«Саха» НКИХ “Тэтим” араадьыйатын спортивнай суруналыыһа Василий Посельскайы билбэт киһи суоҕун тэҥэ.
Сотору-сотору кини бүгүн биир улууска, сарсын соҕуруу куоракка тиийэн, араас спортивнай күрэхтэһиини сырдатарын иһиттэххинэ, “бу киһи хаһан үспүөйдээн онно тиийэ охсубутай?” диэн соһуйаҕын эрэ. Түргэн-тарҕан сырыылаах, ураты буочардаах араадьыйа, тэлэбиидэнньэ, хаһыат суруналыыһа Василий Посельскай – “Саха сирэ” хаһыат ыалдьыта.
Араадьыйаҕа бастакы сүрэхтэнии
– Василий Федорович, Саха араадьыйатыгар хаһан, хайдах кэлбиккиний?
– Соһуччу кэлбитим. Сэтинньи бүтүүтэ биир күн Олимпийскай солбук оҕо спортивнай оскуолатыгар успуорт отделыгар исписэлииһинэн үлэлии сылдьан, үлэбиттэн тиэтэлинэн дьиэлээн иһэн, Тарас Тарасовы көрсө түстүм. Кини оччолорго Саха араадьыйатын дириэктэринэн үлэлиир кэмэ. “Оо, Василий Федорович, оруобуна эйиэхэ наадыйан сылдьыбытым, хата бэйэҕинэн көрсө биэрдиҥ. Араадьыйаҕа Роман Дмитриевкэ анаммыт оҕолорго ыытыллар турниры сырдат эрэ. Дьоҕус матырыйаал наада. Үлэлиир тэрилинэн хааччыйыахпыт. Уолаттар үөрэтэн биэриэхтэрэ, түргэнник үөрэниэҥ”, – диэн “ээхпин” ылан кэбистэ. Сарсыныгар магнитофон курдук тэрили ылан баран, Кыайыы 50 сыла спортивнай уораҕайга ыстанан тиийдим. Аны “матырыйаал” диэннэрин билбэт эбиппин. “Тугу эппитэ буолла?” дии санаан баран, бэйэм хайдах кыалларынан үлэлээн бардым. Свисток тыаһа, оҕолор тустан хачыгыратыы бөҕө. Мин кылаабынай судьуйа Николай Константиновка тиийэн, тугу интэриэһиргээбиппин барытын ыйыттым – төһө оҕо кытта сылдьарын, ордук ханнык улуустан элбэх оҕо кэлбитин, дьарыктарын таһыма хайдаҕын. Онтон чөмпүйүөннээбит уолаттар санааларын уһулан ыллым. Тиийэн кыргыттарга тугу устубуппун биэрдим. Оччолорго устубут үлэҥ магнитофон “бобиналарыгар” таҥыллар. Киирии, түмүк тыллаан баран, үлэбин туттаран таҕыстым. Бастакы сорудахпын итинник түргэнник оҥорон туттаран кэбистим. Сарсыныгар араадьыйаҕа истибитим, бэртээхэй кэпсэтии буолан тахсыбыт эбит. “Ээ, матырыйааллара диэн итинник эбит” дии санаатым. Ол кэнниттэн Тарас Лукич көрүстэхпит аайы: “Эн араадьыйа суруналыыһа буолуох киһи сылдьар эбиккин. Биһиэхэ үлэлии кэл”, – диэн хаайар буолла. Мин үлэлии сылдьар үлэбин сирбэппин, араадьыйаҕа бастакы сүрэхтэниибин сөбүлээбитим дууһабар эмиэ иитиэхтэнэн хаалбыт. Дуогабарынан үлэлэһэргэ сөбүлэстим. Ити 1998 сыллаахха этэ. Аны туран, хамнастаах үлэбинэн эмиэ интэриэһинэй тэрээһиннэр буолан бардылар. Улуустарга баар спортивнай кылаастар күрэхтэһэр буоллулар. Бүлүүгэ уонна Ньурбаҕа, Нерюнгригэ уонна Алдаҥҥа тиийэн спортивнай күрэхтэһиилэри ыытабыт. Аны санаатахха, бу “Саха “ НКИХ эмиэ биир сонун “Эрэл” диэн бырайыага эбит. Миигин аны “күрэхтэһиилэри эн кэмэнтээтэрдээ” диэтилэр. Оператордар усталлар, мин каадырга көстүбэккэ, күрэхтэһиини кэпсиибин, ырытабын. “Бэркэ кэпсиир, ырытар эбиккин, тэлэбиидэнньэҕэ спортивнай биэриилэри ыыт” диэн этии киллэрдилэр. Мин аны тэлэбиидэнньэҕэ кэпсиирбин эмиэ сөбүлээн кэбистим. Онон икки сыл иһигэр ити курдук бэйэбин холонон, “Саха” НКИХ араадьыйаҕа уонна тэлэбиидэнньэҕэ спортивнай суруналыыһынан үлэҕэ ылар буолла. Итинник көстүүнү “өрүттэр икки өттүттэн сүбэлэһэн, илии баттастылар” диир буоллахтара.
Барытыгар “күөх уот” умайар
– Физическэй култуура уонна успуорт миниистирин улуустарынан, дойду куораттарынан олох тилэх баттаһа сылдьан сырдатан, саха успуордун олус үрдүк таһымҥа таһаардыҥ диэтэхпинэ, сыыспатым буолуо. Онно эмиэ хамнаска үлэлиигин дуо?
– 2003 сылтан спорт миниистирэ Михаил Гуляев “докумуона суох пресс-сэкирээтэрэ” этим. Спортивнай суруналыыс биир сиргэ олорон үлэлээбэт айылгылаах буоллаҕа. Сүүрдэххэ-көттөххө эрэ матырыйаалы булаҕын, дьону кытта алтыһаҕын. Кэбиниэккэ олорор суруксуттан атыным диэн, сүүрэ, ойо-тэбэ сылдьар дьону сырдатар үлэлээх буоллаҕым. Онон миэстэтигэр тиийэн кинилэри кытта ойору ойон, тэбэри-тэбэн, сүүрэри кытта сүүрэн сылдьар буоллаҕым. Маныаха эмиэ “икки өрүтү” санаан кэлэбин. Икки өттүттэн барыстаах. Спорт министиэристибэтэ бэркэ өйүүр, эбии айаным суотун уйунар, аһатар, хоннорор. Онон хамнастаах тэрилтэм миэхэ командировочнай эҥин төлөөн ороскуотурбат. “Өрүттэр иккиэн” табыллаллар – миигиттэн миэстэтиттэн хаачыстыбалаах матырыйаалы ылаллар. Миэхэ эмиэ үчүгэй – араас сири-дойдуну көрөбүн, таптыыр үлэбин туох да хааччаҕа суох бэйэм хайдах саныырбынан оҥоробун. Айар үлэлээх киһиэхэ барытыгар “күөх уот” умайарыттан ордук күндү суох.
Министиэристибэни кытта ыкса үлэ
– Ол иһин этэбин – биир күн хоту улуустан быһа эпиирдээн баран, сарсыҥҥы күнүгэр Арассыыйа киин куоратыгар тиийэ сылдьан кэпсииргин истэн, үгүстүк соһуйааччыбын.
– Итинник үлэлээн, статуһум үрдээн тахсыбыта – 4 олимпийскай оонньууну сырдаппытым, аан дойду, Европа чөмпүйэнээттэрин миэстэтигэр тиийэн устубутум, кэпсээбитим. Арассыыйа турнирдарын этэ да барбаппын.
Соторутааҕыта саҥа успуорт миниистирэ Леонид Спиридонов Москваҕа тиийэн, РФ успуордун мииистирэ Олег Матыцинныын, Судаарыстыбаннай Дуума дьокутаата Дмитрий Свищевтыын көрсүһүүтүн сырдаттым. Онон министиэристибэбин кытта үлэм салҕанарыттан үөрэбин эрэ.
Күрэхтэһиилэргэ “тиллии”
– Василий Федорович, эн сылдьа илик улууһуҥ, бука, суох быһыылаах?
– Анаабырга, Усуйаанаҕа уонна Муомаҕа эрэ сылдьа иликпин. Уоннааҕыларга иккилиитэ-үстүүтэ сырыттым. Физическэй култуура уонна спорт министиэристибэтин үлэтин олоххо киллэрэ сылдьабын.
– Оччотугар эн үлэҕэр кэбиниэтиҥ да суоҕа буолуо?
– Үс хостоох дьиэбиттэн биир хос – мин кэбиниэтим. Миэхэ үлэ чааһа диэн суох. Командировкаттан түүн да кэлэн баран, матырыйаалбын таҥа, оҥоро охсон куйаарынан ыытан баран, сарсыарда эрдэ дойду киин куоратыгар көтөн хаалыахпын сөп. Эбэтэр хас да күнү быһа тохтообокко күрэхтэһиилэри сырдатан баран, сынньанан ылыахпын сөп. Онон устар тэрилим, кинигэм, көмпүүтэрим, кумааҕым – барыта үлэлиир хоспор.
– Оччотугар хаска тураҕын-сытаҕын?
– Киэһэ 11 чааска сыта сатыыбын. Сарсыарда 6 чааска туран хаамабын, сэрээккэлиибин. Ити кэпсиирим курдук наһаа түргэн-тарҕан буолбатахпын. Ордук күрэхтэһиилэргэ “тиллэбин”. Холку кэммэр тыраахтар курдук бытаан хорутуулаахпын. Сороҕор матырыйаалларбын дэлби мунньан ыктардахпына, киэһэ былааннаан баран, сарсыарда 5 чааска туран, бүтэрэбин-оһоробун. Хаһыакка, тэлэбиисэргэ, араадьыйаҕа биир тиэмэни оҥорор курдукпун да, бириэмэлэринэн хааччахтаах буолан, аттаран биэрэбин. Ханна эрэ кылгатабын, ханна эрэ уһатабын.
“Мемуар суруйуом эрдэ…”
– Сарсыарда эбэтэр киэһэ хаамаргын сөбүлүүргүн араас интервьюларга кэпсиигин. Ол сылдьан “бэлитиичэскэй диэйэтэллэр уонна саха суруйааччыларын өйдөбүнньүктэрин кэрийэбин” диэн ааспыттааҕыҥ.
– Улуу убайдарбын кытта хайаан да “көрсөн” ааһарбын сөбүлүүбүн. Сороҕор ыраатаары гыннахпына, кинилэртэн этэҥҥэ сылдьарбар алгыс ылабын, ардыгар үлэбин отчуоттуубун, кинилэргэ өрүү махтана сылдьабын. Өйдөбүнньүктэр үксэ олорор түөлбэм аттыгар бааллар.
– Кинигэ суруйабын диэбиттээххин. Мемуардаргын суруйан эрэҕин дуо?
– Суох, дьон туһунан кыралаан суруйан эрэбин. Мемуар суруйуом өссө да эрдэ. Төһө да 72 сааспын туолларбын, билигин да айар үлэ, олох үөһүгэр сылдьабын. Сылайар-ымыттар толкуй да, санаа да суох. Хата, уопутуран, ордук иккис тыыммар киирбит курдукпун. Араас толкуй, сонун сүүрээн тобуллан иһэр курдук. Айыахха-тутуохха кэмэ үчүгэйэ бэрт! Сайдыы муҥутаан турар кэмэ. Айанныахпын баҕардахпына, туох да хааччах суох – ыҥырыыга сылдьабын. Күрэхтэһии арааһа, өрөспүүбүлүкэҕэ, дойдуга спортивнай олох күөстүү оргуйар. Суруналыыс киһиэхэ онтон ордук туох нааданый?
… Ити курдук күөстүү оргуйар олох ортотугар сылдьар араадьыйа суруналыыһа Василий Посельскай айарыгар-тутарыгар “күөх уот” умайар буолан, аартыга аһаҕас, былаана киэҥ.
Елена Потоцкая, «Саха сирэ» хаһыат