2022 сыл Арассыыйа норуоттарын култууратын үйэлээх баайын сыла. Бу бары норуоттар төрүт үгэстэрин, мэҥэ бэлиэлэрин харыстааһын, үйэтитии уонна ону үүнэр көлүөнэ салгыырыгар өйдөтүү, болҕомтону, эппиэтинэһи күүһүрдүү буолар.
Бэлиэ сылы СӨ Култуура уонна устуоруйа эбийиэктэрин харыстыыр департамент хайдах көрүстэ? Ити туһунан тустаах тэрилтэни салайар Николай Макаровы кытта кэпсэттим.
“Пааматынньыктары харыстыаҕыҥ” бырайыагынан
– 2019 сыллаахха Ил Дархан Айсен Николаев көҕүлээһининэн саҕаламмыт өрөспүүбүлүкэтээҕи “Пааматынньыктары харыстыаҕыҥ” бырайыак (дьон-сэргэ кыттыһар, өйөбүл буолар) олоххо киириэҕиттэн чөлүгэр түһэрии үлэтэ ордук күүһүрдэ. Кэккэ сылларга туох ситиһии баар буолла?
– Бырайыак саҕаланыаҕыттан Тааттаҕа, Чурапчыга, Мэҥэ Хаҥаласка, Горнайга, Намҥа, Ньурбаҕа, Үөһээ, Орто Халымаҕа, Нерюнгрига, Аммаҕа барыта 35 эбийиэк чөлүгэр түһэрилиннэ. Холобур, Таатта улууһугар Чөркөөххө XIX үйэтээҕи Үктүүр миэлиҥсэ, аҕыс кырыылаах бабаарына, Э.К.Пекарскай олорбут балаҕана, Мэҥэ Хаҥалас улууһугар Манчаары ампаара, Аммаҕа Гражданскай сэрии дьоруойдарын уон бүүһэ, Чурапчы улууһугар Кытаанахха Аҕа дойду уоттаах сэриитин кыттыылаахтарыгар пааматынньык, уо.д.а. оҥоһуллан иккис тыыннарын ыллылар.
2021 сыл ахсынньы 31 күнүнээҕи туругунан, өрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар уопсайа 1852 устуоруйа уонна култуура пааматынньыга баара бэлиэтэммит.
– Бу бырайыагынан үлэни ыытарга уопсайа төһө суума хомулунна?
– Бырайыагынан үлэни ыытарга үс сыл тухары, быһа холуйан, 9 мөл. солк. курдук хомулунна. Ол иһигэр, холобур, аҥаардас Манчаары ампаарын чөлүгэр түһэрии үлэтигэр 2,5 мөл. солк., Тааттаҕа Үктүүр миэлиҥсэҕэ Ил Дархан Айсен Николаев көмөтүнэн 1 мөл. солк. курдук, Нолуок иниспиэксийэтин үлэһиттэрин көмөтүнэн оҥоһуллубут аҕыс кырыылаах бабаарынаҕа эмиэ биир оччо хомуллубута.
Үйэтитии үлэтигэр
– Устуоруйа кэрэһиттэрин үйэтитии үлэтигэр былааҥҥыт?
– Саха АССР 100 сылынан уонна Арассыыйа норуоттарын култууратын үйэлээх баайын сылынан былаан, баҕа улахан. Аҕыйаҕы холобурдаатахха, Дьокуускайга Казначейство дьиэтэ, Хаҥалас улууһугар Күөрдэмҥэ XIХ үйэҕэ тутуллубут Николаевскай таҥара дьиэтэ иккис тыыннарын ыллылар. Маны сэргэ, Хаҥалас улууһугар Покровскайга Серго Орджоникидзе олорбут дьиэтин чөлүгэр түһэрэргэ РФ Култуураҕа министиэристибэтин кытта сөбүлэһиигэ илии баттанарын күүтэбит. Бу дьиэ өрөмүөннэммитин кэнниттэн, манна Г.В.Ксенофонтов аатынан кыраайы үөрэтэр улуустааҕы мусуойу киллэриэхпитин баҕарабыт. Дьиэни чөлүгэр түһэрэн былыргы уонна аныгы үйэлэри алтыһыннаран архитектура өйдөбүнньүгүн хайдах туһаҕа таһаарыахха сөбүн көрдөрөр баҕалаахпыт.
Дьокуускайга Ем.Ярославскай аатынан мусуой сүрүн дьиэтин акылаата эргэрэн, бүтүннүү хамсаан эрэр. Ону чөлүгэр түһэрэргэ чинчийии үлэтэ ыытыллар. Итиэннэ Дьокуускайдааҕы реальнай училищены, Дьокуускайдааҕы эр дьон прогимназиятын өрө тардыы үлэлэрэ ыытыллыахтара. Билигин симиэтэ барыла оҥоһулла сылдьар. Инники өттүгэр, Бүтэйдээххэ Мэҥэ Боҕуруоскай таҥаратын дьиэтин, Уус Алдаҥҥа Тандаҕа 1908 сыллаахха тутуллубут Николаевскай таҥара дьиэтин, Чурапчыга Арыылаахха колокуонньалаах таҥара дьиэтин, о.д.а. өрөмүөннэтэр баҕа санаалаахпыт.
Бу хайысхаҕа сыһыаннаан эттэхпинэ, ытык кэрэ сирдэри харыстааһын үлэтин күүһүртүбүт. Дьокуускайга Сайсары күөлү, Хаҥаласка Өктөмҥө Ат быраан (мыраан) диэн сири харыстабылга ылбыппыт. Аны ыһыах буолбут Куллаты диэн сири Хаҥалас улууһун дьаһалтатын уонна “LETO” кэмпитиэнсийэ киинин кытта кыттыһан, дьон сылдьарыгар сөптөөх гына тупсаран оҥоруу саҕаламмыта. Итиннэ эбэн эттэххэ, Дьокуускайга Чочур Мырааны уонна Тааттаҕа Амыдайы харыстабылга ылыахпытын баҕарабыт. Манна даҕатан эттэхпинэ, устуоруйа кэрэһитэ буолар ытык сирдэргэ дьон-сэргэ ыалдьыт быһыытынан сылдьыахтаах, маннык сир-уот устуоруйатын билиэхтээхтэр, харыстыахтаахтар диэн санаалаах үлэлиибит.
Билигин “Памятники истории и археологии” диэн кинигэ-каталог бэлэмнэнэ сылдьар. Маннык кинигэ 1986 сыллаахха тахсыбыт. Оччолорго САССР барыта 507 эбийиэк судаарыстыба харыстабылыгар баар эбит буоллаҕына, отуттан тахса сыл устатыгар ити үс төгүл эбиллибит. Саҥа кинигэ-каталогка каарталаах, исхиэмэлээх, хаартыскалардаах буолара былааннанар.
Биһиги корр.
Хаартыскалары СӨ Култуура уонна устуоруйа
эбийиэктэрин харыстыыр
департамент тиксэриитэ.
Ыйытыыларга хоруйдуоҥ, бириис тутуоҥ
Бу ыйытыыларга сөпкө хоруйдаабыт үс киһиэхэ бириистэр туттарыллыахтара. Хоруйдаргытын кулун тутар 27 күнүгэр диэри depokn@sakha.gov.ru эл.почтаҕа “Ыйытыыларга хоруй” диэн бэлиэтээн ыытаҕыт.
- Бу пааматынньык ханна турарый?
- Бу пааматынньык туһунан тугу билэҕин?
- Хаһан туруоруллубутай?
- Ааптара?