Сордоҥнооххо (Өймөкөөн) “Быйаҥ” диэн дьиэ кэргэн бэртээхэй, туһалаах лааҕыра баарын туһунан ааҕааччыларбытыттан истибитим. Онон лааҕыры тэрийбит Марфа Тимофеевна уонна Михаил Прокопьевич Винокуровтар Дьокуускайга кэлбит сурахтарын истэн көрсөн турардаахпын.
ЛААҔЫР ТОҔО НААДАНЫЙ
Сордоҥнооххо “Быйаҥ” дьиэ кэргэн лааҕыра 2008 сыллаахха тэриллибит. Марфа Тимофеевна кэпсээбитинэн, ол иннинэ сайын ахсын аймахтыылар оҕолорун түмэн үлэлэтэллэр эбит. Оҕолор улаатан барыыларыгар, сүөһүлээх, сылгылаах дьон, лааҕыр тэрийэргэ быһаарыммыттар.
—Оҕо үлэлии үөрэниэхтээх. Оттон үлэлии үөрэммит оҕо, олоҕор ситиһиилээх киһи буола улаатар. Лааҕырга оҕо майгыта-сигилитэ олус уларыйар. Аһыллаллар. Атын оҕолору, улахан дьону-сэргэни кытары сатаан кэпсэтэр, уопсай тыл булар буола үөрэнэллэр. Бэйэ-бэйэлэриттэн көрөн үлэҕэ-хамнаска кэбэҕэстик уһуйуллаллар. Итиэннэ, биллэн турар, кыргыттарга мин, уолаттарга аҕабыт тэҥҥэ сылдьан көрдөрөн үөрэтэбит, такайабыт.
Лааҕырбытыгар сылдьыбыт оҕолор, улаатан баран, биһиэхэ кэлэн махтаналлар. Онтон наһаа үөрэбит. Ол аата, кинилэр олохторугар биир саамай наадалааҕы чочуйсубут эбиппит диэн, — диир Марфа Тимофеевна. Кинилэр ити курдук, оҕолору үлэҕэ-хамнаска такайан, олоххо бэлэмнээх оҥорон таһаарар соруктаах нэһилиэктэн биэс килэмиэтир тэйиччи сытар сиргэ «Быйаҥ” диэн лааҕыр тэрийбиттэр.
– Сайын таах най баран ускай-тэскэй сылдьар оҕо элбэх. Тугунан да дьарыктаммакка сылдьартан туох да үчүгэй тахсыбат. Оҕо үлэҕэ сыстыахтаах, ас-үөл сыраттан тахсарын билэ, өйдүү үөрэниэхтээх. Ол кэлин бэйэтигэр туһалаах буолуоҕа диэн тэрийбиппит, – диир ыал ийэтэ.
Манна урут сылдьыбыт оҕолор билигин сорохторо ким устудьуон, ким ыал ийэтэ, аҕата, ким аармыйаттан кэлбит, бука бары лааҕырдарын ахтаннар-санааннар хайаан да кэлэн Винокуровтарга ыалдьыттыыр үгэстээхтэр эбит. Арыт быыс булан олоро түһэн сэһэргэһэн, тиэхиньикэ өрөмүөннэһэн, идэһэҕэ көмөлөһөн баралларыттан Марфа Тимофеевна үөрэр. Оттон оҕолорун үлэҕэ үөрэттэрбит төрөппүттэр махталлара муҥура суох.
“БЫЙАҤ” УМСУГУТАР КҮҮҺЭ
– Лааҕырга бэһис кылаастан үөһээ саастаахтары ылабыт. Бары арака-барака буоланнар, көрдөөх, көхтөөх уонна интэриэстэрэ биир. Аан бастаан кэлбиттэр от охсорго, кыраабыллыырга, оту таһарга үөрэнэллэр. Оттон кыралар хаһаайыстыбаҕа көмөлөһөллөр. Кулунчугу аһаталлар, кууруссалары көрөллөр, сымыыт хомуйаллар, дьиэ-уот бэрээдэктэһэн өрө тардаллар, ас-үөл астаһаллар, киэһээтин улахан уолаттар эрбээбит, хайыппыт мастарын кыстыыллар, тууларын көрөллөр. Ону сэргэ, уолаттар бары туттар тэриллэрин уонна тиэхиньикэни өрөмүөннэһэ үөрэнэллэр. Лааҕырбытыгар баар биир дьиэни уонна балаҕаны эмиэ уолаттар тутуспуттара. Онон эр киһи, уол оҕо сатыахтаах үлэтигэр-хамнаһыгар барытыгар такайыллаллар. Михаил Прокопьевиһы кытары булка-алка сылдьаллар, балыктыыллар, сыал ыталлар. Сир астыыллар. Ити былаһын тухары сиэри-туому тутуһарга үөрэнэллэр. Сынньалаҥнарыгар дуобаттыыллар, cаахыматтыыллар, волейболлууллар, футболлууллар, теннистииллэр, хапсаҕайдаһаллар, боксалаһаллар. Кинигэ, хаһыат ааҕаллар. Тэлэбиисэр көрөллөр, араадьыйа истэллэр. Төрөөбүт күннэри бары бииргэ ылабыт, көрү-нары, оонньууну-күлүүнү тардарга кыһаллабыт. Аны туран, суотабайдарын киэһээҥҥи аһылыктарын эрэ кэнниттэн ылаллар уонна утуйалларыгар бары биир киһи курдук хайаан да уурдараллар, — диэн кэпсиир. Лааҕырга улуус нэһилиэктэрин сэргэ, Өймөкөөнтөн тардыылаах оҕолор Дьокуускайтан, Тулагыттан, Мархаттан, Өлөөнтөн, Халыматтан, Чурапчыттан тиийэ кэлэллэр эбит. Наһаа сөбүлээн төрдүсбэһис сылларын көтүппэккэ сылдьааччылар кытары бааллара бэлиэтэнэр. Өссө манна оттообут оҕолор хамнас аахсалларын сэргэ, саамай уһуннук сылдьыбыттарга Винокуровтар дьиэ кэргэн аатыттан быйыл убаһа туттарыллыбытын, оҕолор сүбэнэн луот таспыттар. Төрөппүттэр да үөрүүлэрэ үрдээбит, оҕолор да улаханнык соһуйбуттар, астыммыттар. Бу үгэһи Марта Тимофеевна салгыыр баҕалаахтарын этэр .
“ҮЛЭЛИИ ҮӨРЭММИТИМ ҮӨРЭХХЭ КИИРЭРБЭР ТУҺАЛААБЫТА”
Винокуровтар аймахтара, ХИФУ физкультураҕа институтун бүтэрбит, билигин Дьокуускайга спорт оскуолаҕа тириэньэрдиир Андрей Шарга:
– Үлэлии үөрэммитим үөрэххэ туттарсан киирэрбэр көмөлөспүтэ. Лааҕыр оннук улахан уруогу биэрэр эбит. Бэйэҕин кыанар буолаҕын, күүһүрэҕин, дьулуурдаах, тулуурдаах буолаҕын. Оҕолору, дьону кытары сатаан кэпсэтэр, быһаарсар, алтыһар буолаҕын. Саныыр санаалыын, толкуйдуун уларыйаҕын. Ону сэргэ, айылҕаҕа сылдьан сири-дойдуну, кыылы-сүөлү билэ үөрэнэҕин. Дьонум холобурдарынан, былырыын Дьокуускайтан Александра Лобашева, Федосия Максимова диэн кыргыттары төрөппүттэриттэн көҥүллэтэн, хотугу многоборьеҕа сүүмэрдии таарыйа, “Быйаҥҥа” сырытыннардым. Оттоон, хаһаайыстыбаҕа көмөлөһөн, сибиэһэй салгынынан тыынан, иҥэмтиэлээх аһы аһаан, наһаа сөбүлээбиттэрэ. Дьарыкка көрдөрүүлэрэ таһыччы тупсубута. Өссө аймахтарым оҕотун эмиэ Дьокуускайтан илдьэн сырытыннарбыттаахпын. Куорат дьиэтигэр көмпүүтэргэ олорбут уол сайын оттоон тосту уларыйан кэлбититтэн дьоно олус соһуйбуттара. “Күүһүрбүт, үлэни кыайа-хото тутар чыҥха атын киһи буолбут. Уҥуоҕунан уһаабыт. Тугу үлэлиибин диэбитинэн сылдьар. Көмпүүтэрин, суотабайын санаан да көрбөт”, – диэбиттэрэ, махтаммыттара. Ол уол билигин устудьуон, — диэн кэпсиир. Андрей лааҕырга өссө биир хамсаабат бигэ уонна хайаан да тутуһуллар дьарык баара уолаттары наһаа умсугутарын этэр. Ол тардыныыга күрэхтэһии эбит. “Ону лааҕыр салайааччыта Михаил Прокопьевич бэйэтэ сүрүннүүр. Оҕолор бастаан тиийдэхтэринэ ким хаста тардынарын, ыйааһыннарын, уҥуохтарынан үрдүктэрин тэтэрээккэ бэлиэтэнэр. Дьэ, манна кыһаллыы-мүһэллии, күн аайы тардынан хачыктаһыы бөҕө буолаллар. Күһүөрү биирдэ да кыайан тардыммат оҕолор уонтан тахсалыыта тардынар буолан дьиэлииллэр”, – диир чахчы астыммыт быһыынан.
Сардаана БАСНАЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскалар: Винокуровтар дьиэтээҕи альбомнарыттан