Яна Игнатьева: «Көмүс оҥоһукпут, быһахпыт, хомуспут, чорооммут, таҥаспыт бренд буоллулар»

2022 сылы РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Арассыыйа норуоттарын култууратын үйэлээх баайын сылынан биллэрдэ.

Аны быйылгы бэлиэ сылга «Симэх» норуот ускуустубатын уонна уус-уран оҥоһуктарын национальнай киинэ төрүттэммитэ үбүлүөйдээх 30 сыла. Онон сибээстээн саха норуотун ускуустубатын уонна уус-уран оҥоһуктарын национальнай киинин дириэктэрэ, РФ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Яна Игнатьеваны кытта кэпсэттибит.

Норуот маастарын күнэ “күннүөҕэ”

 — Яна Викторовна, норуоппут ускуустубатын, уус-уран оҥоһуктарын харыстыыр, сайыннарар, тэнитэр үлэлээх аар-саарга аатырбыт “Симэх” киин үбүлүөйдээх сылын туох былааннаах, сонун бырайыактардаах көрсөрүй?

— Быйылгы сылга былааннаабыт үлэбит үгүс. Быйыл Саха АССР төрүттэммитэ 100, Арассыыйаҕа норуоттар култууратын үйэлээх баайын сылын, алтынньы 23 күнүгэр тэрилтэбит дьоһуннаах үбүлүөйүн бэлиэтиибит. Онон быйылгы үс бүк эппиэтинэстээх сылга дойду уонна өрөспүүбүлүкэ таһымнарыгар 60-тан тахса тэрээһини былааннаан олоробут. Онтон саамай тумулук туттар тэрээһиммитинэн кулун тутар 5 күнүгэр өрөспүүлүкэтээҕи Норуот маастарын күнэ буолар. Ол чэрчитинэн быйыл Саха сиригэр Сибиир, Уһук Илин уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар култуураларын ускуустубаларын чинчийээччи маастардар, искусствоведтар кыттыылаах  научнай-практическай кэмпириэнсийэ ыытыллыаҕа. Бу суолталаах тэрээһини кулун тутар 4 күнүгэр былаанныыбыт. Ону тэҥэ быйыл 7-с төгүлүн Норуот маастардарын пуорума ыытыллыаҕа. Бу икки тэрээһин уус-уран оҥоһуктары сайыннарыыга туһуланыаҕа.

Манна Камчатка, Магадан, Забайкальскай, Красноярскай, Алтай, Тыва исписэлиистэрэ кэпсэтиигэ кыттаары, ырытар тиэмэлэрин чопчу быһааран, бэлэм олороллор.  Онон бу тэрээһиннэргэ үгүс этии киирэн, сонун сүүрээни, саҥа көрүүнү аҕалыа диэн эрэнэбит. Суолталаах тэрээһин  “Симэх” галерея 30 сыллаах үбүлүөйүгэр ананар.

Кулун тутар 5 күнүгэр үгэс буолбут саха таҥаһын иистэнньэҥнэрэ сэлэлээн хаамыахтара. 2017 сылтан төрүт таҥастары кэтэн киин куорат болуоссаттарын устун хаамыы Саха сиригэр бэһис төгүлүн ыытыллыаҕа. Бу маннык тэрээһин биһиги эрэ өрөспүүбүлүкэбитигэр ыытыллар.

12-с төгүлүн “Якутия мастеровая “диэн маастардар оҥоһуктарын быыстапката, буолуоҕа. Манна Камчатка, Магадан, Хабаровскай кыраайдартан кыттаары олороллор. Атын да эригийиэннэртэн баҕалаах ыалдьыттары күүтэбит. Онон Арассыыйа уус-уран оҥоһугу оҥорор талааннара норуот маастардарын киэҥ түһүлгэтигэр мустан, норуот ускуустубатыгар тирээн турар боппуруостары ырытыахпыт. Бу маннык төрүт үгэстэргэ олоҕурбут суолталаах тэрээһиннэртэн дьон элбэххэ үөрэнэр.

Сонун бырайыак үгүс

— Икки сыл хааччахтыыр миэрэлэри тутуһан, үгүс тэрээһиннэр ыытыллыбатылар. Ол да буоллар “Симэх” галерея иһинэн бэрт үһүс үлэ ыытыллар. Бу туһунан сырдатарыҥ буоллар.

— Билиҥҥи уустук сыстыганнаах хамсык хааччахтааһынын кэмигэр норуот ускуустубатын уонна уус-уран оҥоһуктарын национальнай киинэ бэйэтин үлэтин тохтоппокко тэтимнээхтик үлэлиир. Ааспыт сылга саха норуотун маастардара Татарстаҥҥа «Саха сиригэр оҥоһуллар» анал быыстапкаҕа кыттан кэлбиттэрэ. Арассыыйа таһымыгар уонна аан дойдутааҕы быыстапкаларга кыттыбыт кыайыылаахтары чиэстээн, сэтинньи ыйга “Триумф мастерства” диэн 67 киһи кыттыыллаах улахан быыстапка ыыттыбыт. Манна Саха сирин талааннаах дьоно мындыр өйдөрүнэн, бэйэлэрин сатабылларынан  уус-уран оҥоһуктарга  элбэх саҥа үлэни оҥорон билиһиннэрдилэр.

«Этно-Эрато» Евразия норуоттарын таҥастарын куонкуруһугар аҕыс номинацияттан биһиги биэһигэр олус ситиһиилээхтик кыттан кэллибит. Дойдубут тэбэр сүрэҕэр Москваҕа тиийэн, өрөспүүбүлүкэ чиэһин 56 киһи  көмүскээтэ. Ол иһигэр 26 маастар-модельер, Бүлүүттэн уонна Дьокуускайтан икки Муода тыйаатыра барыта 20 кэллиэксийэни көрдөрдүбүт. Хамыыһыйа “Саха сириттэн элбэх да үлэ кэллэ” диэн сөхтө аҕай. Маны таһынан, Арассыыйа таһымыгар Норуот оҥоһуктарын ассоциацията тэрийэр «Ладья» уус-уран оҥоһуктар быыстапкаларыгар аҕыс киһилээх норуот маастардарын дэлэгээссийэтэ Саха сирин сирэйдээн кэлбитэ.

Быйыл Саха АССР уонна Сэбиэскэй сойуус тэриллибиттэрэ 100 сылынан эмиэ дойду таһымнаах улахан быыстапкаларга кыттаары сылдьабыт. Ол курдук, 8-с төгүлүн Арассыыйа эригийиэннэрэ кыттыылаах Муос оҥоһук бэстибээлин  ыытыахпыт. Москва Коломенскайыгар “Норуот баайа” (народное достояние) диэн норуот маастардарын улахан  быыстапкалара буолаары турар. Санкт-Петербург, Владивосток куораттарга Предпринимательство министиэристибэтин кытта кыттыһан “Саха сирин күннэрэ” тэрээһини ыытаары олоробут. Онно эмиэ норуот маастардарын оҥоһуктара баһылыыр-көһүлүүр ороулу ылыахтара. Аатырбыт “Царицыно” диэн историческай заповедник-мусуойга 2022 сыл ахсынньытыттан 2023 сыл кулун тутарыгар диэри “Саха сирин норуоттарын ускуустубата” диэн улахан быыстапканы туруоруохтаахпыт.

Өйөбүл күүстээх

 — Наһаа да элбэх үлэ ыытыллар уонна былааннанар эбит. Бу барыта хантан хайдах үбүлэнэрий?

— Ааспыт сылга 2 мөлүйүөн солкуобай суумалаах РФ Бэрэсидьиэнин граныгар иккитэ кыайбыппыт. Татарстаҥҥа Саха сирин күннэрин ыытыыга биэс-алта норуот маастарын айанын ороскуотун СӨ Култуураҕа уонна духуобунаска уонна СӨ Предпринимателствоҕа уонна туризмҥа министиэристибэлэрэ толуйбуттара. Этно-Эратоҕа уонна «Ладья» быыстапкаларга кыттарга судаарыстыбаннай бырагыраамаларга субсидия көрүллэн, онно куонкуруска кыайан, СӨ Тас дойдулары кытта сыһыаннаһыы министиэристибэтэ 240 тыһыынча солкуобайы көрбүтэ. Маны таһынан, СӨ Култуураҕа уонна духуобунаска министиэристибэтэ биһиги үлэбитигэр өрүү улахан өйөбүлү оҥорор.

Норуот маастарыгар ирдэбил

— Норуот маастара буоларга туох ирдэбиллэҕий?

— Бүгүҥҥү туругунан өрөспүүбүлүкэҕэ 253  норуот маастара, 511 уус-уран оҥоһуктарга норуот маастардара бааллар. Сүрүн ирдэбил – араас таһымнаах быыстапкаҕа хайаан да хаста да кыттыы. Иккиһинэн, норуот маастарыгар хандьыдаат үлэлэрэ дьоҥҥо-сэргэҕэ биллибит, өрөспүүбүлүкэҕэ тарҕаммыт буолуохтаах. Ол кини талаана, буочара, саха төрүт үгэстэрин тутуһуутун бигэргэтэр. Үсүһүнэн, хайаан да бэйэтэ уһуйар үөрэнээччилэрдээх,  төрдүһүнэн, бэйэтэ үлэлиир мастарыскыайдаах эбэтэр сыахтаах буолуохтаах. Уонна, биллэн турар, кини айар үлэтин туһунан иһитиннэрэр-биллэрэр эйгэҕэ туох матырыйаал тахсыбыта хайаан да ирдэнэр. Норуот маастарын аатыгар сөп түбэһиини СӨ Култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга министитэристибэтин иһинэн үлэлиир хамыыһыйа быһаарар. Манна искусствоведтар, мусуойдарга үлэлиир анал идэтийбит дьон үлэлииллэр. Маны таһынан, “СӨ уус-уран оҥоһуктарыгар норуот маастара” диэн анал бочуоттаах аат эмиэ баар. Бу аат «Симэх» норуот ускуустубатын уонна уус-уран оҥоһуктарын национальнай киинин иһинэн үлэлиир Норуот уус-уран оҥоһугун балаататын быһаарыытынан иҥэриллэр.

Бастыҥтан бастыҥнар – инники күөҥҥэ

 — Итинник дириҥ ис хоһоонноох уонна суолталаах быыстапкаларга уонна тэрээһиннэргэ кыттар дьону хайдах талаҕытый?

— Улуустарга  Уус-уран оҥоһуктар кииннэрин тэрийэн олоробут. Оннук кииннэр ордук Уус Алдан, Чурапчы, Мэҥэ Хаҥалас улуустарыгар, Хатаска бэрт тахсыылаахтык үлэлииллэр. Бу улуустааҕы култуура управлениеларын нөҥүө саха норуота үйэлээх үгэстэрбитигэр  олоҕурбут уус-уран оҥоһуктары тыыннаах хаалларыыга, инники сайдар кыахтарын тобулан үйэтитиигэ туһуламмыт үлэлээх кииннэр. Дьиҥэр, хас биирдии улууска итинник киин баар буолуохтаах. Урукку бытовой кэмбинээттэр баалларын өйдүүр инигит?  Ол оннук хабааннаах эрээри, бу кииннэр уус-уран оҥоһуктары сайыннарар хайысханы тутуһан, дьону үлэнэн хааччыйа сатыахтаахтар. Ол ону өйдөөн, олохтоох дьаһалталар маннык кииннэри анаан тэрийэллэр. Кииннэр дьону кытта ыкса үлэлээбиттэрин түмүгэр маастардар үлэлэрин мунньан, Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын киинигэр ыытыллар быыстапкаларга кытыннараллар. Ол онтон биһиги Арассыыйа таһымыгар кыттыан сөптөөх үлэлэри талан, өссө үрдүк таһымҥа таһаарабыт. Ол курдук, былырыын Бүтүн Арассыыйатааҕы «Ладья» уус-уран оҥоһук быыстапкатыгар уус-алданнар сырыттылар. Онон бастыҥтан бастыҥнар бэйэлэрин үлэлэрин түмүгүн – уус-уран оҥоһуктарын көрдөрөллөр. Бу кинилэр биирдии-иккилии сылга үлэлээбит үлэлэрэ буолбатах. Өр сылларга саха үгэс буолбут уус-уран үгэһин сөргүтэн, чинчийэн, үлэлэрин байыталлар. Кинилэр араас куонкурустарга кыттан, атын маастардартан эмиэ үөрэнэллэр, уопут атастаһаллар.

… Кэпсэтиибит түмүгэр «Симэх» норуот ускуустубатын уонна уус-уран оҥоһуктарын национальнай киинин салайааччыта Яна Игнатьева: “Арассыйа үрдүнэн норуот оҥоһуктарын дэлэтии уустук балаһыанньалаах. Саха сиригэр норуот көҕүлээһинэ күүстээх буолан, уус-уран  оҥоһук сайдыытыгар өрөспүүбүлүкэбит инники күөҥҥэ сылдьар. Ол иһин аан дойду таһымыгар көмүс оҥоһукпут, быһахпыт, хомуспут, чорооммут, аппыт симэҕэ, саха национальнай таҥаһа брендовай табаарынан буоллулар”, — диэн бэлиэтээтэ.

Яна Игнатьева курдук салайааччылар баар буолан, Саха сирин айар куттаах дьоно Арассыыйаҕа норуот ускуустубатын уонна култуура нэһилиэстибэтин сылын өрө көтөҕүллэн, бары өттүнэн толору бэлэмнээх, систиэмэлээх үлэлээх көрүстүлэр. Онон бу бэлиэ сылга түбэһиннэрэн, ол  үлэлэри аны “Саха сиригэр оҥоһуллар” диэн дьарылыгынан киэҥ араҥаҕа билиһиннэрии соруга турар.

                                                                                             Елена ПОТОЦКАЯ, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru

Хаартыска — Яна Игнатьева тиксэриитэ.