Виталий Власов, Олоҥхо тыйаатырын директора, поэт, музыкант
– Бэҕэһээ Евгений Николаевич иһитиннэриитин истэн астынныбыт. Кини сүрүн этиитэ – Ил Дархан уонна мэр сайдыыга биир өйдөбүллээх, тэҥҥэ, бииргэ өйдөһөн үлэлиэхтээхтэр, тоҕо диэтэххэ урукку өттүгэр итэҕэстэр бааллара. Билигин ол ону этэн биһиги сүрэхпитин ириэрдэ.
Кини Москваҕа Бауман аатынан университеты бүтэрбит киһи, ол иһин креативнай. Санкт-Петербург уонна Москва устудьуоннарын кытта архитектура, дизайн өйдөбүллэригэр уопутун өйдөөтүбүт уонна аныгылыы атын схеманан Дьокуускай куораты сайыннарыа диэн эрэбил үөскээтэ.
Ити олус үчүгэй, тоҕо диэтэххэ, биһиги Дьокуускай куораппыт архитектура уонна дизайн өттүнэн элбэх итэҕэстэрдээх.
Холобур, Соҕуруу Кореяҕа, Сеул курдук улахан сайдыылаах куоракка улахан небоскребтар, хас эмэ этээстээх дьиэлэр эркиннэригэр сыыппаралар эрэ тураллар, биһиэхэ буоллаҕына, таас дьиэлэргэ сүрдээх элбэх араас хайысхалаах уруһуйдары киһи соччо ылыммат.
Мин Камчаткаҕа, Петропавловскай куоракка, пригородтарыгар уонна дэриэбинэлэригэр икки төгүл учуонайдары кытта сылдьыбытым, онно суолларын сөхпүтүм. Холобур, дэриэбинэлэргэ сылдьан ыйытабын “Тоҕо уулуссаҕа биир да окуурак, биир да кэмпиэт суута, биир да бөх сыппатый, тоҕо маннык ырааһый?”– диибин. Хас дэриэбинэ кытыытын аайы мусорнай заводтар бааллар эбит. Контейнер курдук заводтар бааллар. Инньэ гынан оҕолор ып-ырааска үөрэнэн хаалбыттар, култууралара үрдүк, дорооболоһоллор, махтаналлар, сиэри-туому тутуһуу эйгэтэ эмиэ наһаа үчүгэй.
Биһиги Камчатканы кытта кэккэлэһэ сытабыт. Итини биһиги тоҕо холобурга ылбаппытый?
Биһиги киин куораппыт 1632 сыллаахха олохтоммута. Дьокуускай Уһук Илин бастакы куората, кини история барыта Саха сириттэн саҕаламмыта. Сахалин биһиги кэннибититтэн баар буолбута, Хабаровскай эмиэ эдэр, Чуумпу океан, Охотскай муора кытылларын баһылааһын эмиэ Дьокуускайтан саҕаламмыта.
Бу туһунан «Пути великих свершений» диэн 7 туомнаах альбом сурулунна. Онон Илин Уһук кырдьаҕас, ытыктанар куората Дьокуускай – ыраас, сырдык, сайдыылаах буолуохтаах.
Аны элбэх докумуону оҥорон, уулуссалары, болуоссаттары сахалыы ааттыыр кэм кэллэ.
Боростуой баҕайы боппуруостар бааллар, холобур, таах уулуссанан хааман иһэҕин, Дьокуускайга саас бадараан. Тоҕо куорат киинэ бадарааннаах буолуохтааҕый? Биһиэхэ тротуар үөһээ турар, ол уута барыта уулуссаҕа киирэр. Онон хаар, ардах уутун алларанан ыытар водосток суоттанан-расчеттанан оҥоһуллуохтаах. Манна Евгений Николаевич үлэлэһиэн наада.
Уопсайынан кэнэҕэскитин сайдыы бөҕө буолуоҕа, 21-с үйэҕэ биэс уон сыл кэнниттэн куорат үөһээ мырааҥҥа көһүөн да сөбө буолуо, онно бэлэмниир үлэлэри билиҥҥиттэн оҥоруохха наада. Тоҕо диэтэххэ, Дьокуускай куорат кутаҕа турар, кута буолан ыарыы да тахса турар, үүнээйи да үүммэт, буора да атын. Ол иһин куораты күөх оҥорор туһугар үчүгэй сиргэ тахсыахха наадата өйдөнөр. Холобур, Ялтаҕа 19-с үйэҕэ Италияттан, Грецияттан аҕалбыт кипарис, лавр мастар, араас үүнээйи, сибэкки үүнэн тураллар дии, омуктар киэнэ кэлэн күөх үүнээйи буолан куораттарын киэргэтэр. Дьокуускай итинник сайынын күөх үүнээйилээх буоларыгар элбэх уопуту оҥоруохха сөбө буолуо.
Биллэн турар, киһи-киһи бэйэтэ олоххо көрүүтэ, кэрэни саныыра тус туһунан. Ол иһин классическай, академическай өйдөбүлүнэн, ол аата айылҕаҕа чугас, сөптөөх өйдөбүлүнэн оҥоһуллар архитектура, дизайн судургу уонна кэрэ буолуохтаах.
Биһиэнэ барыта дьабах курдук, ону Евгений Николаевич көннөрүө диэн эрэнэбит.
Олоххо үс майгы баар. Ол холобур, киһи-аймах хоме сапиенс кэннэ түөрт уон тыһыынча сылы быһа биис ууһунан, эбэтэр уон тыһыынча сылтан бэттэх, бөлөхтөһөн, кэлин судаарыстыба курдук Индияттан тарҕанан, шумердартан саҕалаан олох олоробут.
Ол кэмтэн ыла олоххо үс эрэ өйдөбүл баар: этика, эстетика уонна этикет. Этика – олох-дьаһах, эстетика – кэрэ, тупсаҕай олох, этикет – сиэр-майгы, сиэр-туом, ол аата кырдьаҕаһы ытыктаа, үгэһи тутус, киһилии буол диэн.
Ол өйдөбүл түөрт уон тыһыынча сылы быһа киһи-аймах бастакы киһитэ хоме сапиенс үөскүөҕүттэн хаһан да уларыйбатаҕа уонна хаһан да уларыйыа суоҕа.
Аныгы киһи Евгений Николаевич Дьокуускай куораты киэргэтэргэ атыннык үлэлиэ диэммит эрэнэбит. Бэйэтэ суол эйгэтигэр уларыйыылары, атын матырыйаалынан, быылы намтатыы өйдөбүллэрин оҥоруом диирэ, күөх үүнээйилэри олордорго эмиэ атыннык сыһыаннаһыам диирэ биһигини үөрдэр.
Мин итэҕэл уонна духуобунас, тыл, олоҥхо эйгэтигэр санааларбын эппитим.
Дьокуускай куоракка мөһүлгэ сыыппаратынан, уон икки ахсааннаах мыраамар дуу, хурустаал дуу сэргэ оҥорон, аар баҕах курдук итэҕэл эйгэтин, олоҥхо, тыл эйгэтин оҥорон хайа эрэ болуоссакка туруордун диэн алгыыбыт.
Итэҕэл биир символынан Ньургун Боотур пааматынньыга буолар, бу саха норуотун ыра санаатын олоххо киллэрэрэ буоллар!
Тоҕо диэтэххэ, итэҕэл эрэ биһигини сомоҕолуур уонна биир көрүүлээх өйөһөр өйдөбүлү биэрэр. Итэҕэл эрэ эйэлээх буоларга, биир санаалаах олох олорорго сирдиир.
Былааҥҥа баар Айыы итэҕэлин дьиэтин оҥорорго, туттарарга, атын улахан религиялары кытта тэҥҥэ саха, айыы итэҕэлэ баар буоларыгар үлэлэһиэ диэммит лаппа эрэнэбит.
21-с үйэҕэ улуу убайбыт Ойуунускай Эркээни мырааныттан Эҥсиэли мырааныгар диэри Дьокуускай куорат хурустаал дыбарыастарынан сандаарыа диэбитэ.
Ол улуу былааны олоххо киллэрэр, улахан, ураты, хотугу куораты тутар киһибит Евгений Николаевич эбит диэн, дьылҕа-хаан бэлэҕэ кини эбит диэн өйдөбүлгэ кэллибит.
Онон киниэхэ ситиһиилэри баҕарабыт, барыта санаатын хоту буоллун диэн алгыыбыт.
Туску!