Сүүрбэһис үйэ чулуу ырыаһытын, көмүс күөмэйдээх Анатолий Андреевы Саха сирэ бүтүннүү таптаабыта. Араас омуктар кини кэрэ куолаһын сэргии истэллэрэ.
Сунтаар улууһун киинигэр Сунтаарга, олохсуйан олорор Тойбохойугар биир да улахан кэнсиэр кинитэ суох барбат буолара. Хомойуох иһин, кини дьиэрэтэр ырыаларын билигин араадьыйаҕа эрэ истэбит, тэлэбиисэргэ эрэ көрөбүт…
“Анатолий Андреев ханнык да ырыаны ыллаабытын иһин, ис-иһиттэн иэйэн, дууһаны долгутан, холкутук ыллыыра. Кини ырыатын иһиттэххинэ, дууһаҥ чэпчиир, санааҥ күүһүрэр, ыарыыҥ умнуллар, кыһалҕаҥ мүлүрүйэр”, — диэн санааны кытта кини соҕотох биир да ырыатын истибит киһи сөбүлэһэригэр саарбахтаабаппын.
edersaas.ru
Олоҕун эрэллээх аргыһа, түөрт оҕо күн күбэй ийэтэ, СӨ доруобуйатын харыстабылын туйгуна, “Тойбохой с. бастыҥ медицинскэй үлэһитэ” үрүҥ көмүс бэлиэ уонна РФ Доруобуйатын харыстабылын министиэристибэтин Бочуотунай грамотатын хаһаайката Тамара Романовна ДАНИЛОВА:
Сүтэрсэн баран булсубуппут
—Андреевтар дьиэ кэргэттэрэ Сунтаар улууһун Күндэйэтиттэн төрүттээхтэр. Бииргэ төрөөбүттэр алталар, Анатолий — төрдүс оҕо этэ. Кини төрөппүттэрэ уонна бииргэ төрөөбүт эдьиийэ, билигин Дьокуускайга олорор Фатима Яковлевна олус үчүгэйдик ыллыыллара. Ийэтэ Анастасия Павловна ыарытыйара, билигин санаатахха, ыарыытын ырыанан аралдьытар кэмнэрдээҕэ эбитэ буолуо.
Анатолий Күндэйэҕэ бэһис дуу, алтыс дуу кылаастан саҕалаан, ырыа эйгэтигэр киирэн барбыта. Бэйэтэ билиммитинэн уонна киэн тутта эппитинэн, кинини ыллыырга үөрэппит бастакы учууталынан Күндэйэ оскуолатын муусукаҕа учуутала, күтүөтэ (эдьиийэ Капитолина Хрисанфовна кэргэнэ) Николай Иванов буолар. Оттон ахсыс кылааһы бүтэрэн, Тойбохойго үөрэнэ кэлбитигэр, кинини Клара уонна Александр Тихоновтар таба көрөн, куолаһын чочуйан, көмүс куоластаах ырыаһыт оҥорбуттара.
Толя 1974-75 сылларга Дьокуускайга музыкальнай училищеҕа вокал кылааһыгар, оттон мин медицинскэй училищеҕа үөрэнэрбит. Үөрэнэ сырыттаҕына, олорор уопсай дьиэлэрэ уокка былдьаммыта. Тыа сирин оҕото ханна да олорор сирэ суох буолан уонна ийэтэ улаханнык ыарытыйан, дойдутугар төннөн хаалбыта. Дьаархан сэлиэнньэтигэр олорор убайа, оскуола дириэктэрэ Виктор Степановтаахха баран олорбута.
Биһиги, төһө да биир улуус дьоно буолларбыт, дойдубутугар сылдьан билсибэт этибит. 1975 сыллаахха училищем кыргыттарыныын куоракка Кыайыы күнүгэр болуоссакка дьуохардыы барбыппыт. Онно сылдьан, Анатолийдыын билсибиппит. Ол кэнниттэн сүтэрсэн кэбиспиппит. Тоҕо диэтэххэ, кини үөрэҕин хаалларан дойдутугар барбыт этэ. Кэлин мин үлэһит буолан, дойдубар тиийбитим кэннэ, иккистээн көрсүбүппүт, таптал кыыма саҕыллан, бэйэ-бэйэтэ суох сатаммат курдук буолбуппут. “Эн миэхэ туохтан да күндүгүн” диэн Галина Шахурдина ырыатын эйиэхэ анаан ыллыыбын диэччи. Биир көрсүһүүгэ: “Итиэннэ мин соҕотох сылдьар кыаҕым суох, миигин салайар киһи наада”, — диэн кэргэн тахсарбар эппитигэр, мин сөбүлэһэн, 1985 сыллаахха ыал буолбуппут. Анатолий мин бииргэ үөрэммит кылааһынньык уолаттарбыныын доҕордоһоро. Ити кэмҥэ дэлэгээссийэҕэ киирсэн, Монголияҕа бара сылдьыбыта. Онно биир дойдулааҕа: “Толя олох дьиэтин, эһигини эрэ ахтан тахсар, ханна да ыраах барыа суох” — диэн эппит этэ.
Кэлин култуура уонна ускуустуба кэллиэһигэр үөрэнэн¸ үөрэҕин бүтэрбитин туоһулуур дипломун ылбыта. Бу кэмҥэ Аркадий Алексеев бөлөҕөр ыҥырыллан, гостуруолларга сылдьыбытын иэйэн-куойан туран ахтара.
Куолаһа бэйэтэ ыллыыр курдуга
-Биһиги, Андреевтар дьиэ кэргэн, түөрт оҕоҕо күн сырдыгын бэлэхтээн, Тойбохойго олохсуйбуппут. Спартак Андреев иккиэммитигэр үлэ, дьиэ булан биэрэргэ эрэннэрэн, Анатолийы Мииринэйгэ Новай сэлиэнньэтин Култууратын дьиэтигэр үлэҕэ ыҥыра сатаабыта. Анатолий: “Ырыаһыт буолуохпун баҕарбаппын, үлэм быыһыгар быыс-арыт булан кэнсиэртэргэ, гостуруолларга сылдьан ыллыырым ордук”, — диэбитэ. Онон, ханна да көспөтөхпүт. Бэйэтэ Тойбохой кулуубугар методиһынан, мусуойга худуоһунньугунан үлэлии сылдьыбыта. Ол саҕана, оҕолорбут кыраларыгар, үп-харчы кырыымчык курдугун иһин, гостуруолларга барара ыарахаттардаах этэ. Ол гынан баран, аҕабыт ыллыыр баҕатын күөмчүлээбэт этибит, кинини көрөөччүлэр күүтэллэрин, ыйыталаһалларын билэр этибит, төһө кыайарбытынан тэрийэн ыытарбыт. Сунтаарга кэнсиэртии барарыгар, ханнык да томороон тымныыттан толлубакка, суолга тахсан массыына тохтотон айанныыра. Кэнсиэртээн, олус үөрэн, настарыанньата тупсан кэлэрэ. Ыллыыра – киниэхэ тыынарын тэҥэ этэ.
Биһиги аҕабыт ис-иһиттэн кутуллар эйээркэй куоластааҕа. Атын ырыаһыттардыын буолар холбоһуктаах кэнсиэртэр иннилэринэ улаханнык долгуйбат этэ, куолаһа бэйэтэ ыллыыр курдуга. Арай, улахан айар кэнсиэригэр наһаа долгуйара, ыстакааннаах уу аҕалан биэрээри, сыана кэтэҕэр бэлэм турар буоларым.
Ырыатын репертуарын Тойбохой олохтоохторо Александр Тихоновтыын уонна Иван Ивановтыын талаллара. Ордук Валерий Ноев ырыаларын сөбүлээн уонна табыллан толорбута.
Соҕотох айар кэнсиэригэр
-2004 сыллаахха олунньу 11 күнүгэр Дьокуускайга буолбут айар кэнсиэрэ Дьылҕа Хаан бүтэһик бэлэҕэ буоларын сэрэйбэт этибит. Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Култуура уонна ускуустуба киинин (урукка аата—ааптар) дьиэтигэр ыытыллыбыт айар кэнсиэригэр Иван Иванов, Клара Тихонова, Афанасий Никифоров, Василий Неустроев, Роберт Васильев уо.д.а. кэлэн кыттыбыттара. Мин үлэлии сылдьар, оҕолорбут оскуолаҕа үөрэнэр уонна кэтэх хаһаайыстыбалаах буоламмыт, кэлсимээри гыммытым. Онуоха Анатолийым барахсан: “Бу сырыыга олох барсаҕын!” – диэн көрдөһөн, оҕолорбутун, сүөһүлэрбитин дьоммутугар хаалларан, куоракка айар кэнсиэригэр кэлсэн, кэргэним баҕа санаатын толорбуппуттан билигин олус үөрэ саныыбын.
Кэнсиэр олус ситиһиилээхтик ааспыта, көрөөччүлэр махталларын ылыан ылбыта. Ол да саҕана ыалдьара, хаанын баттааһына уларыйа сылдьара. Кэнсиэр кэнниттэн, салгыы хаалан доруобуйаҕын бэрэбиэркэлиэтиэххэ, эмтэниэххэ дии сатаабытым да, “оҕолорбут күүттэхтэрэ” диэн дойдутугар, дьиэтигэр тардыспыта, ыксаабыта. Дойдутугар тиийэн баран, өр буолбатаҕа, хас да күн сытан ыалдьан, күн сирин кытта бырастыыласпыта… Ити 2004 сыллаахха кулун тутар 22 күнүгэр этэ.
Дьиҥэр, Амма Алтаныгар Валерий Ноев ырыаларыгар куонкуруска ыалдьыт быһыытынан барыахтаах этэ. Уолбут Алеша оскуоланы бүтэрэр сыла буолан, кинини үөрэх туттарса илдьэ таарыйа, хайаан да барыахпыт диэн ыра санаалаах этибит.
Дьиэтигэр-уотугар, оҕолоругар аҕалыы амарах сыһыаннааҕа. Ордук соҕотох уолун кытта чугас сыһыаннаахтара. Алеша дуобакка оройуон уонна өрөспүүбүлүкэ күрэхтэригэр кыттарыгар (спорт маастарыгар хандьыдаат буолбута) бииргэ сылдьаллара. Киһиэхэ барытыгар үтүөнү, үчүгэйи эрэ баҕарар, аламаҕай, ис-киирбэх киһи этэ. Ис-иһиттэн сырдыгынан сыдьаайар, дьону үөрдэр-көтүтэр майгылааҕынан дьоҥҥо-сэргэҕэ олус сөбүлэтэрэ. Үчүгэйдик тениистиирэ, уус, уруһуйдьут талааннааҕа.
Аҕабыт кыра кыыс ыллыан сөп диэн эрэнэр этэ. Ол эрээри, кыыспыт: “Миигин соҕотохтуу ыллыы үөрэппэтэххит. Онон, кыбыстабын, соҕотоҕун кыайан ыллаабаппын”, — диэбитэ.
Мин бэйэм биэлсэр идэлээхпин. Тойбохойго 40 сыл үлэлээтим. Биэлсэрдээбитим, кэлин учаастактааҕы балыыһаҕа сиэстэрэнэн үлэлии сылдьыбытым. Билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсан, сиэннэрбин көрсөбүн. Билигин сиэннэр эһээлэрин ырыатын тута билэллэр. Оҕолорум аҕаларын олус ахталлар. Биһиэхэ ыыппыт суруктарын харыстаан уура сылдьабыт.
“Сунтаар Күөрэгэйэ”
— Анатолийга “Күөрэгэй” диэн ааты Мииринэй көрөөччүлэрэ иҥэрбиттэрэ быһыылааҕа. Сотору-сотору “АЛРОСА” тэрээһиннэригэр ыҥырыллан ыллаан, бырамыысыланнас араас эйгэтигэр үлэлиир “убайдарга” олус сөбүлэппитэ. Дьон кэпсииринэн, нууччалыы ырыатын кэнниттэн “бис” диэн ытыстарын харыстаабакка таһынан, бэл, атахтарынан муостаны тиҥилэхтии-тиҥилэхтии, сыанаҕа хаста да таһаараллара үһү. Кыыспыт Маша кыра эрдэҕинэ Мииринэйгэ сылдьыһан баран: “Биһиги аҕабытыгар наһаа элбэх сибэкки биэрдилэр, нуучча кыргыттара биһиги аҕабытын сыллаа да сыллаа буоллулар”, — диэн сөҕөн-махтайан кэлбитэ. Нууччалыы ырыалары наһаа үчүгэйдик толороро, кини толоруутун сырса сылдьан истэр дьон элбэх этилэр. Анатолий саха, нуучча диэбэккэ, элбэх доҕоттордооҕо.
“АЛРОСА” хампаанньа биһиги аҕабытыгар күүс-көмө буолбута олус элбэх. Көмүс уҥуоҕун тутарга эмиэ кинилэр көмөлөспүттэрэ.
Сүгүрүйэр мелодиһа – Валерий Ноев
Мин эмиэ Анатолий Андреев ырыаларын үрдүк сценаттан сөҕө-махтайа истибит дьоллоохпун.
Көмүс күөмэйдээх ырыаһыт Анатолий Андреев дириҥ иэйиилээх, намыын ырыалары сөбүлээн ыллыыра. Саамай сүгүрүйэр мелодиһа Валерий Ноев этэ. Кини ырыаларыттан: “Кыыс Амма”, “Хатыҥчааным барахсан”, “Сааскы кэм барахсан”, “Сардааналыын көрсүһүү”, “Күөрэгэй”, “Киһиэхэ төрөөбүт сирэ-дойдута”, “Быраһаай, күөх сайын барахсан” ырыалара репертуарыгар бигэтик киирбиттэрэ.
Аатырбыт “Күөрэгэй” ырыаны Александр Евсеевтиин икки куолаһынан толордохторуна, киэҥ нэлэмэн алааска дьаарбайа сылдьан, чыычаах ырыатын истиэххин баҕарарыҥ эбэтэр күөрэгэй буолан ыллаһан барар турукка киирэриҥ.
Аркадий Алексеев Валерий Власьевич үбүлүөйүгэр анаабыт тэрээһинигэр Анатолий ыҥырыллан, “Кыыс Амманы” ыллаабытын, өрөспүүбүлүкэ көрөөччүлэрэ олус сөбүлээбиттэрэ. “Кыыс Амманы”, “Хатыҥчааны” ыллаатаҕына, саала иһэ уу-чуумпу буолара, онтон эмискэ ытыс тыаһынан хабылла түһэрэ уонна күүскэ көрдөһөн, хаста да хатылаан ыллаталлара.
Кини толорор биир уратытынан ыллыырыгар холкутук туттара, биллэ-биллибэттик мүчүйэ мичээрдиирэ, айаҕын киэҥник атан ыллаабат эрээри, ис-иһиттэн иэйиилээх, нап-нарын дьиэрэйбит куолаһынан көрөөччүнү бэйэтигэр тардан ылара буолара.
2004 сыл олунньу 11 күнүгэр Туймаада туонатыгар “Ырыам айар кута” айар киэһэтигэр тапталлаах мелодиһа Валерий Ноев 4 ырыатын толорбута.
«Сунтаар Күөрэгэйэ» төһө да Валерий Ноев уостан түспэт матыыптарын таптаан толордор, кинилиин биирдэ да алтыспатаҕа. Арай, Валерий Ноев төрөппүт кыыһа, Аллаҥа кийиитэ Анастасия Валерьевна учууталлыы сылдьан, аҕатын туһунан ахтыы-киэһэлэри тэрийдэҕинэ, Анатолий кыттар этэ. Онон, таптыыр мелодиһын кыыһын кытта бииргэ үлэлээн, кини олоҕун, айар үлэтин элбэҕи биллэҕэ. Анастасия Валерьевна төрөппүт аҕатын ырыаларын Анатолий Андреев курдук норуот таптыыр ырыаһыта толоро, киэҥ эйгэҕэ таһаара сылдьарыгар махталын биллэрдэҕэ.
Оҕолоро
Андреевтар улахан оҕолоро Лида СГУ биологияҕа факультетын бүтэрбитэ, учуутал, дьиэ кэргэниниин Уус Алдаҥҥа олороллор, үс кыыстаахтар.
Алеша “Майтона” ХЭО көмпүүтэргэ уруһуйдуур идэлээх, тустуу күрэҕэр логотибы оҥорон, СӨ бэрэсидьиэнин Гранын ылбыта.Кэргэннээх, үс оҕолоох;
Иккис кыыстара Мария модельер-дизайнер идэтин ылбыта. Кэргэнэ участковай, үс оҕолоохтор, куоракка олороллор. Кыра оҕолордоох буоланнар, кыыс дьиэтигэр олорон иистэнэр.
Кыра кыыстара Александра экэнэмиис-буҕаалтыр уонна менеджмен идэлэрин баһылаабыта. Ол гынан баран, ийэтин туйаҕан хатараары, медицинскэй сиэстэрэ үөрэҕэр үөрэнэ сылдьар.
Анатолий Андреев сыанаҕа 40 сыл устата ыллаабытын тухары: “Ырыа Дуолан”, “Ырыа Дархан”, “Саха соловейа”, “Тойбохой Күөрэгэйэ”, “Сунтаар Күөрэгэйэ”, “Сүүрбэһис үйэ чулуу ырыаһыта” үрдүк ааттары сүкпүтэ. Ону сэргэ, араас бэстибээллэр, куонкурустар дипломаннарынан, лауреаттарынан, Гран-при хаһаайынынан буолбута, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна.
Маарыйа ЕГОРОВА-Тойуктаах МААРЫЙА, САССР култуураатын үтүөлээх үлэһитэ:
“Мин араас сирдэринэн Толяны кытары элбэхтик гостуруолга сылдьыбыппынан киэн туттабын. Толя барахан күлэн-үөрэн мичилийэн киирдэҕинэ, айаҥҥа сылдьан сылааҥ ааһан, айан сырыытын чэпчэкитик аһарарыҥ. Толя гостуруолга сылдьар дьонтон биир саамай бэрээдэктээх, куруук күлэ-үөрэ сылдьар, дьээбэлээх-хооболоох, кэлэктиип санаатын өрө көтөҕөр, боростуой, көнө майгылаах буолан, мин кинини олус сөбүлүүрүм”.
Клара ТИХОНОВА, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ:
“Анатолий Яковлевич айылҕаттан бэриллибит киэҥ диапазоннаах, үрдүк “лирическэй тенор” диэн ааттанар, сэдэхтик көстөр, хатыламмат дьикти кэрэ, киэҥ-холку куолаһа, көмүс күөмэйдээх күөрэгэй курдук ырыата сүрэхтэн, дууһаттан сүппэккэ, өйтөн-санааттан арахпакка, умнуллан хаалбакка, чаҕылхай сулустуу, үтүөҕэ-кэрэҕэ угуйа туруохтун”.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru