Бүгүн саха норуотун таптыыр ырыаһыта, аатырбыт самодеятельнай композитор Валерий Ноев төрөөбүтэ 80 сылын бэлиэтиир.
Бу күннэргэ дьон кутун туппут ырыаһыт үбүлүөйдээх күннэрин чэрчитинэн араас тэрээһин ыытыллар. Валерий Ноев аатын үйэтитээччилэр араас ис хоһоонноох тэрээһиннэри тэрийэн, баара суоҕа 35 сааһыгар олохтон барбыт ырыа айааччы олоҕун, айар үлэтин сөргүтэллэр. Биир оннук сонун тэрээһининэн бүгүн Дьокуускай куорат киин уулуссатын остуолбаларыгар ыйаммыт динамиктарынан Валерий Ноев ырыаларын ыллаппыттара буолла. Аатырбыт самодеятельнай композитор 50 тахса ырыата дьон-норуот уоһуттан түспэт. «Кыракый кыысчаным», «Кыракый уолчааным» (И. Сысолятин), «Күөрэгэй» (М. Куличкина), «Мин дууһам ыллыыр», «Току-току, ньээм-ньээм», «Кыыс Амма» (В. Ноев), «Хатыҥчааным барахсан» (В. Ноев), «Сардааналыын көрсүһүү» (И.Гоголев) уо.д.а. ырыалары бүгүн киин куорат уулуссаларынан хааман иһээччилэр олус сөбүлүү иһиттилэр. Кинилэр дууһаларыгар олохторун урукку кэмэ ахтылҕан кутаата буолан кытыаста умайда.
Бу туһунан мин аара көрсүбүт дьоммун кытта кэпсэттим.
Буҕаалтыр идэлээх Надежда Тимофеева кыыһынаан утары иһэллэригэр түбэһэн: «Бу ким ыллыырын билэҕин дуо?» — диэн ыйыппыппар сэһэргэһээччим:
— Бүгүн туох эрэ бэлиэ күн быһыылаах. Валерий Ноев ырыалара киин уулуссаларынан иһиллэ тураллар дии. Кыыспынаан кэлэн иһэн хас да ырыаны иһиттибит. Барыта билэр ырыаларым буолан, истэргэ олус үчүгэй. Бу билигин «Кыыс Амма» иһиллэ турар. Бастаан биир сиртэн туох эрэ араадьыйаны холбообуттар дуу дии санаабытым. Онтубут киин уулусса устун барытыгар иһиллэр эбит. Валерий Ноев ырыаларын наһаа сөбүлүүбүн,— диэн санаатын үллэһиннэ.
Марина Николаева эмиэ тиэтэйэ-саарайа иһэн, бэйэтин санаатын этэн ааста:
— Барыта уруккуттан билэр ырыаларым. Бүгүн Валерий Ноев төрөөбүт күнэ дии. Тэрийээччилэр наһаа интэриэһинэйдик толкуйдаабыттар. Үгүс киһи Валерий Ноев ырыаларын истэн санаалара көнньүөрдэҕэ.
Иннибэр кэрэ бэйэлээх эдэр дьахтар иһэрин көрөн билсэбин. Татьяна Санникова Орто Халыма улууһуттан сылдьар эбит.
— Киин уулуссанан Валерий Ноев ырыаларын биэрэ туралларын истэн баран, бастаан наһаа соһуйдум. Онтон олуһун үөрдүм. Оптуобуска олороору гынан баран, таптыыр ырыаһыппын истээри, хас да тохтобулу сатыы баран эрэбин. Ырыалары истэ иһэн: «Аата, куруук да маннык кини ырыаларын биэрэ турбаттар ээ…» — дии санаатым. Бүгүн Валерий Ноев төрөөбүт күнэ — 80 сылын туолла. Кини доҕоро Аркадий Алексеев үбүлүөйдээх кэнсиэр оҥоруохтааҕын истэн билэбин. Тэрийээччилэргэ Валерий Ноевы маннык чиэстээн, кини ырыаларын киин уулуссаларынан иһитиннэрбиттэригэр барҕа махталбын тиэрдэбин, — диэт сэһэргэһээччим нарын бэйэлээхтик мичээрдээтэ, норуот кутун туппут ырыаһыт ырыаларыгар уйдаран, салгыы хаама турда…
«Хомойуох иһин» дииргэ тиийэбин. Аара эдэр уолаттары тохтотон: «Бу ким ырыалара ыллана туралларый, ким ыллыырый?» — диэн ыйыппыппар, биир да киһим таба хоруйу биэрбэтэ. «Валерий Ноев дии», — диэн этэн «көмөлөспүппэр», хата, бэйэбиттэн ыйыталлар: «Кимий ол? Туох ырыаһытый?».
Үгүс дьон суотабайдарыгар «наушниктарын» кэтэ сылдьар буолан, туох ырыа, ханна ким ыллыы турарын истиэхтэрэ баара дуо? Бу эмиэ олох биир көстүүтэ эбит.
Онон Валерий Ноев ырыаларын оскуола үөрэнээччилэригэр, усутудьуоннарга хото пропагандалааһын — кэм ирдэбилинэн буолбут. Саха норуотун баар суох уостан түспэт ырыаларын айбыт Валерий Ноев аата көлүөнэттэн көлүөнэҕэ билиһиннэриллэн иһиэн наада.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Ааптар хаартыска түһэриилэрэ, видеоҕа устуута.