ВИДЕО: 1940-1960-с сыллардааҕы харыйа оонньуурдарын көрдөрүүгэ туруордулар
Емельян Ярославскай түмэл-дьиэтигэр 1940-с сыллартан саҕалаан, Саҥа дьыллааҕы харыйа көрүөхтэн эриэккэс оонньуурдарын быыстапката, былыргы оонньуурдарынан симэммит сүүнэ улахан харыйа турда.
Ярославскай түмэл-дьиэтэ таһыттан даҕаны көстөрүнүү урукку кэми санатар. Кырааскалаах муоста, кирпииччэ оһох, былыргы мал-сал… киирбит эрэ киһини барытын ааспыт үйэҕэ төнүннэрэр. Филиалга түмэл төрүттэниэҕиттэн сэбиэскэй кэми барытын хабан сайдыы устуоруйатын көрдөрөр.
Мэтэдиис 2019 сылы көрсө маҥнай дьиэтиттэн бэйэтин оҕо сааһын оонньуурдарын аҕалан ретро-харыйаны туруорбут. “Былатыан Ойуунускайдааҕы кытта бииргэ үлэлээбит абаҕам Алексей Ефремович Львов кэргэнэ Вера Ивановна Новгородова (нуучча эрээри уу сахалыы саҥарара) 1960-с сылларга аан бастакытын Дьокуускайтан харыйа оонньуурдарын атыылаһан биһиэхэ Ньурбаҕа аҕалбыта. Ийэбит бу оонньуурдары хараҕын харатын курдук харыстаан, хоруопкаҕа суулаан ууран, сыл аайы таһааран симиирбит. Тымныы Оҕонньор (Дед Мороз), Хаарчаана (Снегурочка), кыыллар курдук сэдэх, тарбахха баттанар оонньуурдар барыта бааллара” – диэн мэтэдиис Диана Осипова оҕо сааһын ахта кэпсээнин саҕалыыр. Бу оонньуурдарын сыллата харыйаҕа иилээри түмэл фондатыгар туттарбатах.
Сыллар элэстэнэн ааһаллар. Түмэл эйгэтигэр үлэлиэн таайбыт курдук, бииргэ төрөөбүт аҕыс оҕоттон чуолаан Диана Семеновна бу оонньуурдары ийэтин кэнниттэн кичэллээхтик тутан хаалбыт. Бииргэ төрөөбүт биэс уол мунньар 300-тэн тахса значогун эмиэ кини илдьэ сылдьар эбит. Инньэ гынан, Ярославскай түмэл-дьиэтигэр үһүс сылын сүүнэ улахан харыйаны 1960-с сыллардааҕы көрүөхтэн эриэккэс таас оонньуурдарынан, оҕуруонан, өҥнөөх кумааҕыттан силимнэнэн оҥоһуллубут сыабынан (цепочка) симээбит.
Аттынааҕы таас витринаҕа түмэл фондатын салаатын сэбиэдиссэйэ Татьяна Гавриловна Старостина хараллан сытар экспонаттары наардаан, “Харыйа оонньуурдарын устуоруйата” диэн быыстапканы көрдөрүүгэ таһаарбыттар. Манна баататтан, фольгаттан, кумааҕыттан, пенопластан, фарфортан, таастан чочуллубут 1940-1960-с сыллардааҕы оонньуур эгэлгэтэ турбут. “Харыйа оонньуурдара аан бастаан Германияҕа оҥоһуллубутттара биллэр. Фарфор, таас оонньуурдар олус сыаналаахтар эбит. Сурукка-бичиккэ ыйылларынан, биир оонньуур билиҥҥи массыына тэҥэ сыаналаах үһү. Ол иһин бастакы оонньуурдары улаханнык кэрэхсииллэр эбит. Бастакы уоттаах гирлянданы бастаан Эмиэрикэ инженерэ айбыт.
Бу оонньуурдар история кэрдиис кэмин туоһулара буолаллар. Холобура, 1930-с сылларга И.В.Сталин, В.И.Ленин төбөлөөх оонньуурдары оҥоро сылдьыбыттар. Ол эрээри, оччотооҕу сиэринэн алдьаннаҕына соруйан оҥорууга буруйдуохтарын да сөп эбит. Онон тохтоппуттар.
1940-с сылларга сэрии тиэмэтигэр сөп түбэһэр оонньуурдары атыыга таһаарбыттар. Сэрии бастакы сылларыгар ыар кэмнэр диэн харыйаны киэргэтэри бобо сылдьан баран, дьоҥҥо үөрүүнү-көтүүнү, көтөҕүллүүнү, инникигэ эрэли үөскэтэр диэн бүтэһик сылларга көҥүллээбиттэр.
Н.С.Хрущев былааска олорбут сылларыгар оҕуруот аһа, фрукта, космос тиэмэтигэр аналлаах оонньуурдар дэлэйдик тахсыталаабыттар. Онон харыйа оонньуурдара Арассыыйаҕа олох устуоруйатын кытта тэҥҥэ хардыылыыллар. Кэлин, 1980-с сыллартан сүрүннээн шариктары хото атыыга таһаарар буолбуттар. Ону кытта фольгаттан мишуралар күлүмүрдээн, араас өҥүнэн оонньоон оҕо аймах болҕомтотун тарпыттара”, — диэн Диана Осипова устуруоруйаны сэгэтэр.
Дьокуускай куорат олохтоохторо, ыалдьыттара, Емельян Ярославскай аатынан хотугу норуоттар устуоруйаларын уонна култуураларын Саха сиринээҕи холбоһуктаах түмэлигэр, Ярославскай түмэл-дьиэтигэр турбут быыстапкалары кэлэн көрүҥ. Түмэл тохсунньу 4-6 уонна 8-10 күннэригэр сарсыарда 10 чаастан киэһэ 17 чааска диэри үлэлиир. Кыһыҥҥы өрөбүллэргитин туһалаахтык атаарыҥ.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru