Сэрии… Аҥаардас бу түөрт дорҕооҥҥо үрдэ суох иэдээн, аана суох алдьархай иһиллэр, түмүллэр. Аҕа дойдуларын көмүскүү бүттүүн сэбиэскэй норуот биир ньыгыл кэккэнэн турбута. Кинилэри кытта тэҥҥэ эһээм Винокуров Константин Алексеевич сэриигэ аттаммыта. Эһээ Көстөкүүн туһунан тугу билбиппин, истибиппин, үөрэппиппин эһиэхэ тиэрдиэхпин баҕарабын.
Мин эһээм Винокуров Константин Алексеевич Уус Алдан оройуонун Түүлээх нэһилиэгэр Матрена Гаврильевна, Алексей Львович Винокуровтар дьиэ кэргэннэригэр бэһис уол оҕонон төрөөбүтэ. Тоҕус бииргэ төрөөбүт уолаттартан биэс уол: Анастаас I, Хабырыыс, Дьөгүөр, Анастаас II уонна мин эһэм Көстөкүүн саа-саадах тутан, Ийэ дойдуларыгар ытык иэстэрин төлөөн, Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кыттыбыттара.
ТУС АРҔАА
Евстафий I 1941 сыллаахха атырдьах ыйын 15 күнүгэр Чурапчы байаҥкамаатынан ыҥырыллан, Хаттыгыттан Ыт Эттээхтэн аармыйаҕа барбыта. Аармыйаҕа барарыгар кэргэнэ Винокурова Евдокия Михайловна Аана, Маайа, Миша, Катя диэн түөрт эмдэй-сэмдэй оҕолорунаан хаалбыта. Бүтэһик суругар «Москва анныгар баарбын. Сулууспалыыбын, үлэлиибин, харабылга сылдьабын» диэн суруйбута. 1942 сыллаахха сэриигэ ыараханнык бааһыран өлбүтэ. Ленинградскай уобалас Волховскай оройуонун Новая Ладога дэриэбинэтин 8 №-дээх кылабыыһатыгар көмүллүбүтэ.
Гаврил 1941 сыл атырдьах ыйын 15 күнүгэр Чурапчы байаҥкамаатынан ыҥырыллан, төрөөбүт Лиэпчик өтөҕүттэн аармыйаҕа барбыта. Балтараа ый Мальтаҕа сүүмэрдээһиҥҥэ, үөрэххэ сылдьыбыта. 1942 сыллаахха Москва анныгар сураҕа суох сүппүтэ.
ТУС ИЛИН
Евстафий II 1944 сыллаахха бэс ыйын 26 күнүгэр Чурапчы байаҥкамаатынан аармыйаҕа ыҥырыллыбыта. Японияны утары сэриигэ кыттыбыта. Радист этэ. 1949 сыллаахха дойдутугар кэлбитэ.
Егор 1942 сыллаахха аармыйаҕа ыҥырыллыбыта. Челябинскай куоракка 4 ый үөрэххэ сылдьыбыта. Оһоллонон, бүлгүнүн таһааран, дойдутугар төннөн кэлбитэ. 1944 сыллаахха бэс ыйын алта күнүгэр хаттаан аармыйаҕа ыҥырыллыбыта. 1945 сыл атырдьах ыйын 9 күнүттэн Японияны утары сэриигэ кыттыбыта. Хинган хайаларын сэриилэһэ-сэриилэһэ уҥуордаан, Мукден куораты ылбыттара. 950 км сири 17 хонук устата сэриилэһэн босхолообуттар. 1946 сыллаахха дойдутугар эргиллэн кэлбитэ.
Эһээ Көстөкүүн 1921 сыллаахха Хаттыгыга Лиэпчик өтөҕөр төрөөбүтэ. Бэһис кылааһы Түүлээх оскуолатыгар бүтэрбитэ. Хонууга үлэлээбитэ. 1943 сыллаахха бэс ыйын 6 күнүгэр Чурапчы байаҥкамаатынан аармыйаҕа ыҥырыллыбыта.
Эһэм ахтыытыттан быһа тардан:
«Биһиги взводпутугар икки саха этибит. Мэҥэ Хаҥалас уола этэ, кунгустар саба түһүүлэригэр өлбүтэ. Инньэ гынан, соҕотох саха хаалбытым. Миигин бииргэ сэриилэһэр дьонум «представитель Якутии» диэн ааттыыллара. Мукден куорат таһыгар тиийиибитигэр «Япония капитуляцияланна» диэбиттэрэ. Онтон төннүбүппүт.
Уу төрүт суох этэ. Сэрии сэбэ наһаа элбэҕэ. Куйааска, итиигэ үөрэммэтэх дьон ону таһарга-сүгэргэ эстэн өлөн-сүтэн испиттэрэ».
САЛЛААТ КҮҮСТЭЭХ САНААТЫНАН
Эһээ Көстөкүүн сэриигэ барыан иннинэ ыал буолбут. Аармыйаҕа сырыттаҕына кэргэнэ кыыстаммыт. Онтон атын киһиэхэ кэргэн тахсан көһөн барбыт. 1950-с сылларга иккиһин кэргэннэммит. Дьэбдьиэтинээн икки уол оҕоломмуттар. Убаай Бииктэр үс саастааҕар, убаай Куоста балтараа эрэ саастааҕар ийэлэрэ ыалдьан өлбүт. Икки кыра оҕо тулаайах, аҕа эрэ көрүүтүгэр хаалбыттар. Тулаайах дьон бэрт эрэй бөҕөнөн олорбуттар. Сэрии ыарын тулуйбут, олоххо тардыһыыта күүстээх буолан, собус-соҕотоҕун тоҕус сыл устата уолаттарын көрөн-харайан улаатыннарбыт. Убаайдаах наһаа иллээх-эйэлээх эбиттэр.
1963 сыллаахха, убаай Бииктэр 6-с кылааска сырыттаҕына, эбээ Мааппаны, Ушницкая Марфа Васильевнаны, кэргэн ылан көһөрөн аҕалбыт. Убаайдаах ийэлэнэн олус үөрбүттэр, дьолломмуттар. Саҥа, мааны таҥас-сап кэппиттэр, бэл бэйбириэт кууркаламмыттар. «Ийэлээх буолар үчүгэй да эбит» диэбиттэр. Үлэтин быыһыгар эһээ саҥа дьиэ туттубут. Кыра үөрэхтээх киһиэхэ, айылҕаттан тиэхиньикэҕэ ураты сыһыаннаах эбит. Нэһилиэк олохтоохторо алдьаммыт тиэхиньикэлэрин наар киниэхэ өрөмүөннэтэллэрэ үһү. Ол курдук, инженергэ, рационализаторга тэҥнээҕэ үһү. Дьоҥҥо-сэргэҕэ үтүө сыһыаннаах, өрүү сүбэлии, көмөлөһө сылдьар эбит. Эһээ Көстөкүүнү нэһилиэгин дьоно олус ытыктыыллара, убаастыыллара.
Ити курдук, 5 убайдыы быраат Ийэ дойдуларын хорсуннук көмүскээн, бэйэлэрин харыстаабакка, дьылҕаларын кэлэр көлүөнэҕэ анаан, олохторун түмүктээбиттэрэ. Винокуровтар аймах уоттаах сэрии кэнниттэн удьуордара ууһаан-кэҥээн, оҕолоро-уруулара араас салааҕа ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьаллар.
МИН ЭБЭЭЛЭЭХ ЭҺЭЭМ
Мин эбээм Ушницкая Марфа Васильевна — тыыл бэтэрээнэ, эһээм Винокуров Константин Алексеевич — уоттаах сэрии кыттыылааҕа.
Эбээ Мааппа 1928 сыллаахха балаҕан ыйын 14 күнүгэр Уус Алдан улууһун Түүлээх нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1936 сыллаахха оскуолаҕа үөрэнэ киирбитэ, сайынын холкуоска үлэлиирэ. 1944 сылтан – холкуос туруу үлэһитэ. Наар эр киһи курдук хонуу ыарахан үлэтигэр сылдьара. Оччолорго, сэрии бүппүтүн да кэннэ, олох ыарахана, ас-таҥас татыма. Ону ол диэбэккэ тулуйан, буолуохтааҕын курдук санаан, күүскэ үлэлиир эбит. Кэлин, 1971 сыллаахтан Түүлээх орто оскуолатыгар техүлэһитинэн киирбит. Устунан сааһынан биэнсийэҕэ тахсыбыт.
1963 сыллаахха эһээбэр Константин Алексеевичка кэргэн тахсан, үс уол оҕоломмуттар. 1947 сыллаахха «1941-1945 сылларга Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин» И.Сталин төбөлөөх мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Тыыл, үлэ бэтэрээнэ.
Эһээм 1943 сыллаахха аармыйаҕа ыҥырыллан, Монголияҕа Улан-Сырик диэн сиргэ Ленин уордьаннаах 24-с мотострелковай пуолкаҕа сулууспалаабыта. Бастаан аптамаатчыгынан, онтон бүлүмүөтчүгүнэн, кэлин тимир куйахтаах тиэхиньикэни дьөлөр, уматар саанан ытааччынан сэриилэспитэ. Кинилэр чаастара Улахан Хинганы туораан, Мукден, Харбин, Порт-Артур куораттары ылан, Дьоппуон сиригэр киирэр соруктааҕа. Кимэн киирэн иһэн үс төгүл кунгустар бөлөхтөрүн кытта сэриилэһэн ылбыттара. Эһээ Көстөкүүн 1945 сыл атырдьах ыйын 9 күнүттэн балаҕан ыйын 3 күнүгэр диэри сэриилэһэ сылдьан, Япония Квантунскай аармыйата капитуляциялаабытын кэннэ, Мукден куораттан төннүбүтэ. Икки төгүл Верховнай Кылаабынай командующай И.Сталин Махтал суругун туппута. Аҕа дойду сэриитин II истиэпэннээх уордьанынан, «Японияны кыайыы иһин», уо.д.а. элбэх мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.
Кыайыы кэнниттэн Хабаровскайга, Читаҕа сулууспалаан баран, 1947 сыллаахха дойдутугар эргиллэн кэлбит. Эйэлээх олоххо холкуоска тириэрдиллэр сорудаҕы толорон, Покровскайдааҕы леспромхуоска, Мохсоҕоллооххо икки сыл мас кэрдээччинэн үлэлээбит. 1957 сылтан нэһилиэгэр радиһынан, ууһунан, мэхээнньигинэн, 2-с кылаастаах киинэмэхээнньигинэн өр кэмҥэ үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.
Биһиги, сэрии алдьархайын, иэдээнин киинэттэн көрөн, кинигэттэн ааҕан эрэ билэбит. Билиҥҥи ыччат, Улуу Кыайыыны аҕалбыт сэрии, үлэ бэтэрээннэрин сиэннэрэ, хос сиэннэрэ үчүгэй үөрэхпитинэн, бэрээдэкпитинэн, сиэрдээх майгыбытынан кинилэр сырдык ааттарын ааттатыахтаахпыт. Мин эбээлээх эһээбинэн киэн туттабын, кинилэргэ сүгүрүйэбин!
Лидия ВИНОКУРОВА,
Уус Алдан улууһун Д.Д.Оллонов аатынан Түүлээх орто
оскуолатын 8-с кылааһын үөрэнээччитэ.