ВИКТОРИНА: «СЫП» бырайыак оҕолорго оҥорон таһаарыыны көрдөрүө

ВИКТОРИНА ЫЙЫТЫЫЛАРА:

1. Саха сиригэр билигин көмүс ханнык улуустарга уонна быһа холоон, хас тонна хостоноруй?
2. Таас чох хас араас ньыманан хостоноруй? Хайдах сир баайдаах сиргэ ханнык ньыма ордук барсарый, сиһилии кэпсээн суруй.
3. Пуойас араастарын сиһилии суруй.
4. “IT-технология”, “бот”, “искусственнай интеллект” диэн тыллары хайдах өйдүүгүнүй?
5. Саха сиригэр хас гидроэлектро-ыстаансыйа үлэлии турарый? Ханнык өрүскэ уонна хас кВт электроэнергия оҥорон таһааралларый?
6. Саха сиригэр ханнык араастаах уонна туохтан уот оҥорон таһаарар ыстаансыйалар баалларый?
7. Саха сиригэр баар федеральнай суоллары ааттаталаа.
8. Дьокуускай куорат биир күҥҥэ быһа холоон хас кубометр ууну туттарый? Эһиги санааҕытыгар, Дьокуускайга уу хантан ылыллан, хайдах, ханан эргийэн ханна сүөкэнэрий?
9. Эн санааҕар, Саха сиригэр ханнык оҥорон таһаарар хайысха ордук сайдар чинчилээҕий?
10. “Саха ыччатын – оҥорон таһаарыыгар” эспэдииссийэҕэ тоҕо, туох сыаллаах кыттыаххын баҕараҕыный? Сиһилии суруй.

Эппиэттэри syp.ykt@mail.ru электроннай аадырыска, эбэтэр редакция аадырыһыгар: Дьокуускай к., Орджоникидзе уул. 31 №-дээх дьиэтэ, 236-с хоско кулун тутар 18 күнүгэр диэри тутабыт. Маны таһынан edersaas.ru уонна yaingener.ru сайтарга онлайн толоруоххутун сөп.

Ааккытын, ханнык оскуолаҕа үөрэнэргитин, төлөпүөҥҥүт нүөмэрин толору суруйаргыт булгуччулаах! Маны таһынан, «Саха сирэ» хаһыакка суруттарбыккыт туһунан квитанцияны илдьэ кэлэҕит.

ТЭРИЙЭЭЧЧИЛЭРТЭН: Бырайыакка онус кылаас эрэ оҕолоро кыттыыны ылыахтара. Викторинаҕа толору хоруйдаргытын ыйыллыбыт аадырыска ыытыҥ. Хоруйдаабыт оҕолору Дьокуускай куоракка ыҥыран сирэй көрсөн кэпсэтэн, 20 бастыҥ оҕону талыахпыт. Кыттааччы тохсус кылааска сылдьан сүрүн эксээмэннэригэр физиканы эбэтэр химияны туттарбыт буолуохтаах. Оскуола кэнниттэн тиэхиньиичэскэй үөрэхтэргэ туттарсыан баҕалаах, инникитин ол идэни баһылыыр баҕалаахтары ылыахпыт.

2009 сыллаахтан бэттэх «Эдэр саас» хаһыат уонна «Я — ИНЖЕНЕР» диэн тиэхиньиичэскэй үөрэх кыһаларын бүтэрбиттэр түмсүүлэрэ кыттыһан саха ыччатын бырамыысыланнаска уһуйар, сирдиир «СЫП» бырайыагы үлэлэтэр.

Уон биир сыл тухары эспэдииссийэ алмаастаах Мииринэйгэ, Ленскэйгэ, гааһынан биллэр Кыһыл Сыырга,  тайҕа быыһыгар тайаан сытар Таалакаан сиригэр, көмүстээх Алдаҥҥа, таас чохтоох Нерюнгрига, “Восточнай” космодромҥа сырытта.

Сыл аайы оскуола оҕолоро «Саха сирэ» хаһыакка, edersaas.ru сайтка тахсыбыт викторина ыйытыыларыгар хоруйдаан, кэпсэтиинэн тургутугу ааһан, эспэдииссийэҕа сылдьан инники идэлэрин талаллар, олохторун бырамыысыланнаһы кытта сибээстииллэр. Бырайыак сүрүн түһүмэхтэрин саныахха.

Бастакы «СЫП»: Дьокуускайга

«СЫП» Дьокуускай куораттан саҕаламмыта. Тыа сирин оскуолаларыттан 25 оҕо талыллан, «Водоканал» эбийиэктэрин, гааһы тарҕатар станциялары, ууну ыраастыыр ыстаансыйаны, «Сахатранснефтегаз», «Якутскэнерго» тэрилтэлэри көрбүттэрэ.

«СЫП-2»: эспэдииссийэ уһун тыыннанара биллибитэ

Алта сыл анараа өттүгэр  уон уол «СЫП-2” бырайыакка кыттан, Алдаҥҥа, Нерюнгрига баар бырамыысыланнас эбийиэктэрин, үлэни-хамнаһы кытта билсэн кэлбиттэрэ. Уолаттары Бүлүүттэн, Тааттаттан, Дьокуускайтан, Хаҥаластан, Уус Алдантан хаһыатынан викторина көмөтүнэн сүүмэрдээбиппит.

Эспэдииссийэ кыттыылаахтара оптуобуска олорон, биир нэдиэлэ устата Алдаҥҥа «Саха сирин тимир суоллара» АУо-ҕа, промышленнай техникумҥа, мусуойдарга; Аллараа Кураанахха «Алданзолото» эбйиэктэригэр, автобаазаҕа; Нерюнгрига «Якутуголь», «Нерюнгринская ГРЭС», «Нахот» эбийиэктэригэр сылдьыбыттара. Көмүс сиртэн хостонон, салгыы хайдах сыапка, ытарҕаҕа кубулуйарын билбиттэрэ. Тимир суолу аан бастакыларын көрбүттэрэ. Таас чоҕу, көмүһү хостуур баараҕай массыыналартан сөхпүттэрэ. Бу – «СЫП» бырайыагынан бастакы ыраах айаммыт этэ. Бу кэнниттэн, эһиилги сылыгар сылдьыбатах сирбитин билэ-көрө «Дьокуускай – Бүлүү – Мииринэй – Ленскэй» маршрутунан айаннаабыттара.

Бу эспэдииссийэ кэнниттэн элбэх «СЫП» ааста. Ол саҕана оскуола үөрэнээччилэрин бырамыысыланнаска тардар бырайыак саҥа «кынаттанан» эрэрэ. Бу «СЫП» кэнниттэн бырайыак биир, икки, үс эрэ сыллаах буолбакка, кыттыбыт оҕолор үөрэххэ киирэн, идэни баһылаан, Саха сирин бырамыысыланнас тэрилтэлэригэр үлэлииллэригэр тиийэ өр кэмҥэ тэнийэрэ өйдөммүтэ.

«СЫП-3»:  бастакы ыраах айан

2010 сыллаахха «СЫП» бырайыак киэҥ далааһыннаммыта. Уон күн устата 20 оҕо «Кыһыл Сыыр – Мииринэй – Ленскэй» хайысханан аан бастакытын айаннаабыттара. Алмаас, гаас, ньиэп, уот бырамыысыланнаһын сиһилии, баһыттан-атаҕар диэри билсибиттэрэ. «Мир» карьерга, Ботуобуйа геолого-разведочнай эспэдииссийэтигэр, хайаны байытар фабрикаларга, «АЛРОСА» хампаанньа массыыналарын баазатыгар, Иирэлээххэ, Светлэйдээҕи гидроэлектростанцияҕа, «Востокнефтепровод», «Алмаздортранс», «ЛенскГаз» хампаанньалар эбийиэктэригэр сылдьыбыттара. Маннык хайысханан «СЫП» 2011 сыллаахха диэри айаннаабыта.

«СЫП-6»: Таалакааҥҥа тиийбитэ

2011 сыллаахха «СЫП-тар» Саха сирин саамай арҕаа уһугар тиийэ сылдьыбыттара. «Сургутнефтегаз» хампаанньа Таалакааннааҕы ньиэби хачайдыыр ыстаансыйатын илэ харахтарынан көрбүттэрэ. Кинилэр өрөспүүбүлүкэ бэрт аҕыйах олохтооҕо сылдьыбыт сиригэр — Таалакааҥҥа көтөр чиэскэ тиксибиттэрэ. Бары даҕаны гаас, ньиэп эйгэтигэр үөрэнэ барар былааннаахтара. Онон, кинилэргэ олус наадалаах сырыы буолан биэрбитэ. Билигин «СЫП-6» кыттыылаахтара номнуо үлэһиттэр.

“СЫП-18”: “Восточнай” космодромҥа тиийдибит

2011 сыллаахха алтыс “СЫП”-ка кыттыбыт, Сибиирдээҕи федеральнай университеты бүтэрбит  “Сахатранснефтегаз” үлэһитэ Аркадий Турантаев эспэдииссийэни салайан барбыта. Алданынан, Нерюнгринан эбийиэктэри көрөн баран, сүүрбэ оҕону илдьэ тимир суолунан Амур уобалаһыгар айаннаабыппыт.

«СЫП»: үөрэҕи кытта сынньалаҥы дьүөрэлээн

Эспэдииссийэ күнэ-дьыла сааскы сынньалаҥҥа түбэһэр буолан, оскуола оҕолоро «СЫП»-ка дуоһуйа сынньаналлар. Саха сирин араас муннуктарыгар бырамыысыланнаһы билсэллэрин таһынан кинилэр араас мусуойдарга, киинэҕэ сылдьаллар. Хаҥкылыыллар, сырылыыллар, хайыһардыыллар. Киэһээ аайы доҕордоһуу биэчэрдэрин тэрийэллэр. 2014 сылтан саҕалаан «Мисс уонна мистер-СЫП» күрэхтэһии кытта буолар. Уон күннээх айан, сыралаах үлэ, саҥа билсиһии түмүгэр, араас оройуоннартан мустубут биир интэриэстээх ыччат иллээх-эйэлээх дьиэ кэргэн кэриэтэ доҕордоһоллор уонна «СЫП оҕолоро» диэн ааттаналлар.

Билигин дойду араас үөрэҕин кыһаларыгар Москваҕа, Санкт-Петербурга, Новосибирскайга, Хабаровскайга, Иркутскайга, Томскайга, Красноярскайга уонна Саха сиригэр үөрэнэр устудьуоннар бэйэ-бэйэлэрин кытта социальнай ситимнэр нөҥүө билсэллэр. Кэлиҥҥи «СЫП оҕото» устудьуоннуу тиийдэҕинэ, «убайдара-эдьиийдэрэ» көрөллөр-истэллэр. Сорохтор номнуо “Сургутнефтегаз”, “АЛРОСА”, “Колмар”, “Алданзолото”, “Якутуголь”, “Сахатранснефтегаз”, “Якутскэнерго” хампаанньаларга, тимир суолга үлэлииллэр.

Бырайыак  ыыра кэҥиир

Быйыл тэрийээччилэр оҕо ахсаанын элбэтэр сыаллаах 40 оҕону мунньан, Дьокуускай куорат уонна чугас сытар улуустар оҥорон таһаарыынан дьарыктанар бырамыысыланнас тэрилтэлэригэр сырытыннарыахпыт. Эспэдииссийэ түмүгүнэн Үөрэх уонна наука министиэристибэтэ үөрэххэ туттарсыы, үөрэх кыһаларын туһунан “төгүрүк остуол” ыытыаҕа.

Маны таһынан, бырайыак ыырын кэҥэтэн, “Саха ыччатын – оҥорон таһаарыыга” диэн ааттаатыбыт. Бырамыысыланнаска эрэ буолбакка, оҥорон таһаарыы бары эйгэтин билиһиннэрэр, кэнэҕэски үлэһиттэри бэлэмниир санаалаахпыт.

Надежда Самсонова, edersaas.ru