Валентина, Садот Малгаровтар — 60 сыл бииргэ

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

“60 сыл биллибэккэ элэстэнэн ааспыт. Дьоллоох дьоммут” – диэн, лоп курдук бүгүн, тохсунньу 15 күнүгэр, ыал буолбуттара 60 сылын бэлиэтиир Өлүөхүмэ улууһун, өрөспүүбүлүкэ ытыктанар ыала Валентина, Садот Малгаровтар үөрүүлэрин үллэстэллэр.

edersaas.ru

Биир университеты, биир идэни

Валентина Спиридоновна 1933 сыллаахха от ыйын 5 күнүгэр Кыыллаах Арыыга (Өлүөхүмэ), Садот Моисеевич 1935 сыллаахха тохсунньу 1 күнүгэр Бүтэйдээххэ (Мэҥэ Хаҥалас) күн сирин көрбүттэрэ. Төһө даҕаны атын-атын улуустан төрүттээх буоллаллар, төлкөлөрө түстээн, биир үөрэх кыһатыгар үөрэнэллэр. “Ханна да буоларын курдук, ыччат мустар сиригэр, үөрэх саҕаланыытыгар университекка, билигин Ярославскай уулуссаҕа турар дьиэҕэ (ол иннинэ реальнай училище дьиэтэ этэ) билсибиппит”, — диэн Валентина Спиридоновна кэпсээнин саҕалыыр. Ити курдук, Садот Моисеевич 1957 сыллаахха, Валентина Спиридоновна 1961 сыллаахха СГУ химия, биология учуутала идэтин баһылыыллар.

Мин 1955 сыллаахха оскуоланы бүтэрээт да, Педагогическай институкка үөрэххэ киирбитим. Олорон эрэр ыалым, аһыыр харчым суох. Онон ботаника кафедратыгар лабараанынан үлэлии-үлэлии кэтэхтэн үөрэммитим. Сыл аҥаарын иһигэр институт маҥнайгы кууруһун бүтэрэн кэбистим. Эһиилигэр 1956 сыллаахха университет аһыллыбытыгар маҥнайгы куурустан үөрэнэбин диэн күнүскү үөрэххэ киирдим, үлэбин тохтоттум. 1961 сыллаахха бүтэрбитим”, — диэн Валентина Спиридоновна үөрэҕин саҕаланыытын кэрчигиттэн билиһиннэрэр.

Билсибиттэрэ быданнаабыт эдэр дьон, тохсунньу томороон тымныытын да аахсыбакка, 1961 сыллаахха тохсунньу 15 күнүгэр сүрэхтэрин холбууллар. Ол иннинэ, эдэркээн Садот, эппит тылын толорон, Өлүөхүмэ улууһун Кыыллаах нэһилиэгэр баран кыыс төрөппүттэрин кытта билсэн кэлэр.

Олохторун — оҕону үөрэтиигэ, иитиигэ

Садот Моисеевич үөрэҕин бүтэрээтин кытта, 1957 сыллаахха тута Муома оройуонун оскуолатыгар учууталынан аныыллар. Көхтөөх, толоругас, ылсыбытын тиһэҕэр тиэрдэр туруу үлэһити бэлиэтии көрөн, оройуоннааҕы хомсомуол сэкирэтээринэн талаллар. Ол курдук, Муома, Мэҥэ Хаҥалас, Өлүөхүмэ улуустарыгар, Дьокуускай куоракка, оскуолаҕа дириэктэринэн, хомсомуол-­баартыйа уорганнарыгар аныыллар. Мэҥэ Хаҥалас улууһугар төһө даҕаны уонча сыл үлэлээтэр, улахан суолу-ииһи хаалларбыта, орто оскуолалары тэрийиигэ үгүс сыратын-сылбатын уурсубута. Биология учуутала Валентина Спиридоновна саҥа кэбиниэттэри тэрийэн, оскуола учаастагар оҕуруот аһын олордон, дьахталлар хамсааһыннарыгар, уопсастыбаннай үлэҕэ көхтөөхтүк кыттан, туспа кылааты киллэрбитэ.

Валентина Спиридоновна таһаарыылаах үлэтин бэлиэтии көрөн, салгыы сайыннараары, 1967-1968 сылларга Москватааҕы судаарыстыбаннай университекка химия учууталларын Бүтүн Сойуустааҕы идэни үрдэтэр куурустарыгар ыыталлар. Саха сириттэн икки эрэ учууталы талаллар. Бу икки учууталтан биирдэстэрэ – Валентина Малгарова. Итиэннэ Дьокуускай куорат 9-с нүөмэрдээх оскуолатын учуутала Валентина Ботвина. Бүтүн Сойуустан 300-чэ учууталы мунньан, икки ый устата үөрэппиттэрэ.

Уопсастыбаннай үлэтин чорботон, 1968 сыллаахха Дьахталлар V сийиэстэригэр Мэҥэ Хаҥаластан дэлэгээтинэн талаллар.

Билигин Мэҥэ Хаҥаласка үөрэппит оҕолоро үгүстүк ахталлар, үбүлүөйдэригэр ыҥыраллар. Төхтүр оскуолатыгар үөрэппит оҕолоро, номнуо 60-рын ааспыт ыал эбээлэрэ-эһээлэрэ, 2018 сыллаахха Дьокуускайга ыҥыртаан, аалай кыһыл хаалтыстаах, маҥан сорочкалаах, ирдэбили барытын толорон, дириэктэрдэригэр Садот Моисеевичка, кылаас салайааччытыгар Валентина Спиридоновнаҕа араапар биэрбиттэрин, бэрт истиҥник-иһирэхтик ахталлар.

Төрүт сиргэ олохсуйуу

Ити курдук, бэрт таһаарыылаахтык үлэлии сырыттахтарына, этиҥ эппитинии ыар сурах кэлэр – 1969 сыллаахха бөртөлүөт саахалыгар Валентина Спиридоновна ииппит ийэтэ, оҕо саадын иитээччитэ Мария Афанасьевна Кугасова былдьанан, аҕата, сэрии кыттыылааҕа, 1 группалаах инбэлиит Спиридон Васильевич Егомин аҕыс оҕотун кытта соҕотох хаалан, сайабылыанньа суруйан, улахан кыыһын Валентина Спиридоновнаны дьиэ кэргэнин кытта ыҥыртаран ылар.

Номнуо 12 сыл үлэҕэ уопуттаах, билиигэ “сүгэһэрдээх” эдэр учууталлар Өлүөхүмэ улууһун Кыыллаах оскуолатыгар тиийэн үлэ үөһүгэр түһэллэр. Бүтүн дойдуну аймаабыт быһылаан кэнниттэн, дьон санаата түспүт кэмигэр, биир дойдулаахтарыгар күүс-көмө, өйөбүл буолаллар. Тиийээт орто оскуола, киэһээҥҥи оскуола аһылларын ситиһэллэр. Ханна даҕаны буоларыныы, сүрүн үлэлэрин таһынан, оҕону дойдуга бэриниилээх гына иитиигэ, уопсастыбаннай үлэҕэ, интернациональнай доҕордоһуу кулуубун, оскуола иһинэн түмэли арыйыыга ылсыбытынан бараллар.

“Умнуллубат Саҥа дьыллааҕы сынньалаҥ”

1977 сыллаахха Кыыллаах оскуолатын бүтэрбит үөрэнээччилэрин ааттарыттан Мария Поскачина:

— Хас биирдии киһи олоҕор умнуллубат түгэннэрдээх буолар. Биир оннук түгэнинэн мин олохпор 1973 сыл ахсынньытын бүтүүтүттэн 1974 сыл тохсунньу ортотугар диэри кыһыҥҥы уһун сынньалаҥмытыгар Москва — Куйбышев куораттарга учууталларбыт Валентина Спиридоновна Малгарова уонна Клара Семеновна Шараборина салайааччылаах баран кэлбиппит буолар.

Оччотооҕу сэттис кылаас оҕотун өйүгэр-санаатыгар төһө иҥэн хаалбытын эһиэхэ кэпсииргэ сананным. Тоҕо бу түгэни санаан кэлэн кэпсиирим кистэлэҥин ахтыым бүтэһигэр ааҕыаххыт уонна сэргиэххит дии саныыбын. Москва куоракка Саҥа дьыллааҕы бырааһынньык муҥутаан буола турдаҕына сылдьыбыт эбиппит, билигин санаатахха.

ГУМ-ҥа, Планетарийга, Сэбилэниилээх Күүстэр түмэллэригэр сылдьыбыппыт уонна оччотооҕу пионер, хомсомуол оҕолор ытыктыыр, сүгүрүйэр сирдьиппитин Ленины көрөөрүбүт, Мавзолейга түүн түөрт чаастан уочаракка турбуппут.

Өссө биир өйгө хаалбыт түгэн – Интернациональнай доҕордоһуу кулуубун чилиэннэрэ (КИД) буоларбытынан Москва куоракка олорор Георгий Димитров соратнига, Г. Димитров аатынан мусуой салайааччыта, бастакы КИД-тары төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, Яков Ефимович Берлиҥҥэ сылдьыбыппыт. Берлин көмөтүнэн эһиилигэр КИД чилиэннэрэ оҕолор Болгарияҕа Георгий Димитров дойдутугар баран кэлбиттэрэ.

Онтон салгыы Куйбышев куоракка поеһынан айаннаан тиийбиппит. Бу кэми мин бүгүн санаан-ахтан кэлбитим кистэлэҥин арыйар буоллахпына, 2021 сыл тохсунньу 15 күнүгэр оччолорго биһигини ийэбит курдук бүөбэйдээн Москва, Куйбышев куораттарга күүлэйдэппит учууталбыт Валентина Спиридоновна Малгарова кэргэниниин Садот Моисеевич Малгаровтыын холбоһон олорбуттара 60 сыла, кырыыламмыт Алмаас таас сыбаайбаларын күнэ.

Күндү Учууталларбыт Валентина Спиридоновна, Садот Моисеевич! Эһиэхэ, талан ылбыт идэҕитинэн элбэх оҕону үөрэтэн-такайан, олох киэҥ суолугар атааран бочуоттаах сынньалаҥҥа диэри үлэлээбит үтүө дьулуургутугар, нэһилиэкпит олоҕун сырдатар түмэл арыйан, дойдубут туһунан эдэр ыччакка, кэлэр ыалдьыттарга сырдата, иитэ, сайыннара тураргытыгар барҕа махталбытын аныыбыт, — диэн олоҕор умнуллубат биир түгэни ахтар.

“Оскуола ииппит оҕолоро”

Оҕоҕо кыратыттан улаханыттан тутулуга суох тэҥҥэ сыһыаннаһарбыт. Учуутал оҕо төрөппүтүгэр хайдах сыһыаннаһар да, үөрэнээччи учууталга эмиэ оннук сыһыаннаах буолар. Төһө да оҕо буоллар, барытын өйдүүр.

Үөрэххэ хаалыылаах, бэрээдэгэ суох оҕоҕо көмөлөһөн, өрө тардан, биир даҕаны оҕо кылааска хаалыа суохтаах диэн бириинсиптээх үлэлээбиппит”, – диэн Валентина Спиридоновна оҕону иитиигэ биир тулхадыйбат тутаах кистэлэҥи үллэстэр. “Оттон бэйэбит оҕолорбут “оскуола оҕолоро” диэн ааттаналлара. Дьиэбитигэр да, оскуолаҕа даҕаны биир да оҕобутун өрө туппакка, барыларын тэҥҥэ тутарбыт, чорбоппот этибит. Биһиги үлэттэн орпот буолан, кыраларыттан астарын бэйэлэрэ астаналлара, бэринэллэрэ. Биһигини “мунньах мама”, “мунньах папа” диэн ааттыыллара. Биир хоһу туспа дьон кэлэригэр анаабыппыт, ону “Заря” гостиница дииллэрэ”, — диэн ахталлар.

“Оҕолорбутунан, үөрэнээччилэрбитинэн киэн туттабыт”

Сыралаах үлэбит суола суох хаалбатаҕыттан үөрэбит. Үйэни, үлэни салҕааччылар – төрөппүт уонна үөрэппит- ииппит оҕолорбут. Үлэттэн дьоллонуу, үлэнэн дуоһуйуу, төрөппүт сылааһын билии, оҕону иитии – бу барыта дьол”, – диэн Валентина Спиридоновна этэр. “Хаһан даҕаны бэйэ-бэйэни өйдөһүү, өйөһүү, истиҥник кэпсэтии. Дьоллоох олоххо олоробун дэнэ саныыбын”, – диэн Садот Моисеевич санаатын үллэстэр.

Уһуннук бииргэ олоруу кистэлэҥэ

Түмүккэ “уһуннук бииргэ олоруу кистэлэҥэ туохханый?” диэн учууталларбыттан сэмээр ыйыппыппар: “60 сыл элэстэнэн ааһан хаалбыт. Күн бэҕэһээҥҥи курдук саныыбыт ээ. Бэйэ-бэйэни өйдөһүү, өйөһүү. Эн-мин диэн быһаарса барбаппыт, туох баар үлэҕэ-хамнаска, түбүккэ барытыгар бииргэ сылдьабыт”, — диэн туох даҕаны халбаҥнааһына суох, толкуйдуу барбакка хоруйдууллар.

Улуус бочуоттаах олохтоохторо, “Норуоттар доҕордоһуулара” уордьан кавалера, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Валентина Спиридоновна, СӨ култууратын, үөрэҕириитин туйгуна Садот Моисеевич Малгаровтар күн бүгүҥҥэ диэри бэйэлэринэн холобур буолаллар, сүрэхтэрин баҕатынан сүбэлии-амалыы сылдьаллар.

Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0