Гамалея аатынан Эпидемиология уонна вирусология научнай киинэ оҥорбут “Спутник V” (Гам-Ковид-Вак) вакцината аан дойдуга бастакынан 2020 сыл атырдьах ыйын 20 күнүгэр регистрацияламмыта. Олунньуга бу быһыы аан дойдуга үс бастыҥ вакцина иһигэр киирдэ. Билиҥҥитэ 26 дойдуга регистрацияны ааста.
Элбэх дойдуларга куоталаһыы курдук баран эрэрэ өйдөнөр. Ким элбэх дойдуга бэйэтин вакцинатын тарҕаппыт – ол элбэх харчыны баһан ылыахтаах. Ол курдук, АХШ Pfizer быһыытын 35 дойду биһирээбит, Оксфорд университетын шимпанзе аденовируһуттан оҥорбут AstraZeneca быһыытын – 31 дойду. Арассыыйа “Спутнига” Кытай Sinopharm, Sinovac, CanSino вакциналарын уонна Moderna быһыыны кэннигэр хаалларбыт.
Арассыыйаҕа коронавируснай инфекцияны утары быһыыны маассабайдык биэрии саҕаламмыта ыйтан орто. Барыта 2,2 мөлүйүөн киһиэхэ бэрилиннэ диэн Гамалея киинин дириэктэрин солбуйааччы Денис Логунов иһитиннэрэр.
Саха сиригэр сүрүннээн бу “Спутник” бэриллэ турар. Бастатан туран миэдиктэргэ, социальнай үлэһиттэргэ, онтон сааһырбыт дьоҥҥо биэрэр эбит буоллахтарына, билигин айан-сырыы сабыллыар диэри ыраах сытар, суола-ииһэ суох нэһилиэнньэлээх пууннарга тиэрдэн, дьоҥҥо биэрэр сорук турар.
Дьэ, онон, хайдах-туох састааптаах быһыыны бэйэбит эппитигэр-сииммитигэр киллэрэбитий? Быһыы хайдах үлэлиирий? Төһө өр көмүскүүр кыахтааҕый? Ол туһунан сиһилии кэпсэтиэҕиҥ.
Гамалея аатынан научнай киин дириэктэрэ Александр Гинцбург иһитиннэрбитинэн, “Спутник” быһыы саамай кырата 9 ый устата коронавирустан көмүскүүр эбит. Тоҕо диэтэр, бастакынан киин үлэһиттэрэ бэйэлэригэр туруоруммуттар, ол кэмтэн 9 ый ааспыт. Кинилэргэ билигин да “антитела” таһыма үрдүк эбит. Бу кэм устата кинилэртэн ким да коронавируһунан ыалдьыбатах. Онон Гинцбург эппитинэн, “Спутник” кырата 1 сыл, ону ааһан, 2 сылга диэри коронавирустан көмүскүүр кыахтаах.
Аденовируснай вектор туһунан
“Спутник V” аденовируснай вектортан оҥоһуллубут диэн суруйаллар. Ол аата тугуй? Вакцина араас көрүҥнээх буолар: сороҕор тыыннаах вируһу мөлтөтөн угаллар, сороҕор өлөрөн, чаастарынан арааран (инактивированнай), оттон рекомбинатнай диэн – вирус чаастарын (антигеннары) гены уларытыы түмүгэр ылан, киллэрэллэр. Оттон вектор диэн бу балартан барыларыттан атын.
Вектор – ууһуур, элбиир гена суох оҥоһуллубут вирус. Онон организмҥа киирэн, элбиир, ыарытар кыаҕа суох. Учуонайдар векторы вирус генетическэй матырыйаалын килиэккэҕэ киллэрэргэ туһаналлар. Ол эбэтэр, вектор диэн таһаҕас таһар “курьер” курдук. Сотору буолаат, бэйэтэ иҥэн-сүтэн хаалар.
Аденовирустар киһи күөмэйигэр бааллар, тумуулатар вирустар. Векторы оҥорорго куруук аденовирустары туһаналлар. Аденовируснай вектор уруккуттан туһаныллар, үчүгэйдик үөрэтиллибит буолан, киһиэхэ куттала суох диэн номнуо 350 научнай чинчийии баар. Гамалея аатынан научнай киин учуонайдара аденовируснай вектордаах вакциналары ааспыт үйэ 80-с сылларыттан оҥорор буолбуттар эбит. Холобур, Эбола лихорадкатын утары быһыыны оҥорбуттара. Онон маннык көрүҥнээҕи оҥоро үөрүйэх буолан, “Спутнигы” ханнык да дойдутааҕар түргэнник оҥордулар. Дьиҥэр, урут биир вакцинаны айан, чинчийэн, оҥорон тарҕатыахха диэри 10-15 сыл барар этэ.
Коронавируһу утары атын вакциналары оҥорорго аденовируснай векторы эмиэ туһаналлар, ол эрээри “Спутникка” эрэ 2 араас вектордаах (иккитэ укуолланар). Бу өр кэмнээх иммунитет үөскүүрүн туһугар, аденовируснай вектор икки көрүҥүн иккитэ төхтүрүйэн киллэрэллэр. Оччоҕо вакцина күүһүрэр диэн. Аан бастаан аденовируска олоҕурбут векторы (серотип 26), иккискэ эмиэ аденовирустаах векторы (серотип 5) угаллар. Ону тэҥэ, чинчийии түмүгүнэн, иккиһин бэриллибитин кэннэ, иммуннай эппиэт күүһүрэрэ биллибитэ.
Килиэккэ иһинээҕи “сэрии”
Коронавирус чорбоҕор муостарынан хатаастан килиэккэҕэ киирэр. Кини 4 белоктаах: S-белок (сыстар чорбоҕоро), N-белок (нуклеокапсиднай), М-белок (мембраннай) уонна Е-белок (хаҕа). Вакцинаны оҥороллоругар, коронавирус муоһун — S-белок диэни үтүктэр гены РНК-тан ДНК-ҕа көһөрөн баран, аденовируснай вектор геномугар угаллар.
Онтон аденовируснай вектор бу “таһаҕаһын” илдьэ килиэккэҕэ киирэн баран, коронавирус генын таһаарар. Бу ген килиэккэттэн тахсар да, элбиир-ууһуур да кыаҕа суох. Онуоха S-белоктар элбээн бараллар. Иммунитет “өстөөхтөр” киирбиттэрин билэн, иммуноглобулиннары (“антитела”) үөскэтэн, атаакалаан барар. Бу кэннэ чопчу бу вирустан көмүскүүр иммуноглобулиннар хас да ый устата хааҥҥа сылдьаллар, харабыллыыллар.
100% көдьүүстээх буолбатах
Гамалея аатынан киин ыыппыт чинчийиитин түмүгүн тохсунньуга эрэ таһаарбыта. Аан дойдуга биллэр, ытыктанар The Lancet мэдиссиинэ сурунаала ол түмүгүн таһаарбытын эрэ кэннэ, атын дойдулар билиммиттэрэ. Чинчийии көрдөрбүтүнэн, “Спутник” быһыы көдьүүһэ – 91,6%. Бу 19 866 киһиэхэ чинчийбиттэрин кэнниттэн ылыллыбыт көрдөрүү. Ол аата хаалбыт 8,4%-гар көдьүүһэ суох буоллаҕа? Ону тэҥэ, бүтэһик түһүмэххэ бу дьонтон 78 киһи Covid-19 вируһунан ыалдьыбыта бэлиэтэммитэ.
Чопчулаан этэр буоллахха, 14 964 киһи быһыы 2 вакцинатын, 4902 киһи сымыйа укуолу (плацебо) ылбыттар. 1611 киһи аҕам саастаах уонна олоҕурбут ыарыылаах эбиттэр. Быһыыны ылбыт бөлөххө 16 киһи (0,1%), сымыйа укуолу ылбыт бөлөххө 62 киһи (1,3%) ыалдьыбыттар. Быһыыны ылбыт бөлөххө бастакы вакцина кэннэ тута ыалдьыбыттар, ол эбэтэр иммуннай көмүскэл үөскүү илигинэ (20 күн иһинэн) сыстыбыттар. Ыараханнык уонна орто баайыылаахтык ыалдьыы плацебо бөлөҕөр тахсыбыт (вакцинаны ылбатах дьоҥҥо). Быһыыны ылбыт дьон 98%-гар “антитела” үөскээбиттэр.
Ол эрээри, быһыыны ылбыт бөлөххө 2 киһи коронавирустан өлбүт. Кинилэр быһыыны ылан баран, 4-5-с күннэригэр ыалдьыбыттар эбит. Ону кинилэр быһыыны ылыахтарын инниттэн ыалдьа сылдьыбыттар, ол эрээри ПЦР анаалыс ону көрдөрбөтөх диэн чинчийээччилэр этэллэр… Онон, быһыыны ылыах иннинэ IgM, IgG иммуноглобулиннарга анаалыс туттаран, ыалдьа сылдьаргын-сылдьыбаккын, төһө “антитела” баарын-суоҕун бэрэбиэркэлэнэр ордук эбит диэн түмүккэ кэлэҕин. Баҕар, биллэрбэккэ ыалдьа сылдьарыҥ буолаарай? Маннык түгэҥҥэ быһыы буортулаах буолан тахсар.
Аденовируска эмиэ иммуннай эппиэт үөскүөн сөп. Ол эбэтэр, урут аденовируснай инфекциянан ыалдьа сылдьыбыт буоллахха, хааҥҥа бу вируска “антитела” баар буолуохтарын сөп. Вакцина чаастарын кытары холбоһон, дьайыытын мөлтөтүөхтэрэ, эбэтэр тохтотуохтара. Оччоҕо сорох дьоҥҥо “Спутник” вакцина туһата суох буолуон сөп.
Онон саҥа коронавируснай инфекцияны утары вакцинаны ыллым да, 100% иммуннай эппиэт үөскүө диэн эрэбил суох. Хас биирдии киһиэхэ араас-араастык дьайыан сөп.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: интэриниэттэн
Вирусолог санаата
“Хантаак кэннэ иммунитет үөскүөн сөп”
Павел Волчков, Москватааҕы физическэй-тиэхиньиичэскэй институт Геномнай инженериятын лабораториятын сэбиэдиссэйэ, генетик, вирусолог:
— Москва статистиката көрдөрөрүнэн, нэһилиэнньэ 20%-гар хааннарыгар коронавируснай инфекцияҕа “антитела” бааллара биллибитэ. Ыалдьыбыт дьону кытары хантаактастахха, аҕыйах вирус киирдэҕинэ, иммуннай систиэмэ ону кыайан баран, Т-лимфоцит диэн өйдүүр килиэккэлэри үөскэтэр. Онон бу дьон коронавирустан “тыыннаах вакцинаны” ылбыттар диэххэ сөп. Инфекцияны кытары хантаактаспыт иммунитет вакцинатааҕар күүстээх буолар. Арассыыйа үрдүнэн элбэх киһи коронавируснай инфекцияҕа номнуо иммунитеттаах дии саныыбын.