Владимир Птицын: “2000 сылларга өрөспүүбүлүкэ бүттүүнэ тутуу кэлимсэ былаһааккатынан буолбута”

Мэҥэ Хаҥаласка баһылыктаабыт Владимир Птицын өрөспүүбүлүкэҕэ тахсыбыт улахан уларыйыылар тустарынан тугу кэпсээбитий? 

Бүгүн өрөспүүбүлүкэ тэҥинэн хас да салааларга 2000 сыллар саҕаланыыларынааҕы курдук сайдар. Массыына суолларын, уот линияларын, тимир суол ыллыгын тутуу, авиация, тыа хаһаайыстыбата, тутуу, алмааһы, кыһыл көмүһү, таас чоҕу хостооһун уонна ньиэби-гааһы хостуур салаа баар буолуута.

Тосхол-2020 олоххо киллэрии туһунан Мэҥэ Хаҥалас оччотооҕу баһылыга, 2005 сылтан 2009 сылга диэри Аан дойдутааҕы дуобат федерациятын бэрэсидьиэнэ Владимир Ильич Птицын санаатын үллэстэр.

— Владимир Ильич, Саха Өрөспүүбүлүкэтин оҥорон таһаарар күүстэрин, тырааныспарын уонна энергетикатын кэлимсэ тиһигэ хаһан оҥоһуллан саҕаламмытай? Бу докумуону баһылыктар хайдах ылыммыттарай?

— 2020 сылга диэри туһуламмыт тиһик 2006 сыллаахха бастаан СӨ Бырабыыталыстыбатынан, онтон 2007 сылга Арассыыйа Федерациятын Бырабыыталыстыбатынан бигэргэммитэ. Хайысхаларынан хамыыһыйалар тэриллибиттэрэ. Тырааныспар, энергетика, бырамыысыланнас, тыа хаһаайыстыбата, социальнай эйгэ – киэҥ хабааннаах үлэ күүтэрэ.

Улуустар баһылыктара Тиһик-2020 бүтэһик барыла тахсарын күүппүттэрэ аҕай. Маннык сиһилии оҥоһуллубут докумуон үлэбитин чэпчэппитэ.

Мэҥэ Хаҥалас улууһун туһунан чопчу эттэххэ, бу тиһиккэ улууска улахан болҕомто ууруллубута. Үгүс оҥоһулунна:  тимир суол Алын Бэстээххэ кэллэ, тырааныспар-логистика киинэ тэрилиннэ.

Ол эрээри олоххо киирэ илик былааннар бааллар – Өлүөнэни туоратар массыына-тимир суола тутуллубата. Мин санаабар Тосхол-2020 олоххо киллэрии олус тэтимнээхтик саҕаламмыта, онтон 2010-2011 сылларга бу хамсааһын биллэ мөлтөөбүтэ.

Беркакит-Томмот-Дьокуускай тимир суолунан дьону таһыы 2013 сылга бэлиэтэммитэ да, 2019 сылга үлэҕэ киирэр кыахтаммыта.

Саха сирин оччотооҕу бэрэсидьиэнэ Вячеслав Штыров куруук этээччи: “Былаана суох микробтар эрэ олороллор”, — диэн. Атыннык эттэххэ, өрөспүүбүлүкэ салайааччыта сиһилии кэлимсэ былаан наадатын өйдөөбүтэ. — Улуус баһылыга киһиэхэ Тосхол-2020 сыһыаннаах сэрэхэдийии баара дуо?

— Туох даҕаны сэрэхэдийии суоҕа, төттөрүтүн Мэҥэ Хаҥалас улууһун олохтоохторо өрөспүүбүлүкэ сайдыытын былаанын биһирээбиттэрэ.

Олох-дьаһах тупсубута

Күөх төлөн ситимин тардыы да хайдах саҕаламмытын санаан ааһар наада. Өлүөнэ түгэҕинэн ураты гаас ситимэ оҥоһуллубута бу аан дойдуга ирбэт тоҥҥо бастакы эбийиэгинэн буолар. Дьон гаастанан, олохторо уларыйбыта. Бу барыта Саха сирин иккис бэрэсидьиэнэ Вячеслав Штыров дьаһалынан оҥоһуллубута.

Бүгүн “СӨ ОДьКХ” ГУП 61 хочуолунайыттан 38-һа гааска холбонон турар. Ол эбэтэр улуус бөдөҥ нэһилиэктэрэ гаастаахтар. Билигин нэһилиэнньэ 75 бырыһыана гааска холбонно диэн этэр кыахтаахпыт.  Тэйиччи сытар нэһилиэктэр убатыллыбыт гааһы Аллараа Бэстээхтэн ылыахтарын сөп.

Эбэтэр тимир суол кэлиитэ. Ороссолуода, Хаптаҕай, Павловскай, Аллараа Бэстээх бөһүөлэктэригэр тимир суол үчүгэй дьайыылаах буолла.

Маны сэргэ Аллараа Бэстээххэ тырааныспар тиэхиньикума тутуллан, 2012 сылтан Саха сирин уонна тас өттүн тимир суол каадырдарынан хааччыйар.

Ону тэҥэ улуус олохтоохторо 2007 сыллаахха Мэҥэ Хаҥалас улууһун киинин Майаттан Аллараа Бэстээххэ көһөрүүнү өрө көтөҕүллэн ылыммыттара. Маны Тосхол-2020 ирдиирэ.

Бу көмөтүнэн Аллараа Бэстээх Саха сиригэр тырааныспар-логистика киининэн буолла.

Тимир  суол ыстаансыйатыгар сылга биир мөлүйүөнтэн тахса таһаҕас таһыллар, ньиэбинэн хааччыйар тэрилтэлэр ыскылааттара манна баар.

Ол эбэтэр тырааныспар-логистика бөдөҥ киинэ сылы эргиччи  сырыыны уонна таһаҕаһы тиэйиини хааччыйар. Бу барыта Мэҥэ Хаҥалас уонна Саха сирин бүттүүнүн экэниэмикэтин уонна олоҕун-дьаһаҕын сайдыытыгар төһүү буолар.

Тосхол – 2020  хаачыстыбалаахтык торумнааһын түмүктэрэ итинниктэр.

Сороҕор В.А.Штырову “Якутуголь” хампаанньа таас чоххо актыыптарын атыылааһыҥҥа буруйдууллар. Ол эрээри үгүстэр билбэттэр: ол кэмҥэ федеральнай киин субъектартан баайы-дуолу көхтөөхтүк ылбыта. Бу балаһыанньаны уларытар кыаллыбат этэ. Ону тэҥэ юридическай өттүнэн эмиэ харгыстар бааллара. Ол курдук, “Якутуголь” тэрилтэни федеральнайтан өрөспүүбүлүкэ бас билиитигэр биэрии бастакы дуогабарын болдьоҕо бүппүтэ ырааппыт этэ. 1990-с сыллар иккис аҥаардарыгар Саха сирин оччотооҕу бырабыыталыстыбата иккистээн кэмигэр түһэрсэрэ кыаллыбатаҕа.

Бу маннык балаһыанньа Штыров үлэтин саҕалыырын саҕана олохтоммута. Ол эрээри кини Арассыыйа Бэрэсидьиэнин В.В.Путин таһымыгар уустук боппуруоһу быһаарбыта. Онон өрөспүүбүлүкэҕэ “Якутуголь”  аахсыйатын бэйэтэ атыылыырыгар кыах бэриллибитэ. Ону Арассыыйа Арбитраһын Суута бигэргэппитэ.

Хампаанньа аахсыйаларын иһин үгүөрү үбү ылбыттара. Маннык биир да федерация субъега дьаһана илигэ.

Киирбит үп өрөспүүбүлүкэ бастакы уочараттаах соруктарын быһаарыыга анаммыта. Мэҥэ Хаҥалас бу үбүнэн уонча эбийиэги ситиспитэ – Майаҕа 120 миэстэлээх оскуоланы тутууну, Ороссолуоданы уу ылар сириттэн көһөрүүнү, гаас ситимнэрин тутууну, Аллараа Бэстээх генеральнай былаанын уо.д.а.

Ол эбэтэр өрөспүүбүлүкэ биир бас билиитэ өрөспүүбүлүкэ атын бас билиитигэр барбыта, ол эрээри – гаас утаҕын, оскуолалар, хочуолунайдар уо.д.а быһыытынан. Биһиги атын эрэгийиэннэргэ тэҥнээтэххэ тугу да сүтэрбэтибит.

“Якутуголь” аахсыйаларын атыылааһыҥҥа өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбата атыылаһааччы үбүн Элгэтээҕи таас чохтоох комплекс сайдыытыгар угуохтааҕа. Бу өрөспүүбүлүкэҕэ дьоһун суолталаах, кистэл буолбатах, Нерюнгритааҕы баайдаах сир саппааһа бүтэн эрэр. Таас чох комплексын сэргэ Становой хребет нөҥүө 300 км тимир суолу тутуу ирдэнэрэ. Уонна саҥа таас чох комплексын уонна тимир суолу “Якутуголь” аахсыйатын атыыласпыт “Мечел” хампаанньа туппута.

Онон бу Вячеслав Штыров бырабыыталыстыбатын дьиҥнээх кыайыыта этэ. Кини куруук Саха сирин уонна кини норуотун туһугар турууласпыта. Ол эрээри баһааҕырда сатааччылар да баар буолааччылар.

— Ол аата дуобат курдук сороҕор оонньооччу кэлин элбэҕи ылар, ситиһэр туһугар биэриэхтээх дуо?

—  Оннук. Вячеслав Анатольевич Штыров “Якутуголь” балаһыанньатыгар, атыҥҥа даҕаны олус мындырдык дьаһаммыта дии саныыбын.

— Оччотооҕу бэрэсидьиэн Тосхол-2020 олоххо киллэриигэ улуустар баһылыктарыгар туох соругу туруорбутай?

— Холобур, бу тиһиккэ олус суолталаах “Агробырамыысыланнас комплекса” диэн салаа баар. Ити иннинэ бэрэсидьиэн Тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын бырагырааматын бигэргэппитэ. Билигин итини бары ахталлар. Маннык бырагыраама билигин суох. Соторутааҕы суруналыыс Иван  Пономарев Штыров саҕана тыа сирин дьоһуннук үбүлээбиттэрин туһунан суруйбутун аахпытым. Кырдьык оннук этэ.

Мэҥэ Хаҥалас оройуона агробырамыысыланнас комплексын сайдыытыгар көхтөөхтүк кыттыбыта. Тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын тутуу тэриллибитэ, астыыр салаа атаҕар турбута, массыына-тыраахтар ыстаансыйалара баар буолбуттара. Федеральнай таһымҥа сылгыны үөрдээн иитиигэ субсидияны биэрии боппуруоһа быһаарыллыбыта.

Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн ыллахха, 2003 сыллаахха сылгы ахсаана 130 тыһыынчаҕа тиийбитэ. Аҕыс сылынан бу сыыппара 163 тыһыынчаҕа тиийбитэ. Ол эбэтэр төбө ахсаана эмискэ элбээбитэ.

Бу биир эрэ холобур уонна дьиҥнээх түмүк.

Онон тугу этээри гынабыный? Тосхол-2020 ылыллан, бары хайысхаларга үлэ саҕаламмыта. Тыа хаһаайыстыбата, тимир суол, улуустары гаастааһын, дьиэни-уоту тутуу. Өрөспүүбүлүкэ бүттүүнэ тутар биир былаһааккаҕа кубулуйбута.

Маннык көхтөөх хамсааһын хас биирдии салайааччы сүргэтин өрө көтөхпүтэ.

Биллэн турар, өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар бэрэсидьиэн Вячеслав Штыров өҥөтө улахан. Вице-бэрэсидьиэнинэн – Саха сирин Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлинэн олорон кини өрөспүүбүлүкэни сайдыыга, тутууга туһаайбыта. 1990-с сылларга үп миниистиринэн олорор кэмим саҕана ыра санаа элбэх эрээри, кыах татым этэ. Саха сирин бэрэсидьиэнэ буолаат, Вячеслав Штыров биһиги ыра санааларбытын олоххо киллэрбитэ.

Маргарита Нифонтова

Бэлэмнээтэ Женни Стрюкова

Хаартыска: тустаах саайтан