Билиҥҥи үйэҕэ дойду социальнай-экономическай туругун сайыннарыы биир төһүү күүһүнэн энергетика буолара саарбахтаммат. Аны Уһук Хоту дойдуга энергетиканы кытары күрэстэһэр, киниэхэ тэҥнэһэр суолталаах өссө атын сүүрээн көстө илик. Саха сирин курдук тыйыс усулуобуйалаах дойдуга энергетика биир тыын суолталаах боппуруоһунан буолар. Электричество уотуттан, ититииттэн биһиги олохпут быһаччы тутулуктаах. Билигин өрөспүүбүлүкэ энергетическэй ырыынагын сүрүн хампаанньатынан «Якутскэнерго» ПАУо буолар.
edersaas.ru
Хампаанньа хас даҕаны энергооройуоҥҥа арахсар
Нэһилиэньэлээх пууннар, улуустар бэйэ-бэйэлэриттэн ыраах сытар буоланнар, билиҥҥитэ өрөспүүбүлүкэбит хас да улахан энергетическэй оройуоҥҥа арахсан үлэлиир. Ол курдук, «Якутскэнерго» састаабыгар Е.Н. Батенчук аатынан Бүлүүтээҕи ГЭС Каскада киирэр. Мантан өрөспүүбүлүкэ арҕаа оройуоннара уоттанан-күөстэнэн олороллор. Оттон Дьокуускайдааҕы ГРЭС Дьокуускай куорат электрическэй «сүрэҕэ» буоларын таһынан, уон улууһу хааччыйар. Бу станцияттан өрөспүүбүлүкэ 500 тыһыынчаттан тахса олохтооҕо уотунан-сылааһынан туһанар. Саамай улахан уонна үрдүк ноҕуруусканы сүгэр энергоэбийиэк.
Дьокуускай куорат сүрүн «оһоҕунан» ааттанар кырдьаҕас ТЭЦ (теплоэлектроцентраль) быйыл 80 сылын бэлиэтээбитэ. ТЭЦ өрөспүүбүлүкэ киин куоратын улахан аҥаарын сылааһынан хааччыйан олорор биир улахан социальнай суолталаах тэрилтэ. 12 мегаватт электрическэй кыамталаах уонна 495 Гкал сылааһы оҥорон таһаарар кыахтаах.
Энергосбыт өрөспүүбүлүкэ 20 улууһугар электричество уотун, ититиини уонна ОДьКХ өҥөлөрүн атыылыыр. Мантан атын муниципальнай тэриллиилэргэ бу эбээһинэһи «Сахаэнерго» уонна «Теплоэнергосервис» толороллор.
«Якутскэнерго» түөрт «кыыстаах»
«Якутскэнерго» ПАУо маны таһынан түөрт алын сүһүөх тэрилтэлээх. Икки үйэлэр кирбиилэригэр тэриллибит «Сахаэнерго» АУо өрөспүүбүлүкэ территориятын 2,2 мөлүйүөн квадратнай миэтэрэ иэннээх сирин-уотун электроэнергиянан хааччыйар. Хампаанньа үлэһиттэрэ кыһыннары-сайыннары хоту улуустары уонна кытыы сытар нэһилиэнньэлээх пууннары, уопсайа 23 оройуону уотунан, сылааһынан хааччыйаллар.
«Дьокуускайдааҕы энергоремонтнай хампаанньа» АУо өрөмүөн үлэтинэн дьарыктанар. Үрдүк күүрүүлээх, ититии ситимнэрин өрөмүөннүүрүн таһынан, тутууну ыытар. Энергооройуоннар бэйэ-бэйэлэриттэн ыраах сыталларынан уонна станциялар, хочуолунайдар сылы эргиччи үлэлииллэринэн, уматыгынан, материальнай-тиэхиньиичэскэй базаны хааччыйыы «Энерготрансснаб» АУо сүктэриллибитэ. «Теплоэнергосервис» АУо Өймөкөөн, Усуйаана, Уус Маайа, Алдан улуустарын уонна Мирнэй оройуонун аҥаарын, Ленскэй куораты итиэннэ Хабаровскай кыраай Охотскай муниципальнай оройуонун ититиинэн хааччыйар.
Гиннес рекордун кинигэтигэр киирбит станциялаахтар
Энергетическэй хампаанньа хоту сытар улуустарга уматыгы тиэйэн-таһан уотунан, сылааһынан хааччыйарын таһынан, электрическэй уонна ититии энергиятын ороскуотун намтатыыга сүрүн болҕомтотун уурар. Мантан сиэттэрэн уматыгы тиэйииттэн саҕалаан саҥа эбийиэктэри тутууга табыгастаах, тоҕоостоох суоллары тобулар. Кэлиҥҥи сыллартан бэттэх, энергияны харыстааһыҥҥа экономическай көҕүлээһиннэр дьаһаллара ылылыннылар. Тастан аҕалыллар сыаналаах уматык оннугар, чэпчэки сыаналаах, улахан ночоото суох олохтоох энергоресурсаларга көһөн эрэллэр. Ол курдук инчэҕэй ньиэпкэ уонна айылҕа гааһыгар.
Хампаанньа солбуйар энергетиканы сайыннарыыга бары күүһүн ууран, өрөспүүбүлүкэ килиимэтин учуоттаан, күн итиитин хас да сылы быһа үөрэтэн баран, «Сахаэнерго» 2011 сыллаахха Кэбээйи Батамайыгар күн күүһүнэн үлэлиир бастакы станцияны үлэҕэ киллэрбитэ. Батамай сэлиэнньэтэ киин сиртэн ыраах итиэннэ суола-ииһэ мөлтөх буолан, ГРЭС уота сатаан тиийбэт. Оттон икки сыллааҕыта Дьааҥы Баатаҕайыгар 1 МВт кыамталаах күн күүһүнэн үлэлиир улахан станция тутуллан, Гиннес рекордун кинигэтигэр киллэриллибитэ. Бүгүҥҥү туругунан, өрөспүүбүлүкэҕэ уопсайа 20 маннык станция үлэлиир.
Саҥа үйэҕэ – 60 дизельнэй станция
Саҥа үйэҕэ үктэниэхпититтэн, хампаанньа саҥа 60 дизельнэй станцияны үлэҕэ киллэрбитэ уонна 1200 км тахса уһуннаах уот линияларын саҥардыбыта. Бу эттэххэ дөбөҥ. Баараҕай суолталаах үлэ ыытылынна. Холобур, Сулҕаччы – Элдьикээн хайысхатынан 110 кВ үрдүк күүрүүлээх 166,3 км уһуннаах ситим 2007 сыл балаҕан ыйыгар үлэҕэ киллэриллэн, сылга 18 туоннаҕа тиийэр дизельнэй уматыгы кэмчилээһини оҥордо. 2010 сыллаахха 317,9 км уһуннаах Сунтаар – Өлүөхүмэ – НПС №14 220 кВ үрдүк күүрүүлээх уот ситимэ тутуллан, «Илин Сибиир – Чуумпу акыйаан» ньиэп ситимин станциялара уонна Өлүөхүмэ олохтоохторо уотунан хааччылыннылар. 2014 сыллаахха Чернышевскай — Мирнэй — Ленскэй — Пеледуй саҥа магистральнай ситим Илин Сибиир – Чуумпу акыйаан ньиэп утаҕын 14-с нүөмэрдээх станциятыгар тиийэн, арҕаа энергороойуону барытын холбообута.
Өрөспүүбүлүкэ сайдыытын, хас биирдии олохтооҕо сылаас, сырдык дьиэҕэ олороллорун туһугар үлэлии сылдьар энергетиктэр түбүктээх, тыҥааһыннаах, балысхан үлэҕэ сылдьалларын умнуо суох тустаахпыт. Саҥардыы, өрөмүөн үлэтэ – бу барыта нэһилиэнньэ, өрөспүүбүлүкэ туһугар ыытыллар.
Анивера Акимова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru