— Эбэм өлөрүгэр, сэриигэ сураҕа суох сүппүт абаҕаҥ Манчаары суолун ирдэһээр-көрдөөр, булаар, диэн кэриэһин эппитэ. Вася Попов, кини оҕо эрдэҕиттэн таптал аата Манчаары – мин эбэм Татьяна Павловна Попова (Протодьяконова) улахан уола. Эбэм 1986 сыллаахха 82-с сааһыгар өлбүтэ, олох хойуккааҥҥа диэри, тыыннаах буоллаҕына кэлиэ, диэн, уолчаанын кэтэспитэ, кэлин, муҥ саатар кини туһунан кимтэн эмэ хантан эмэ туох эрэ кыракый сураҕы истиэм этэ, диэн син-биир эрэҥкэдийэрэ.., – диэн кэпсээтэ биһиги эрэдээксийэбитигэр үлэ бэтэрээнэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, билигин пенсияҕа олорор Полина Поликарповна Попова. edersaas.ru
Кини аҕатын Поликарп Гаврильевич Попов бииргэ төрөөбүт убайыгар Василий Гаврильевич Поповка, оччолорго көннөрү Вася Попов буоллаҕа, баара суоҕа 17 саастааҕар, Дьокуускайдааҕы фельдшерскэй-акушерскай оскуолаҕа — ЯФАШ-ка үөрэнэ сырыттаҕына, бэбиэскэ кэлбит.
“Тоҕо 17-лээх уолчааҥҥа бэбиэскэ кэлэрэ буолла, аны, ким эрэ оннугар ыыттахтара дуу…”, — диэн дьоно эмиэ да мунаараллара оруннаах курдуга. Вася-Манчаары үөрэҕэр олус үчүгэй этэ.
Поповтар төрдүлэрэ хаҥаластар, эһэлэрэ Гаврил Тихонович Попов Хахсыкка төрөөбүт киһи, эбэлэрэ — Кыһыл Үрүйэ.
Кинилэр 1933 сыллаахха Дьокуускайга көһөн кэлэллэр, Ломоносов аатынан уулуссаҕа дьиэ атыылаһан олохсуйаллар. “Билигин ол миэстэҕэ “Чолбон” бассейн турар”, — диир Полина Поликарповна.
Онон, Вася Попов Дьокуускай куорат 2N-дээх орто оскуолатын ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрээт, эппиппит курдук, ЯФАШ-ка киирэр. Туйгуннук үөрэнэр буолан, Сталинскай үрдэтиллибит стипендияны ылара. II кууруска сырыттаҕына армияҕа бэбиэскэ кэлбитигэр ЯФАШ-тар, истипиэндийэтин биэрэн уонна 2 бухааҥка килиэби өйүөлээн, атаарбыттар.
Ити курдук, Василий Попов 1942 сыл атырдьах ыйын 19 күнүгэр Даркылаахтан “Ленин” борохуокка олорон, дойдутун, дьонун өстөөхтөн көмүскүү, ыраах айаҥҥа туруммута…
Айаннаан иһэн, ийэлээх-аҕатыгар сурук суруйар эбит: “Өлүөхүмэни аастыбыт”, “Киренскэйгэ кэллибит…”, “Ангаранан устан эрэбит…”. Фронтан — “Бессарабияны ыллыбыт…”, — диэбит биир суругар.
Манчаары I Прибалтийскай фронтан ыыппыт тиһэх суругар: «…Сарсын передовой линияҕа охсуһа барабыт. Манна отуттан тахса ньиэмэс дивизиятин төгүрүйэн баран кыргабыт. Мин туспунан санаарҕаамаҥ. Баҕар өллөххө, куһаҕаннык санаамаҥ, миигиннээҕэр буолуох дьон бастарын уураллар. Дьэ, дьол-соргу билэр!..«, — диэбитин киһи харааста-уйадыйа, эдэркээн саха хорсун буойун уолун кытаанах санаатын сөҕө, кининэн киэн тутта ааҕар…
— Суруктарыттан дьонун наһаа таптыыра, ахтара биллэр. Инники суруктарыгар наар, “Поликарпы уонна Улитаны үөрэхтээх дьон оҥоруҥ…”, — диэн, бырааттаах балтын тустарыгар олус кыһаллар эбит. «Убайа баара эбитэ буоллар, Поликарп хайаан даҕаны үөрэхтэниэҕэ этэ», диирэ эбэм. Улита убайа сэриигэ барарыгар 9 саастаах кыыс, оскуола кэнниттэн убайын курдук ЯФАШ-ка үөрэнэ киирбитэ. Нам улууһун I Хомустааҕар үйэтин тухары фельдшеринэн үлэлээбитэ. Күтүөтүм Иван Михайлович Герасимов “Нам” сопхуоска кылаабынай агрономнаабыта, СӨ үтүөлээх агронома. Эдьиийим аах улахан уолларын Вася диэн ааттаабыттара. Василий Иванович билигин 3 оҕолоох, Таастаах нэһилиэгэр баһылыгы солбуйааччы. Таайын аатын дьоһуннаахтык сүгэр, — диэн кэпсиир Полина Поликарповна.
Василий-Манчаары суруктарын аймахтара олус харыстаан илдьэ сылдьаллар. Төһө да бачча элбэх сыл-хонук аастар, ардах-хаар түстэр, Вася суруктара бары бааллар, бүүс-бүтүннэр (бу тиһэх сурук олус элбэхтик ааҕыллыбыт…), олус кичэллээхтик ууруллаллар, сэрэниин-сэрэнэн, илииттэн-илиигэ бэриллэн, имэрийэ тутан, долгутуулаахтык ааҕыллаллар…
Манчаары баара-суоҕа 19 саастааҕар тиһэх суругун ыыппыт: “Сарсын кыргыһыыга киирэбит!”, — диэбит. 1944 сыл ортотуттан сурук кэлбэт буолан хаалбыт… Полина эбээтэ хас эмэ сыл тухары Военкоматтан ирдэһэн-ирдэһэн, “Ваш сын пропал без вести в августе 1944 г.” диэн ыспыраапка сыыһын эрэ ылбыт. Оттон ханна, ханнык дойдуга? Ким даҕаны онуоха хоруй биэрэр кыаҕа суох.
Полина Поликарповна Попова 1979 сылтан саҕалаан, күүскэ ылсан, абаҕатын суолун Аҕа дойду Улуу сэриитин толоонугар көрдүүр-ирдэһэр үлэни ыытар… Москваттан, Подольскайтан, Латвия Судаарыстыбаннай архыыбыттан, Германияттан-Берлинтэн… – “Красноармеец Василий Попов ханна көмүллэ сытарын туһунан туох даҕаны сибидиэнньэ суох”,— диэн хоруйдар хастыыта эмэтэ кэлитэлээтилэр.
Хайдах, бүтүн киһи туох даҕаны сураҕа суох сүтэн хаалыай?! Биир дойдулаахтарыттан баҕар ким эмэ ханнык эмэ фроҥҥа көрсүбүтэ буолуо дии, баҕар, биир эмэ табаарыһын, однополчанинын суругар кини аата ааттаммыта буолуо дии?!
Полина Поликарповна абаҕатын туһунан туох эмэ сурах син-биир хаһан эмэ кэлиэ диэн кэтэһэр.
—Москваҕа “Бессмертный полк” РПОО ыстаабын координатора “Көрдөөмөҥ”, диэххитигэр диэри көрдүөхпүт!” диэбитэ. Ханнык эмэ быыкаайык дэриэбинэ аттыгар, Бырааттыы көмүллүүгэ, саатар аатын, араспаанньатын булан аахпыт киһи! Дьоннор булаллар дии… Эрэнэбин син-биир. Көрдүүбүн. Үйэм тухары көрдүөҕүм, абаҕам суолун.., — диир кини.
Ыам ыйын 9 күнүгэр – Улуу кыайыы күнүгэр Полина Попова абаҕатын Василий Попов хаартыскатын тутан, “Өлбөт үйэлээх полк” сэлэлээн хаамыыга кыттыаҕа.
Татьяна Маркова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскаларга: 1. Вася Попов-Манчаары 17 сааһыгар аармыйаҕа бэбиэскэ туппута. 2. Фронтан тиһэх суруга… 3. Василий Уус-Алдантан (Оҕуруоттаах) сылдьар Степан Алексеевтыын ЯФАШ-ка бииргэ үөрэммиттэр. Вася фронтан Степаҥҥа эмиэ суруйар эбит. Баҕар, кини аймахтара тугу эмэ билэллэрэ буолаарай?!.. 4. Полина Попова “Өлбөт үйэлээх полк” сэлэлээн хаамыыга хас сыл аайы кыттар.