Виктор Михайлов философията

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Эдэр көлүөнэни, ыччаты хайдах гынан олохтоохтук толкуйдуурга үөрэтиэххэ сөбүй? Киһи көхтөөхтүк ымпыктаан анаарарыгар туох нааданый? Философия үөрэҕин уустук өйдөбүллэрин хайдах гынан киһиэхэ өйдөнөр, тиийэр гына быһаарыахха сөбүй?

Аһаҕас буолуу

Төрдүттэн түөрэн олох­тоохтук толкуйдуур, өйү үлэлэтэр сатабылы М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээлинэй үнүбэрситиэт чулуу бэрэпиэссэрэ, философия билимин дуоктара, үрдүк профес­сиональнай үөрэхтээһин бочуоттаах үлэһитэ, Арассыыйа Бэдэрээссийэтин үөрэҕин туйгуна, Саха сиринээҕи билим үтүөлээх үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Духуобунаһын академиятын академига, “Учууталлар учууталлара” ытык бэлиэ хаһаайына, бөдөҥ уопсастыбаннай диэйэ­тэл Виктор Михайлович Данилов хас да көлүөнэ үөрэхтээх дьоҥҥо ииппитэ-үөрэппитэ өйгө-сүрэххэ умнуллубаттык иҥмитэ. Устудьуоннар, маҕыстырааннар, аспырааннар, идэлэрин үрдэттэр араас хайысха уһуйааччылара Виктор Данилович лиэксийэлэрин истэн, бэйэлэрин кыараҕас эйгэлэриттэн тахсан, бүтүн киһи аймахха, уопсастыбаҕа туһалаах буолар гына киэҥ далааһыннаахтык дириҥник эҥсэн, дьон-сэргэ, олох сайдарын-тупсарын туһугар үлэлииргэ-хамсыырга, айарга-тутарга күүс-кыах ылаллара.

Виктор Данилович үлэ­лиирин усталаах туоратыгар оҕону-ыччаты үөрэтэрин таһынан, дириҥник хорутан чинчийэр уонна уопсастыбаннай үлэнэн тиһигин быспакка дьарыктанара. Кини нууччалыы да, сахалыы да тылынан араадьыйанан, тэлэ­биидэнньийэнэн элбэхтик саҥарара, хаһыакка, сурунаалга көхтөөхтүк суруйара, учууталлар, уопсастыбаннас иннигэр төлөөннөөхтүк тыл этэрэ, олох муудараһыгар иитэрэ-үөрэтэрэ. Үлэтин сүрүн соругунан уруккута Саха судаарыстыбаннай үнүбэр­ситиэтигэр, билиҥҥитэ Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээлинэй үнүбэрситиэт устудьуоннарыгар философия кууруһун үөрэтиини ааҕара.

“ХХ үйэ ортотуттан аан дойду антропологическай иитии­гэ-үөрэтиигэ киирбитэ. Инники күөҥҥэ киһини үөрэнэргэ, билии­тин-көрүүтүн сатаан туһанарга үөрэтии таҕыста”, – диэн тоһоҕолоон бэлиэтиирэ.

Виктор Данилович икки тылы үчүгэйдик билэр, баһылаабыт, айылҕаттан мындыр өйдөөх, үтүө сиэрдээх-майгылаах буолан, дьиэ кэргэнигэр, дьон-сэргэ ортотугар – үлэтигэр, үөрэх кыһатыгар, төрөөбүт сиригэр-уотугар куруук чорбойоро, үгүстэр кининэн киэн тутталлара. Дьоҥҥо куруук аһаҕас, эйэҕэс, биир кэм киһилии үтүө сыһыаннааҕа.

“Аһаҕас буолуу – аныгы технология уонна Интернет үйэтигэр учуутал, уһуйааччы биир саамай тутаах хаачыстыбата” – диэн этэрэ.

Виктор Данилович билиитэ-көрүүтэ киэҥэ, толкуйдуур-­анаарар дьоҕура үрдүгэ, кэпсэтэр тиэмэтин дириҥник эҥсэн билэрэ киһини эрэ сөхтөрөрө. Толкуйдатар, өйү үлэлэтэр ис хоһоонноох араас кэпсэтиилэри бэркэ иҥэн-тоҥон, сааһылаан, тиһиктээн олус интэриэһинэйдик ыытара. Бэйэтин үтүө холобурунан философия олох уопутун туһунан эрэ буолбакка, киһини оттомнуур, атыттарга үтүө холобур гына иитэр дьоһуннаах, уустук үөрэх буоларын дакаастыыра. Лиэксийэлэригэр, куурустарыгар бэйэтин олоҕуттан чаҕылхай холобурдары аҕалан истээччилэрин итэҕэтэрэ, өйдөрүгэр-сүрэхтэригэр умнуллубаттык олороро.

Таптал

Аҕабыт олоҕун баар-­суох соҕотох тапталын, Тамаратын, хайдах көрсүбүтүн туһунан бэркэ иэйэн туран ахтара. Үрдүк үөрэх кыһатыгар киириэн иннинэ, абитура кэмигэр, таптыыр кыыһын таба булан көрбүт эбит. Биһиги ийэбит (Тамара Михайловна) дьону бэйэтин тула түмэр эрчимнээх тэрийээччи, лидер хаачыстыбалаах буолан саастыылаахтарыттан бэлиэтик көстөрө. Үөрэххэ киирээт, сонно тута киирбит оҕолору бэйэтин тула түмпүтэ. Аҕабыт аармыйаттан сулууспалаан кэлэн баран, оттон ийэбит педколледж кэнниттэн Саха судаарыстыбаннай үнүбэрситиэтигэр киирбиттэрэ. Үрдүк бааллаах уонна арыый да аҕа саастаахтара (биһиги дьоммут оскуола кэнниттэн кэлбит эдэр оҕолор буолбатах этилэр) деканат көрдөһүүтүн толорон, Ленинград уобалаһыгар баар Красносельскай оройуоҥҥа тыа хаһаайыстыбатын үлэтигэр барбыттар. Тамара уонна Виктор иккиэн биир биригээдэҕэ түбэспиттэр. Саҥа киирбит ыччат бэйэ-бэйэтин кытта үчүгэйдик билсэ илигэ. Устудьуоннар биригээдэлэрин аспырааннар уонна эдэр уһуйааччылар салайаллара. Аҕабыт дьэ ол кэмҥэ эдэр, эрчимнээх, турбут-олорбут, эппит-тыыммыт сытыы-хотуу кыыһы, биһиги ийэбитин, таптыы көрбүт.

Ааҕыы

Төрөппүттэрбит ахталларынан, хас күн аайы сарсыарда 8.00 күнүс 14.30 диэри үөрэнэллэрэ, бүтээт сонно библиотекаҕа ыстаналлара. 1970-с сс. М.Е. Салтыков-Щедрин аатынан Улахан библиотека Невскэй проспектан чугас Фонтанка аттыгар баара. Бу саамай элбэх кини­гэлээх бүтүн куорат ааҕааччыта тоҕуоруһар киин библиотека этэ. Билигин бу ааҕар кыһа сөҕүмэр элбэх кинигэлээх Арассыыйа норуоттарын историческай уонна култуурунай баайа, национальнай нэһилиэстибэтэ буолар. Биһиги төрөппүттэрбит кинигэни тартаран туран ааҕар күүстээх интэриэстэрин, билиини сомсубут биир бигэ суолларын үтүө холобур оҥостобут. Элбэҕи уонна түргэнник ааҕыы – бу эмиэ талаан. Дьиэбитигэр балачча элбэх кинигэлээх библиотекалаах этибит. Аҕабыт Дьокуускайга кэлэр туох бары периодиканы барытын сурутара. Чэппиэр, бээтинсэ хаһыат, сурунаал ааҕар күммүт этэ.

“Ааҕар баҕаны сүтэрии диэн улахан иэдээн. Киһи аахпатаҕына өйө-санаата буомурар, киһи буолар аналын умнан кыыллыйан да туруон сөп. Араас сиэрэ суох быһыы, криминал туһунан сонуну көрө-истэ олорон ааҕыы татымырбытын бэлиэтиибин”, – диэн аныгы прессэ сонунуттан кэлэйэн санаатын үллэстэрэ.

Биһиги ийэлээх аҕабыт былыргы грек бөлүһүөгэ Платон эппит тылынан сирдэтэллэрэ: «Не слова и не звук голоса состав­ляют славу оратора, но направление его политики (мировоззрения)». Нева өрүскэ турар куоракка, Алтай хайатыгар, Саха сиригэр саҥа олох күөдьүйбүтэ: сөбүлэһии философията (Виктор Данилович) уонна үлэ философията (Тамара Михайловна). Биһиги ийэбит тыл билимин дуоктара, профессор, Арассыыйа Бэдэрээссийэтин үрдүк үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ Саха судаарыстыбаннай үнүбэрситиэтигэр үп-экэ­ниэмикэ үнүстүүтүгэр салайар каадырдары уонна үрдүк үөрэххэ киирэргэ бэлэмниир (ФДОП) үөрэх салааларын улахан сыратын ууран туран төрүттэспитэ. Ийэбит Тамара Михайловна үлэтин былаана киэҥ этэ: граннары ылыы, социология кафедратын, бакылтыаты салайыы, ааптарскай лиэксийэлэр, оскуолаларга эксперименниир кылаастары арыйыы, 10-нуу сылы эрдэттэн былааннааһын… 2001 сыллаахха олунньу ыйга ийэбит суох буолбута… Бу кэм биһиги дьиэ кэргэҥҥэ олус ыарахан этэ.

Сайдыы

Былыргы грек бөлүһүөгэ Диоген эппитэ: “Аҕа уонна оҕо бэйэ-бэйэлэриттэн көмө хаһан кэлэрин кэтэһэллэрин оннугар, эрдэттэн билэн-сэрэйэн кимиэхэ туох наадатын утары уунуохтаахтар. Манна аҕа урутаан утары уунуохтаах”. Улуу киһи этиитин биһиги аҕабыт тутуһара: барыбытыгар үтүө холобур буоларын сэргэ, ким туохха наадыйарын билэрэ, барыбытыгар сүбэ-ама, көмө-ньыма буоларга тиэтэйэрэ.

2007 сыллаахха аҕабытын кытта биир дьиэҕэ олорбуппут. Биһиги олорор дьиэбитин көрөр-истэр ТСЖ-быт аата “ПОИ-36” («Предприимчивая образованная интеллигенция 36 квартала») диэн этэ. Муударай Заратустра этэринэн, “аат – киһи туһунан билии киэҥ аартыгын арыйар күлүүс”. Кырдьык оннук, аат олоххо суолтата олус улахан эбээт. ”ПОИ-36” бу кыбаарталга олорор дьону биир санаалаабыта, түмпүтэ, бэйэ-бэйэҕэ интэриэстээх буолар сылаас сыһыаны үөскэппитэ. Оннук сүүрбэ сыл ааста. Манна көһөн кэллэхпит утаа аҕыйах хонон баран, Виктор Данилович кыбаартал олохтоохторун барыларын сирэй көрөн билбитэ, билсибитэ, чааһы чааһынан уһуннук таһырдьа ыалларын кытта кэпсэтэрэ. Субуотунньук буоллар эрэ, биһиги аҕабыт бастакынан тахсара. Кини олус эрдэһит этэ. ТСЖ-быт салайааччыта Вера Прокопьевна аҕабыт туруу үлэһитин билэр, убаастыыр буолан, атыттарга куруук холобур оҥороро. Дьиэбит икки подъеһыгар киһи киирбитин билэн, бэйэтэ умайар светодиоднай лаампалары холбообуттара. Аҕабыт ол лаампалары сөҕөн-махтайан, үөрэн-көтөн бөҕө! Вера Прокопьевнаны хас көрүстэҕин ахсын махтанара. Аҕабыт саҥаны, сайдыыны олус кэрэхсиирэ, бэрт түргэнник ылына, тутта охсоро. Бэрт сотору светодиоднай лаампаны кыбартыыратыгар холбообута, биһиэхэ эмиэ уоту харыстыыр эбит, уларыттыҥ диэн сүбэлээбитэ.

Сөбүлэһии

Быйылгыттан 2022 сылтан ыла балаҕан ыйын 22 күнэ Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээлинэй үнүбэрситиэт олоҕор биир чаҕылхай бэлиэ күн баар буолла – Сөбүлэһии күнэ (День согласия). Бу күн Виктор Данилович олоҕун сырдык философиятын кытта быһаччы ситимнээх. Үрдүк үөрэх кыһатыгар 40 сыл эҥкилэ суох үлэтин иһин төрөөбүт үнүбэрситиэтин “Слава и Величие” уордьанынан наҕараадаламмыта.

Сөбүлэһии күнэ – сомоҕолоһуу бөҕөргүүр, биир киһи курдук биир бигэ санааҕа кэлэр, ил-эйэ олохтонор, аҕа көлүөнэ бэрэпиэссэрдэр кэлэр кэнчээри ыччакка салгыы үүнэллэрин-сайдалларын туһугар билиилэрин-көрүүлэрин, баай уопуттарын бэрсэр, утум салҕанар күнэ. Бу күн духуобунай суолтата Виктор Данилович Михайлович философиятыгар – олоҕу мындырдык, сөптөөхтүк, сиэрдээхтик анааран көрүүтүгэр олоҕурар.

Виктор Данилович биир санаа­ланыы философиятын тиһигин маннык быһаарбыта:

“Сөбүлэһии утары санаалаах киһини өйдүүргэ, кини интэриэ­һин бэйэ киэнин курдук ылынарга, айдаарсыбакка, харсыспакка эрэ балаһыанньаттан тахсар суолу тобулар кыаҕы биэрэр. Биир санааҕа кэлии (философия согласия) – толкуйдуур ураты истиил. Манна муударас, киһиэхэ ытыктабыл, үтүө санааланыы, киһи туһугар олох олоруу курдук сыаннастар тирэх буолаллар”.

Олоххо маннык үтүө көрүүлээх олорбута, үлэлээбитэ, үөрэппитэ биһиги аҕабыт бөлүһүөк Виктор Данилович Михайлов!

Кыргыттара

Анна Викторовна Михайлова,  үп-экэниэмикэ билимин хандьыдаата, дассыан,  ХИФУ кафедратын сэбиэдиссэйэ

Екатерина Викторовна Михайлова,  мэдиссиинэ билимин хандьыдаата, үрдүк категориялаах быраас, билим үлэһитэ, 9№-дээх ДГКБ

(Москуба к.).

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0