Хонон турдах ахсын Иван Ярыгин аатынан норуоттар икки ардыларынааҕы Гран-при турнир саҕаланара улам чугаһаан, ыган кэлэн иһэр. Этэргэ дылы, тыҥааһын кимҥэ баҕарар күүһүрэр. Истэр тухары “Уолаттарбыт быйыл хайдах кыттыахтарай? Төһө мэтээли ылыахтарай?” диэн ыйыталаһыы үксээтэ.
Кимнээх кытталларын дуу, кыттыбаттарын дуу, эбэтэр чопчу ханнык ыйааһыҥҥа тусталларын чуо билбэккэ сылдьан, хоруйдуур ыарахан. Оннооҕор Саха сириттэн барыта төһө бөҕөс кыттара билиҥҥитэ биллибэт. Барыта күрэхтэһии саҕаланар күнүгэр тиийэн биллиэ. Итинник көстүү уруккуттан баар. Онон итинник балаһыанньаҕа билгэлээһин, ырытыы оҥорор ыарахаттардаах.
Биири чопчу этиэххэ сөп, быйылгы түһүлгэ саҥа олимпийскай цикл саҕаланыыта буоларынан, элбэх саҥа ааттары арыйыа. Сыралаах олимпийскай сыл кэнниттэн Россия кэккэ күүстээх бөҕөстөрө Красноярскайдааҕы турниры көтүтэргэ сананнылар. Ол да буоллар, кинилэри суохтаппат кытаанах киирсиилэр буолуохтара диэн эрэнэ кэтэһэбит.
57 кг: Бары тэҥ баайыылаахтар
Кылгастык уолаттарбыт кыттар ыйааһыннарын ырыттахха, 57 киилэҕэ Арыйан Тютрин, Ньургун Александров, Эдуард Григорьев уонна Владимир Флегонтов бириистээх миэстэ иһин киирсиэхтэрин сөп. Кинилэр маннык таһымнаах күрэхтэһиигэ балачча кыттар үөрүйэхтээх бөҕөстөр. Үчүгэй тустууну көрдөрөр кэмнэрэ кэллэ.
Бу ыйааһыҥҥа биллэр-көстөр бөҕөстөрүнэн Рустам Ампары, Артем Гебековы, Азамат Тускаевы ааттыахха сөп. Өссө Расул Машезов, Нариман Исрапилов, Омак Сюрюн, Артас Санаа курдук уопуттаах тустууктар кытталлара күүтүллэр. Эдэрдэртэн Гасангусейн Бадрутдинов, Заур Угуев, Виктор Хан бааллар. Манна өссө японец Юки Такахашины, иранец Реза Атрины эбэн кэбис. Ити өссө билиҥҥи кэмҥэ биһиэхэ төһөтө биллэринэн.
Бу санааҕа сыһыары тутан эттэххэ, тэрийээччилэр биллэрэллэринэн, быйылгы турнирга 19 дойду кыттара күүтүллэр. Ол курдук – Япония, АХШ, Венгрия, Польша, Норвегия, Италия, Германия, Иран, Кытай, Болгария, Латвия, Монголия, Турция, Узбекистан, Казахстан, Азербайджан, Грузия, Нигерия уонна Россия. Өссө оруобуна бу кэмҥэ Францияҕа уонна АХШ-ка эмиэ улахан таһымнаах норуоттар икки ардыларынааҕы турнирдар ыытыллаары тураллар. Онон күүстэр хайдыһаллар диэхпин баҕарабын.
Дьэ онон, сабаҕалаан көрдөххө, бастакы ыйааһыҥҥа В.Лебедев, А.Богомоев, Д.Отарсултанов суохтарына, бары да кэриэтэ тэҥ баайыылаах бөҕөстөр кытталлар дии саныыбын. Итиэннэ биир бастыҥмыт, табыллыбыппыт мэтээл аҕалыан сөп диэн сабаҕалыыбын. Ол чопчу ким буолара, кини туругуттан, сэрэбиэйтэн улахан тутулуктаах буолуоҕа.
61 кг: Икки мэтээлгэ суоттанабыт
Сүрүн күүспүт 61 кг ыйааһыҥҥа кыттар. Егор Пономарев, Виктор Рассадин, Ньургун Скрябин, Вячеслав Ефремов мээнэҕэ Россия чөмпүйэнээтин пьедесталын бүтүннүүтүн баһылаабатахтара. Киһи эрэнэр бөҕөстөрө.
Эрчиллиигэ көрдөххө, үчүгэй таһымнарыгар сылдьар этилэр. Россия хамаандатын испииһэгэр күүстээхтэртэн соторутааҕыта аан дойду чөмпүйэнээтигэр боруонса мэтээли ылбыт Ахмед Чакаев сурулла сылдьара гынан баран, билиҥҥитэ кыттарын дуу, кыттыбатын дуу туһунан туох даҕаны сурах-садьык суох. Тус санаабар, кини кыттар да буоллаҕына, 65 киилэҕэ тустара буолуо.
Онон биһиги бөҕөстөрбүт сүрүн утарсааччыларынан Олимпиада үрүҥ көмүс призера дьоппуон бөҕөһө Рие Хигучи, эдэрдэргэ аан дойду күрэхтэһиитин кыайыылааҕа буола сылдьыбыт иранец Иман Садеги, аан дойду экс-чөмпүйүөнэ Бекхан Гойгереев, бурят Булат Батоев, биир сыл сынньанан баран көбүөргэ төннүбүт тувинец Начын Куулар буолуохтарын сөп. Оттон былырыыҥҥы турнир призердара Гаджимурад Рашидов уонна Имам Аджиев кытталларын дуу, кыттыбаттарын дуу туһунан билиҥҥитэ туох даҕаны иһиллибэт.
Ханныгын да иһин, бу ыйааһыҥҥа биһиги бэйэбит бөҕөстөрбүтүгэр эркиммитигэр курдук эрэнэбит. Аһара баран эттэххэ, олох табылыннахпытына, икки мэтээли ылыахпытын сөп.
65 кг: Виктор Степановка дьол тосхойоорой?
65 киилэҕэ олимпийскай чөмпүйүөн Сослан Рамонов син эмиэ Абдулрашид Садулаев уонна Аниуар Гедуев курдук Красноярскайдааҕы турниртан босхолоннулар. Аан дойду чөмпүйүөнэ, субу аҕай түмүктэммит Индия кулууптар икки ардыларынааҕы чөмпүйэнээтин кыттыылааҕа, дагестанец Магомед Курбаналиев – Ярыгин турнирын көтүтэрэ буолуо дии саныыбын. Россия чөмпүйэнээтин призердара Алибекгаджи Эмеев уонна Мурад Нухкадиев эчэйиилээх буолан, кыттыбаттара иһиллэр.
Онон киирсии, сүрүннээн, Европа оонньуутун призера Ильяс Бекбулатов, аан дойду чөмпүйэнээтин үрүҥ көмүс призера, Европа чөмпүйүөнэ буола сылдьыбыт Алан Гогаев (Хотугу Осетия), соторутааҕыта Красноярскайдааҕы Тустуу академиятын аһаҕас чөмпүйэнээтин кыайыылааҕынан тахсыбыт тувинец Менги Мортуй-Оол, АЛРОСА кубогар хамаанданан бастаабыт Анзор Закуев уо.д.а. икки ардыларыгар буолара буолуо. Манна син биир Иран, АХШ, Монголия, Турция, Казахстан бөҕөстөрүн ахсаантан бырахпаппыт.
Дьэ, бу хампаанньаҕа биһиги Виктор Степановпыт хайдах баҕарар буккуһар кыахтаах. Санатан эттэххэ, кини былырыын Ярыгин турнирыгар уонна Россия чөмпүйэнээтигэр пьедесталга кыранан тиийбэккэ, бэһис миэстэлэммитэ. Онон ситиһии олох чугас диэхпин баҕарабын. Баҕар, быйылгы турнир Викторга дьолу тосхойоорой? Сэмээр кэтэһэбит. Этэргэ дылы, ситиһии, кыайыы – сүрэхтээх, үлэһит киһиэхэ тиксэригэр эрэниэҕиҥ.
Бу ыйааһыҥҥа Константин Власов даҕаны куһаҕана суох. Кини номнуо норуоттар икки ардыларынааҕы турнир буораҕын сытырҕалаабыт, кыайыы үөрүүтүн билбит бөҕөс.
Онон бу ыйааһыҥҥа эмиэ биир мэтээлгэ суоттанабыт.
70 кг: Мэтээлгэ дураһыйабыт
70 киилэҕэ биһигиттэн Россия испииһэгин быһыытынан Индиятааҕы турнир кыайыылааҕа Тимур Николаев уонна эбии сайаапканан Герман Устинов кытталлар. Өскөтүн үс бастакы ыйааһыҥҥа уолаттарбыт сүрүн миэстэ иһин киирсэр кыахтара улахан эбит буоллаҕына, бу ыйааһыҥҥа ыарахан буолара буолуо.
Төһө да аан дойду чөмпүйүөнэ Магомедрасул Газимагомедов кыттыбатын үрдүнэн, манна былырыыҥҥы Ярыгин турнирын кыайыылааҕа уонна Россия чөмпүйүөнэ Заурбек Сидаков (Хотугу Осетия), Россия чөмпүйэнээтин призера Евгений Жербаев (Бурятия), устудьуоннарга аан дойду чөмпүйүөнэ Надирбек Хизриев (Красноярскай) уонна Ильдус Гиниятуллин, Алибек Акбаев, Мулид Лампежев, Расул Арсаналиев, Халил Аминов, Магомед Кадимагомедов диэн биллэр-көстөр бөҕөстөр испииһэккэ бааллар. Ол эрээри, кинилэртэн төһөтө кыттара-кыттыбата эмиэ биллибэт.
Баҕа санаа быһыытынан эттэххэ, бэйэлэрин тустууга сыһыаннарынан, бу кэмҥэ диэри көрдөрүүлэринэн Устиновтаах Николаев бу турнир биир эмэ мэтээлин тутан хаалаллара буоллар, силикпит ситиэ этэ.
97 кг: Саамай уопуттаахпыт — Евгений Коломиец
97 киилэҕэ саамай уопуттаах бөҕөспүт Евгений Коломиец тустар. Эрдэ иһитиннэрбиппит быһыытынан, кини маннык быраабы Россия чөмпүйэнээтигэр үһүс бириистээх миэстэҕэ тахсан ылбыта. Соторутааҕыта Евгений Красноярскайдааҕы Тустуу академиятын аһаҕас көбүөрүгэр ыарахан ыйааһыҥҥа боруонса мэтээли ылла. Онон куһаҕана суох таһымҥа сылдьарын көрдөрдө.
Бу ыйааһын бастыҥнара Анзор Болтукаев, Абдусалам Гадисов, Хаджимурат Гацалов – Ярыгин турнирын көтүтэллэр диэн баар. Ол да буоллар, мэтээл иһин, сүрүннээн, Евгений Коломиеһы таһынан осетин Владислав Байцаев, олохтоохтор эрэллэрэ Юрий Белоновскай, Ахмед Батаев, эдэр талааннар Расул Магомедов, Юрий Власко киирсэллэрэ буолуо диэн тойоннуубун. Итиэннэ сибилигин иһитиннэрбиттэринэн, олимпийскай чөмпүйүөн Кайл Снайдер (АХШ) Красноярскайга кэлэр диэн буолла.
Атын ыйааһыннары көрдөххө…
Кылгастык атын ыйааһыннарга балаһыанньа хайдаҕын билиһиннэрдэххэ, 74 киилэҕэ мэтээл иһин, сүрүннээн, Ацамаз Санакоев, Каха Хубежты, Заур Макиев, Ахмед Гаджимагомедов, Хетаг Цаболов, Гаджи Набиев киирсиэхтэрэ дии саныыбын.
86 киилэҕэ бастыҥынан Россия уонна Европа чөмпүйүөнэ Шамиль Кудиямагомедов ааҕыллар. Киниэхэ утарсыыны уопуттаах бөҕөс Анзор Уришев, Даурен Куруглиев, Владислав Валиев оҥоруохтарын сөп. Манна өссө дагестанец Арсен Мусалалиев диэн эдэр бөҕөс тыыллан-хабыллан тахсыан сөп диэн сыаналыыбын.
Оттон ыарахан ыйааһыҥҥа (125 кг) Билял Махов уонна Мурадин Кушхов суохтарына, Алан Хугаев, Балдан Цыжипов, Павел Кривцов, Мухамази Магомедов бириистээх миэстэ иһин киирсиэхтэрэ.
Манна даҕатан эттэххэ, Иван Ярыгин аатынан Гран-при турнир кыайыылааҕа 150 тыһыынча солк. харчынан наҕараадаланыа. Иккис-үһүс миэстэлээхтэр туһааннааҕынан 100 уонна 50 тыһыынчаны ылыахтара. Ону сэргэ, кыайыылаах бөҕөс тренерэ – 50 тыһ. солк. бэлиэтэниэҕэ.
Чэ, турнир тула мин санааларым итинниктэр. Састааппыт бойобуой, күүстээх диэн билиниэххэ наада. Мэтээллэр баар буолуохтара диэн сэмээр кэтэһэбит.
Петр ПАВЛОВ, “Саха сирэ”, http//edersaas.ru
Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэригэр: былырыыҥҥы Иван Ярыгин турнирын түгэннэрэ.