллар үнүстүрүмүөннэр, холобура, грант, истипиэндьийэ кылгас болдьохтоохтор уонна ыччакка өрүү көрдьүүстээх буолбатахтар. Чуолкайдык өйдөнөр, уһун кэмнээх уонна эдэр чинчийээччи ирдэбилигэр сөп түбэһэр салаанан — быраактыкалаах научнай-чинчийэр уонна конструкторскай үлэ буолар”, — диэн бэлиэтиир.
Бөлөҕүнэн үлэ – туспа сатабыл
Бэрт судургутук эрээри, тиийимтиэтик чааһынай эбии үөрэхтээһин тэрилтэтин ааптара Алексей Илларионов санаатын тиэртэ. Атыттар курдук, “дорооболоруҥ” оннугар “барыгытыгар бирибиэт” диэн эҕэрдэлии көрсүүтэ 900-чэ куйаарынан холбонон олорор дьон болҕомтотун тута тарта. Тустаах тэрилтэ туһунан билиһиннэрэр суолтата суох, номнуо биллэр. “Биһиги саамай сүрүн кистэлэҥмитинэн, оҕону бырагыраамалыырга буолбакка, интэриниэккэ бэйэтэ булан, анаалыстаан үлэни тэрийэригэр үөрэтэбит. Тоҕо диэтэххэ, бүгүн бэриллэр ханнык баҕарар прикладной үөрүйэх сарсын суолтата суох буолуон сөп. Онон биһиги оҕолору олох эйгэтигэр сөп түбэһэргэ, түргэнник саҥа сатабылы иҥэринэргэ үөрэтиэхтээхпит. Интэриниэккэ информация олус элбэх. Ону иилэн ылар кыһалҕата баар. Гугл оскуолаттан информацияны иҥэринэр оруолун “былдьаата”. Ол эрээри, оскуолаҕа улахан кыах баар – социум. Инникитин бөлөхтөр, хамаандалар, корпорациялар, кооперациялар салайыахтара. Бөлөҕүнэн үлэ кэлин улахан дьон ортотугар иккис суолталаах сатабылынан буолуоҕа. Оскуолаҕа бу өттүгэр улахан кыах баар”, — диэн эттэ. Итиэннэ кинилэр дьарыктарын бөлөх тула ыыталларын, сөпкө салайыллыбыт бөлөх бэйэтин-бэйэтэ үөрэтэрин, салайынарын, алҕаһын бэйэтэ көннөрүнэрин, информацияны бэйэтэ буларын бэлиэтиир. Үлэ бу ньымата оскуола ханнык баҕарар биридимиэтигэр туһаныллар кыахтааҕын, кинилэр маныаха “ыты сиэбит” дьон буолалларын, уопуттарын үллэстэргэ бэлэмнэрин эттэ.
Үөрэх үлэһиттэрин Атырдьах ыйынааҕы мунньаҕын сүрүн тэрээһиниттэн быһа тардан сырдаттахха итинник. Итини таһынан, араас “төгүрүк остуоллары”, сэминээрдэри, уопут атастаһыыларын, уо.д.а. көрүҥнээх үлэлэри ааҕан ситиллибэт.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Мария ВАСИЛЬЕВА (СИА) хаартыскаҕа түһэриитэ.