Ньурба Маалыкайыгар булчут дьахтар баарын истэн, аатын сураһан, анаан кэпсэтэргэ сананным.
edersaas.ru
Венера Кычкина Маалыкайдааҕы агрооскуолаҕа дириэктэри тыа хаһаайыстыбатын үлэтин хайысхатыгар солбуйааччынан үлэлиир. Булка кинини кэргэнэ Леонид Елегяев уһуйбут. Бүгүҥҥү сэһэргэһээччим Венера Кычкина хаһан бултуур буолбутун, булт интэриэһинэй түгэннэрин кэпсиирин сэргиэҕиҥ.
Маҥнайгы булт – куобах
— Венера Альбертовна, эн, дьахтар киһи, бастаан булка хайдах уһуйуллубуккунуй?
— Оскуоланы 1985 сыллаахха бүтэрээт, 18 саастаахпар ыал буолбутум. Онтон ыла сиэттиспинэн булт диэн баран муннукка ытаабыт дьоммут. Кэргэним Леонид аҕата сылгыһыт буолан, кыратыттан акка сыстаҕас этэ. Тыа оҕото буолан, бултуурун да сөбүлүүрэ. Кыра сылдьан өссө ат сүүрдэр этэ. Онон булка өрүү иккиэн атынан сылдьар этибит.
Миигин саанан ытарга бастаан кэргэним Леня үөрэппитэ. Саас этэ. Күөл аттыгар куобахтар аһыы сылдьалларын көрбүппүт. Киһим миигин үөрэтэр: «Ытар сиргэр диэри үөмпэккэ эрэ, налыччы хааман тиий уонна эмискэ ытан түһэрээр». Мин хааман иһэбин. Арай куобаҕым иһиллээн, кулгааҕа чөрөс гына түстэ. Ол кэмҥэ мин тохтоон турабын. Онтон куттал суоһаабатын биллэҕинэ, салгыы аһаан барар. Ол кэмҥэ салгыы хааман барабын. Кулгаах чөрөйдө да, тохтоон турабын. Кулгаах түстэ, хаамабын. Сааскы куобах улаханнык сэрэхэдийбэт эбит. Итинник гынан тиийэн, эмискэ ытан түһэрдим ээ! Куобаҕым бурҕас гынаат, налыйан хаалла. Оскуолаттан ытар дьоҕурдаахпын. Онон ол куобах бастакы булдум этэ.
Кус – абылаҥнаах булт
— Биир эмэ булт бэлиэ түгэниттэн, хата, кэпсээ эрэ.
— Оннук түгэн, булчут дьоҥҥо элбэх буоллаҕа. Ыам ыйа буолла да, ханнык күөлгэ барабыный диэн, талыы буолар. Эр дьон бу кэмҥэ «ыалдьан» барар дии. Дьахтарыттан эр киһиттэн тутулуга суох, булчут хааныҥ оонньоон барар. Саас кэргэмминээн, син бары булчут курдук, куһунан «ыалдьабыт». Дурдабытын талаҕынан оҥостобут. Мин, дьахтар киһи, куруук кылгас саппыкынан сылдьабын. Ол дурдабытыгар Леням сүгэн киллэрэр. Мин олорон эрэ кэлбит кустары ытабын. Кини кэрийэ барар. Түүн аайы уоннуу куһу ылар этибит. Биир түүн 26 куһу өлөрдүбт. Матасыыкылбыт кэлээскэтэ тобус-толору кус. Леням «кыратык кэрийэ түһүөм, эн манна сытан кэлбит куһу өлөрө сытаар. Өлбүт кустары хостуурга чугастааҕы күөлтэн мас тыыны матасыыкылбынан соһон аҕалыам» диэт, кэрийэ барда. Балачча буолаат, арай кэннибэр уу кэһэн, киһи иһэрэ билиннэ. Мин «матасыыкылынан кэлиэм диэн баран, тоҕо сатыы кэллэ?» дии санаатым. Ол икки ардыгар икки кус кэлэн түстэ. Биирин ыппыппар, иккиһэ көтөн таҕыста, ол куһу эмиэ ытан ыллым. Икки кустана түстүм. Арай тураат, эргиллэ биэрбитим, Леня буолбакка, Миитээ уол кэлэн турар эбит. Иккиэн бэйэ-бэйэбитин чочумча саҥата суох көрөн турдубут. Кини миигиннээҕэр соһуйан: «Айабыан, дьээдьэ диэбитим баара, Венера, эн ытар эбиккин дуу?». Түүнү быһа дурдаҕа олорор киһи, сирэйим-хараҕым да сүрдээх буолуо… Уолум: «Кэлбит куһу эн ыта сытар эбиккин дии. Биһиэхэ кус көтөн кэлбэт даҕаны, барыларын эн халбыйаҕын дуу…» — диэн бэркиһээтэ. Кэпсэтэ олордохпутуна, Леня тиийэн кэллэ: «Сааҥ тыаһа хойуута сүрдээх. Чөккөөкүлүү олороҕун дуо?» — диир. Онуоха Миитээ: «Ээ, суох, доо. Улахан эрэ куһу талан ытар ээ», — диэн бигэргэттэ. Эр киһини итинник соһутан турабын.
Аты кыраларыттан мииммит кыргыттар
— Күндү түүлээххэ бултуугун дуо?
— Чаархаанныбыт. Кэргэним атаҕа ыалдьар буолан, билигин ыраах барбат. Ол иһин быйыл иккиэн киискэ сырыттыбыт. Кини тайахха сылдьар этэ.
— Оттон эн улахан кыылга сылдьыһаҕын дуу?
— Сылдьан буоллаҕа. Тайахха нэдиэлэни нэдиэлэнэн ойуурга баран хааларбыт.
— Оттон оҕолоргут кимиэхэ хаалалларый?
— Үс кыыс оҕолоохпут. Ийэм көрөр. Эдэр буолан буолуо, толкуйдуу барбакка, хомуннубут да, тыаҕа бултуу баран хаалааччыбыт. Ийэбит да буолуохтааҕын курдук ылынан, оҕолорун кытта хаалааччы.
— Оҕолоргутун тыаҕа илдьэ сылдьааччыгыт дуо?
— Дьиэ кэргэнинэн наһаа үчүгэй үгэстээхпит. Ыам ыйын 9 күнүгэр атынан ойуурга тахсан киирэбит. Икки орто кыыс ыһыахха ат сүүрдээччилэр. Кыракыйбытын «туох да уолугар бэриллибэт кыыстааххыт» диэн, эр дьон ымсыырааччылар. Тиэхиньикэни барытын сатыыр. Акка сыстыгас, тэҥҥэ бултаһар.
— Буолаары буолан, кыргыттары, хайдах оннук барыга сыстаҕас гына иитэҕитий? Билигин оннооҕор батсаапка «Уол оҕону хайдах иитиэххэ?» диэн бөлөх тэринэ-тэринэ сүбэлэһэллэр дии. Эһиги кыргыттары уол курдук иитэр эбиккит дии.
— Аҕабыт, арааһа, мин кинини кытта тэҥҥэ сылдьарбыттан буолуо, бу кини кыыс, онон манна сыһыарбаппын, харыстыыбын диэн санаата суоҕа. Киһи сатыырын сатыахтаах диир буолан, барытыгар сыһыардаҕа. Эр дьон булка баралларыгар бастаан утаа: «Ити кыыһы хаалларыаххын», — дии сатаан баран, оҕо барытыгар аҕатын кытта саппай уопсан иһэриттэн, саҥарбат да буолтара.
— Ол хастарыттан акка сыһыаран үөрэппиккитий?
— Олох куттал эҥин диэн толкуйдуу илик саастарыгар. Холобур, орто кыыс биэһиттэн, кыра кыыс — үһүттэн. Бастаан иннигэр-кэннигэр олордоҕун. Онтон улаатан, бэйэтэ буолуохтааҕын курдук ылынар.
Кинигэ да суруйар уолдьаспыт
— Бука, булчут буолаҥҥын, көлөнү барытын ыытарыҥ буолуо?
— Эдэр эрдэхпиттэн «Урал» матасыыкыллаахпын. Массыына да, бураан да ыытабын.
— Өйүөҕүтүгэр туох аһы илдьэ сылдьааччыгытый?
— Андаатарга сылдьарбытыгар, тоҕо эбитэ буолла, куруук тоҥ эт кырбанан, лууктаан туустаан илдьэ барабыт. Тиэрмэстээх итии чэйбитин эбэһээт ылабыт.
— Бу күннэргэ тугу бултанныгыт? Ол булкут тириитин туттараҕыт дуо?
— Киискэ сырыттыбыт. Мин түүлээх таҥаһы иистэнэр буолан, туттарбаппыт. Бэйэм ииспэр туттабын. Уонча сыл иис сыахтаах этим.
— Ити булка үлүһүйүүгүн, аныгы үйэ киһитин сиэринэн, видеоҕа устан, хаартыскаҕа түһэрэн үйэтитэҕин дуо? Аныгы булчут дьахтар аатыттан кинигэ да суруйуоххун сөп ээ. Оннук үйэ кэлэн турар дии.
— Суох, тыа дьоно буоллахпыт. Куорат дьахталларын курдук оннугунан дьарыктаммаппын. Бу санаатахха, булка сылдьан хаартыскаҕа да түспүппүт ахсааннаах эбит. Арай билигин ылсыахха сөп эбитэ дуу. Хата, бэрт толкуйу эттиҥ. Оҕолорбут улаатан, ыал буолан, аны сиэннэрбитин булка уһуйан эрэбит. Онон кинилэр ылсыахтарын сөп.
… Ити курдук, Венера Кычкинаны кытта кэпсэтэн санаалыын сэргэхсийдим. Кэпсэтиибит түмүгэр булчут дьахтартан: «Булкутун ханна гынаҕыт? Атыылаан, дохуот киллэринэргит буолуо?» — диэн ыйыппыппар, сэһэргэһээччим бэрт холкутук: «Саха киһитин сиэринэн үллэстиигэ барар. Айахпытыгар бултаабыппыт таһынан, аймахтарбытыгар уонна табаарыстарбытыгар бэрсэбит», — диэн хоруйдаата. Булчут дьон оннуктар.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru