Вирус, быһыы туһунан сиһилии

Коронавируснай инфекцияны утары быһыыны маассабайдык биэрии салҕанар. Былаас уорганнара вакцинацияҕа улаханнык эрэнэллэрин биллэрэллэр. Ол да иһин, судаарыстыбаннай суолталаах дьыалаҕа холоон, кылгас кэмҥэ оҥоро охсон, вакцинаны нэһилиэнньэҕэ босхо биэрэр буоллахтара.

Бу иннинэ коронавируһу утары быһыы дьайыытыгар итэҕэйбэт санаа тарҕаммыт эбит буоллаҕына, кэнники кэмҥэ дьон, ордук саастаах өттүлэрэ, хото ылан эрэллэр. Тоҕо диэтэр, вакцина кинилэргэ көҥүл биэрэр, дьиэҕэ хаайтаран олорортон быыһыыр, инникигэ эрэли улаатыннарар. Атын да сыстыганнаах ыарыылартан вакцинаны биэрии хаамыыта көрдөрөрүнэн, төһөнөн элбэх дьон ылар, улахан кэлэктиибинэй иммунитет үөскүүр да, соччонон ыарыы хотторор, намырыыр.

Ол эрээри быһыыны ылыы бэйэтэ туспа ымпыктаах-чымпыктаах. Ылбыт кэннэ тута вирустан көмүскүүр элбэх иммуноглобулиннар (“антитела”) үөскүүллэр диэн буолбатах эбит. Киһи-киһи аайы этэ-сиинэ араастык ылынар, иммунитет эппиэтэ тус-туспа буолар. Ол иһин быһыы кэнниттэн сорох киһиэхэ элбэх, сороххо аҕыйах “антитела” үөскүүллэр.

Онон быһыыны ылыах иннинэ уонна ылан баран, бэйэни кэтэнэн көрөр, бэлэмнэнэр наадалаах. Ол курдук, быһыыны ылыах иннинэ анаалыс туттаран, төһө “антитело” баарын билэн баран, таһыма намыһах буоллаҕына, ылар ордук. Онтон вакцина иккис укуолун ылан баран, 21 күн кэнниттэн эмиэ анаалыс туттаран, “антитело” төһө элбээбитин билиэххэ сөп.

Вирус уонна иммунитет

Коронавируһунан ыалдьан баран, 6 ый устата быһыыны ылар көҥүллэммэт. Бу кэмҥэ “антитело” элбэх буолар. Ону тэҥэ, ыалдьыбыт киһини кытары хантаактаспыт эрээри, ыалдьыбатах буоллаххына, эйиэхэ вирус кыра дозата киирбит, аҕыйах буолан, иммунитетыҥ охсуһан кыайбыт диэн суруйаллар. Оннук түгэҥҥэ төһө “антитело” баарын бэрэбиэркэлээн эрэ баран, быһыыны ылыахтааххын. Ол эбэтэр организмҥар баар коронавируска эбии быһыы вируһун эптэххэ, күүһүрэн, өрө туран кэбиһиэхтэрин сөп.

Ыалдьарыҥ-ыалдьыбатыҥ эйиэхэ төһө вирус киирбититтэн тутулуктаах. Бу кириип вирустарыгар эмиэ сыһыаннаах. Ыалдьыбыт киһи ыраах туран сөтөлүннэҕинэ, эйиэхэ аҕыйах вирус киириэ, иммунитетыҥ күүстээх буоллаҕына, ыалдьымыаххын сөп. Эбэтэр, илиигэр сыстыбыт буоллаҕына, суунан кэбистэххинэ, бүтэр. Айаххар киирбит буоллаҕына, туустаах уунан сайҕанан, ытырдан, этэргэ дылы, “тыбыыран” кэбиһиэххэ сөп. Кириип вируһун курдук олус сыстыганнаах буолбатах эбит.

Оттон ыалдьыбыт киһини кытары чугастык, өр кэмҥэ алтыстахха, элбэх вирус киирэр, иммунитет көмүскэлэ тулуйбат, онон күүскэ, ыараханнык ыарытар. Ол иһин миэдиктэр элбэх вируһу кытары күннэтэ алтыһар буоланнар, төһө да харыстана сатаабыттарын иһин, күүскэ ыалдьаллар.

Иммунитет хайдах охсуһарый?

Иммуннай систиэмэ инфекцияны утары киирсиигэ хас да ньымалаах: хааҥҥа баар, тыҥаттан кислороду тарҕатар эритроциттар уонна лейкоциттар охсуһаллар. Лейкоциттар В-лимфоцит, Т-лимфоцит уонна макрофаг диэҥҥэ арахсаллар.

Макрофаг – бактыарыйалары сиир, буһарар лейкоцит. Ол сиэбитин кэннэ бактыарыйа тобоҕо (антиген) хаалар. Организм кутталлаах антигеннары билэн, атаакалыыр. В-лимфоциттар “антитело” диэн белок молекулатын оҥороллор, олор антигеннары атаакалыыллар.

«Антитело» молекулата коронавирус чорбоҕор муостарын тоһутар, онон килиэккэ иһигэр киллэрбэт. Коронавирус муоһунан хастаастан, килиэккэ иһигэр эрэ киирдэҕинэ, элбиир айылгылаах. Оттон Т-лимфоциттар “өстөөхтөрүн” өйдөөн хаалаллар. Вирус иккистээн киирдэҕинэ, бу Т-лимфоциттар өстөөҕү билэ охсон, айдааны тардаллар. Онуоха В-лимфоциттар эмискэ элбээн, “саллааттарын” ыытан, сэриилииллэр.

Киирбит вирустар бары муостара “тоһуннаҕына”, киһи үтүөрэр. Хаалбыт “антитело” молекулалара хааҥҥа хаалан, вирустар киирэллэрин маныыллар, харабыллыыллар. Онон үтүөрбүт киһиэхэ бу “антитела” элбэх буолаллар, ол эрээри, ый аастаҕын аайы, аҕыйаан иһэллэр. Үс ыйынан “антитела” ахсаана икки төгүл аҕыйыыр.

Иккистээн инфекция киирдэҕинэ, иммуннай эппиэт түргэн буолар. Ол эрээри, киһи бастаан төһө ыараханнык ыалдьыбытыттан, төһө кэм ааспытыттан тутулуктанан, иммунитет эппиэтэ киһи-киһи аайы араас буолар. Онон иккистээн да коронавируһунан ыалдьыахха сөп.

Быһыы вируһу организмҥа киллэрэр, ол эрээри ыарытыннарбат, ол оннугар иммуннай систиэмэни уһугуннарар, Т-лимфоциттары, “антитела” оҥорторор. Иккис быһыыны ылбыт кэннэ, Т-лимфоциттар үөскүөхтэригэр диэри үс нэдиэлэ ааһар. Бу кэмҥэ харыстана, мааска кэтэ сылдьыахха наада, вируһу хабан ыллахха, организм көмүскэнэр күүһэ үөскүү илик буолан, ыалдьыахха сөп.

Вакцинаҕа туох дьайарый?

Вакцинаны ылан баран, төһө кыалларынан, “антитело” элбиирин, иммуннай эппиэт үөскүүрүн туһугар, организмҥа көмөлөһүөххэ наада эбит. Ол аата, “ыллым да, элбэх “антитело” үөскүүр” диэн буолбатах эбит. Киһи этигэр-сиинигэр тустаах битэмииннэр, минераллар тиийбэт уонна иммунитет мөлтөхтүк үлэлиир буоллаҕына, ол “антитело” аҕыйахтык үөскүөн сөп.

Селен – Т-лимфоциттар, макрофагтар үөскүүллэригэр, инфекцияны утары охсуһарга көмөлөөх.

Цинк — иммунитекка туһалаах. Сааһырбыт дьоҥҥо цинк тиийбэт буоллаҕына, ыарыыга бэринимтиэ буолаллар, уһуннук, ыараханнык ыалдьаллар. Күҥҥэ 20 мг цинк табылыаккатын истэхтэринэ, сааһырбыт дьоҥҥо тимулин – Т-лимфоциттары үөскэтэр гормон күүһүрэр.

А, Д, С битэмииннэр – иммунитекка туһалаахтар. Бу битэмииннэри испит, коронавирустаабыт дьон ыарыыны чэпчэкитик аһардаллара биллибитэ.

Пробиотиктар – 2018 сыллаахха ыытыллыбыт чинчийии көрдөрбүтүнэн, пробиотиктар уонна пребиотиктар 17 араас вакцина көдьүүһүн улаатыннарыахтарын сөп эбит. Вакцинаны ылыах иннинэ пробиотиктары истэххэ, ордук көдьүүстээх буолар. Тоҕо диэтэр, оһоҕоско иммуннай эппиэт үөскээн, элбэх “антитело” оҥоһуллан тахсаллар.

Сааһырыы – хомойуох иһин, сааһырдах ахсын быһыыга иммуннай эппиэт мөлтүүр. Ону тэҥэ, дьахталларга иммуннай эппиэт үөскүүр кыаҕа үрдүк эбит, ол эрээри, кинилэр быһыыны ылан баран, доруобуйалара мөлтөөн ылар (кыраадыстара тахсар, төбөлөрө, былчыҥнара ыалдьар, о.д.а.).

Уойуу – иммунитекка куһаҕан дьайыылаах. 1042 киһи кыттыылаах чинчийиигэ, кирииптэн вакцинаны ылан баран, уойбут дьон, төттөрүтүн, кириибинэн ыалдьыылара икки төгүл элбэх эбит (синньигэс дьону кытары тэҥнээтэххэ). Кинилэр Т-килиэккэлэрэ букатын көҕө суох эбиттэр.

Хамсаныы, үчүгэй настарыанньа – 60-рын ааспыт дьоҥҥо чинчийии ыыппыттарыгар, күҥҥэ 1 чаас хамсанар, эрчиллэр, хаамар дьоҥҥо кирииби утары вакцина кэнниттэн, ордук элбэх “антитело” үөскээбит. Ону тэҥэ, вакцина ылар күҥҥэ үчүгэй настарыанньалаах дьоҥҥо ити эмиэ сыһыаннаах.

Истириэс, утуйбат буолуу – чинчийии көрдөрбүтүнэн, истириэстии сылдьар, куһаҕаннык утуйар дьоҥҥо аҕыйах “антитело” үөскүүр. Ону тэҥэ, белок тиийбэт буоллаҕына, ол эмиэ дьайыан сөп эбит.

Онон ылар күҥҥүтүгэр белоктаах аһы тото аһаан, үчүгэйдик утуйан, сынньанан, итэҕэйэн, үөрэ-көтө баран быһыыны ыллаххытына, ордук туһалаах буолуоҕа. Быһыыны ылан баран, үс нэдиэлэ устата бу быраабылалары тутустаххытына, элбэх “антитело” үөскээн, доруобуйаҕытын көмүскүөҕэ.

Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Хаартыскаҕа: “антитело” молекулалара коронавирус “муоһун тоһутар” түгэннэрэ.

ИХА (иммунохроматографический) анаалыс түмүгүн быһаарыы