Василий Егоров бастакы тириэньэрэ төрөөбүтэ 70 сылыгар.
Саха сиригэр, чуолаан, Мэҥэ Хаҥаласка Афанасий Петров туһунан истибэтэх киһи аҕыйах буолуо. Күн бүгүн Мэҥэҕэ буокса баар эбит буоллаҕына, ол барыта кинини кытта ыкса сибээстээх…
40 СЫЛЫ БУОКСАҔА АНААН
Афанасий 4-с кылаастан Майаҕа үөрэммитэ. Онтон ыла наар Майаҕа олорор. Буоксаны олох кыра сааһыттан интэриэһиргээбитэ. Улахан уолаттар Эдик Местников, Виктор Жирков, Никифор Макаров уо.д.а. дьарыктаналларын ымсыыран наар көрө кэлэрэ. “Дьарыктаныахпын, бэрчээкки кэтиэхпин олус баҕарарым даҕаны, улахан уолаттар наар үүрэллэрэ”, — диэн ахтар. Арыый улаатан иһэн Яша Яковлевы, Миша Куприяновы, Витя, Ваня Кривогорницыннары, Сергей Поповы, Володя Дмитриевы кытта бэйэлэрэ эрчиллэллэрэ. 1965 сылтан утумнаахтык дьарыктанан барбыта. Эһиилигэр Владимир Степанов уолаттары түмэн сиэксийэ ыыппыта. 1968 сыллаахха Омскайга физкультурнай институту бүтэрбит маастарга хандьыдаат Сергей Ларионов Майа оскуолатыгар физкультура учууталынан кэлиэҕиттэн Афанасийы эрчийбитэ. Оччолорго оҕолорго аналлаах күрэхтэһии сэдэхтик ыытыллара. Онон буоллаҕа буолуо: “Оҕолорго олох күрэхтэспэтэҕим, тута улахан дьоҥҥо киирбитим”, — диирэ. Ол сыл Бэрдьигэстээххэ “Урожай” ДСО күрэхтэһиитигэр 17 саастаах уол 51 кг иккис миэстэ буолан, аан бастаан улахан күрэхтэһиигэ сүрэхтэнэр. Дьэ итинтэн ыла Мэҥэ Хаҥалас оройуонун хамаандатын солбуллубат чилиэнэ.
Өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнүн аатын аан бастаан 1969 сыллаахха эдэрдэргэ кыайан ылбыта.
1970 сыллаахха Саха сирин норуоттарын VI спартакиадата. 54 киилэ диэри ыйааһыҥҥа олус күүстээх састаап мустубута. М.Гурьев, Н.Сантаев, Н.Габышев, А.Тыаһыытап… бары даҕаны маастар таһымыгар чугаһаан сылдьар уолаттар этэ. Манна 19 саастаах саҥа биллэн эрэр эдэр боксер кинилэртэн саллан турбатаҕа. Университет эрэлин Гурьевы тулуппатаҕа. Полуфиналга чөмпүйүөннүө диэбит Николай Сантаевы лаппа баһыйан финалга тахсыбыта. Финалга Николай Габышевы бэрт кыранан кыайбыт Александр Тыаһыытаптыын киирсэр буолбуттара. Бииртэн биир күүстээх охсуулардаах, кимиилээх атаакалары оҥорбут Афанасий Петровка судьуйалар кыайыыны биэрбиттэрэ. Ити кини кыайбыт уолаттара бары кэлин ССРС успуордун маастардара буолбуттара.
1971 сыллаахха Саха сирин “Урожай” уопсастыбатын чөмпүйүөнүн аатын сүкпүтэ.
1977 сыллаахха “Урожай” Майаҕа буолбута. Онно 4 чөмпүйүөннээх, 5 призердаах мэҥэ хаҥаластар хамаанданан улахан кыайыыны ситиспиттэрэ. 57 киилэҕэ Афанасий успуорт маастара Николай Габышевы финалга илиилээх-атахтаах оҥорботоҕо. Судьуйалар тохтотон кыайыыны быһа биэрбиттэрэ.
1979 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ көһөрүллэ сылдьар кубок олохтообута. Ону 1979, 1980, 1981 сылларга үстэ субуруччу хамаанданан кыайбыт Мэҥэ Хаҥалас боксердара үйэ саас тухары хаалларбыттара. Манна Афанасий Петров уопсастыбаннай тириэньэр уонна кыттааччы быһыытынан сүрүн миэстэни ылар. 1981 с. ”Урожайга” мэҥэлэр алта чөмпүйүөннэммиттэрэ.
1985 сыл. Майа. “Урожай” ДСО өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһиитэ. Полуфиналга Афанасий Тыа сирин спортивнай оонньууларын кыайыылааҕын, Казахстан призерун, аан дойду, Европа чөмпүйүөнүн, Олимпийскай оонньуулар үрүҥ көмүс призердарын Серик Конакбаевы кытта тэҥҥэ эрийсибит Костантин Бурцевы хоппута. Онтон финалга Ньурба ааттааҕын Максим Попову сабырыйбыта. Попов ити кэнниттэн өрөспүүбүлүкэҕэ чөмпүйүөн буолбута. Ити биһиги боксербут “Урожайга” онус төгүл бастааһына этэ. Тыа сирин боксердарыгар итинник элбэхтэ кыайбыт боксер суох.
1978 сыллаахха Саха сирин норуоттарын спартакиадатыгар иккис төгүлүн кыайыылааҕынан тахсыбыта.
ДАСТАБЫРЫАННЬАТА ЭРЭ СУОХ МААСТАР
Билигин санаатахха, Афанасий Петров ССРС успуордун маастара буолар толору кыахтааҕа. Ол араас төрүөтүнэн ситиһиллибэтэҕэ.
1971 сыллаахха Магадан—Хабаровскай—Саха сирэ матчевай көрсүһүүгэ барыларын хотуталаабыта. 1972 сыллаахха Бүтүн Сойуустааҕы турнир Магадаҥҥа буолбута. Онно бэлэмнэнэн
университет аһаҕас күрэхтэһиитин ыыппыттара. Н. Саввиновка улаханнык кирииптии сылдьар буолан хотторбута. Онон Саввиновы илдьэбит диэн сборга хаалларбатахтара. Күрэхтэһии 3 хонук хаалбытын кэннэ “Саввинов ыалдьан хаалла”, барсар буоллуҥ диэн илдьит кэлэр. Онон 2 күн иһигэр 7 киилэни түһэрэн, хаҕа эрэ айаннаан тиийэн 54 киилэҕэ бастакы көрсүһүүгэ Оренбург боксеругар, Сойуус 2-с призеругар, маастар Алексиҥҥа тахсар. ”Илиим, атаҕым тугу да билбэттэр, охсорбун олох билбэппин. 3 рауҥҥа толору тэҥҥэ киирсэн хоттордум. Ол киһим атын маастардары барыларын 1-2 эрэ рауҥҥа тиэрдитэлээбитэ. Эрдэттэн бэлэмнээбиттэрэ буоллар, бастыах эбит этим”, — диирэ. 1973 сыллаахха армияҕа ыҥырыллыбыта. Чааһыгар бастаан, Забайкальскай байыаннай уокурукка иккис буолар, спортивнай кулуупка хааллараллар. Онно аны бэркэ тапсан дьарыктана сылдьыбыт тириэньэрэ өлөн хаалар. Спарриҥҥа бурят уолун Хабановы кыайарын аахсыбакка, кинини хаалларан, ол уолу Сойуус Сэбилиниилээх Күүстэрин күрэхтэһиитигэр ыыппыттара 3-с миэстэ буолан, маастар нуорматын толорбута.
“Саха сирин сүрүн тириэньэрэ Виктор Шитик миигин ыарырҕатара, ол иһин биир да сборга ыҥырбат этэ”, — диэн хомолтотун этэрэ. “Урожай” Киин Сэбиэтигэр үрүҥ көмүс, боруонса мэтээллэри 1975—1976 сылларга ылбыта. Тириэньэрдээҕэ эбитэ буоллар, Сойуус тыатын сирин боксердарын күрэхтэһиилэригэр тиийэ барар кыахтар бааллара хаалбыта. “Урожайга” 51 киилэттэн саҕалаан 67 киилэҕэ тиийэ 5 ыйааһыҥҥа бастаталаабыта бэйэтэ эмиэ туһунан улахан ситиһии буолар. Саха сирин элбэх боксердара киниттэн саллан, атын ыйааһыҥҥа куоталлара эмиэ баара. Онон буоксаны үчүгэйдик билэр дьон Афанасий Петрову дастабырыанньата эрэ суох маастарынан сыаналыыллар.
ПРОФЕССИОНАЛЬНАЙ БУОКСА “БАСТАКЫ ХАРАҤАЧЧЫТА”
45 сааһыгар Чурапчы Чакырыгар успуорт уҕараабат пропагандиһа уонна тэрийээччитэ Афанасий Соловьев көҕүлээһининэн 5 рауннаах профессиональнай буоксаҕа өрөспүүбүлүкэҕэ аан бастаан киирсибиттэрэ. Кинини кытта 22 саастаах нуучча уола, 71 киилэҕэ успуорт маастара Н.Соловьев “охсуспута”. Ити уол эдэрдэргэ аан дойдуга 2-с буола сылдьыбыт Исмаиловы кыайбыт маастар этэ. Бэтэрээн боксер 5 рауну тигинэччи үлэлээбитэ. Сыралаах киирсиигэ судьуйалар киниэхэ кыайыыны биэрбиттэрэ.
Ол туһунан 1995—1998 сылларга Мэҥэ Хаҥалас улууһун успуорт кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит Павел Васильев маннык ахтар:
«25 сыллааҕыта Афанасий Федорович 45 сааһыгар олох үчүгэй спортивнай форматыгар сылдьара. Олунньу 25 күнүгэр 1996 сыллаахха, Афанасий төрөөбүт күнүгэр профессиональнай буокса быраабылатынан көрдөрүүлээх киирсиини оҥорорго сүбэлэспиппит, төһө да профессиональнай бокса быраабылатын үчүгэйдик билбэтэрбит. Афанасий утарылаһааччытынан табаарыһын, ССРС успуордун маастарын Артур Пахомовы ыҥырбыппыт. Ыйтан ордук, Майаҕа дьарыктанар дьону буламмыт, олус эппиэтинэстээхтик бэлэмнэммитэ. Бу киирсиини Чурапчы Чакырыгар оҕолор өрөспүүбүлүкэтээҕи турнирдарыгар ыытарга быһаарбыппыт. Хомойуох иһин, Артур Иннокентьевич кэлбэтин туһунан уонна маҥнайгы киирсии ыытылларынан эҕэрдэлээн, тэлэгирээмэ ыыппыта. Олимпийскай солбук училищетын дириэктэрэ Александр Тыаһыытап Василий Соловьев диэн эдэр, күүстээх боксеры илдьэ кэлбитэ. Киирсии олус өрө көтөҕүллүүлээхтик барбыта, буолар сиргэ дьон ыы-быччары симиллибитэ. Афанасий Петров биэс раунд тухары тохтообокко үлэлээн, бэйэтин маастарыстыбатын, кыайыыга дьулуурун, кыаҕын толору көрдөрбүтэ. Күөгэйэр күнүгэр сылдьар маастар уоллуун тэбис тэҥ киирсии буолбута. Киирсии кэнниттэн Мэҥэ Хаҥалас улууһун баһылыга Аполлон Попов саҥа үлэҕэ киирэр таас дьиэҕэ икки хостоох кыбартыыра күлүүһүн туттарбыта».
ҮЛЭТЭ САЛҔАНАР, ААТА ААТТАНАР
Афанасий Федорович, эппиппит курдук, тириэньэр быһыытынан улууска өҥөтө олус улахан. Кини баар буолан, түөрт уонча сыл устата, күн бүгүҥҥэ диэри Мэҥэ Хаҥаласка буокса быстыбакка сайдан кэллэ диэн билиниэхтээхпит. Өр сылларга бэйэтин баҕа өттүнэн уопсастыбаннай тириэньэр быһыытынан уолаттары түмэн дьарыктаабыта.
Быраатын Александры кыра эрдэҕиттэн дьарыктаан, такайан өрөспүүбүлүкэ 1985 сыллаах тыа сирин 2-с спортивнай оонньууларын чөмпүйүөнүгэр тиийэ таһаарбыта. ДСО “Урожай” өрөспүүбүлүкэҕэ чөмпүйүөннэрэ Е.Шарин, А.Николаев, В.Никитин, В.Михайлов, В.Васильев, В.Шестаков уо.д.а. кини тириэньэрдээһининэн күрэхтэһэллэрэ. Сойуус тыа сирин спортсменнарын күрэхтэһиитин кыайыылааҕа, Арассыыйа үрүҥ көмүс призера, ССРС успуордун маастара Василий
Афанасьев Мэҥэ Хаҥаласка кэлэн баран кини көмөтүнэн дьарыктанан, итинник улахан ситиһиилэммитэ.
Афанасий Петров 1994 сылтан Хараҕа спортивнай лиссиэйгэ тириэньэринэн үлэлээбитэ. Бастыҥ үөрэнээччитэ Коля Егоров Арассыыйа оҕолорго икки төгүллээх чөмпүйүөнэ, эдэрдэргэ икки үрүҥ көмүс мэтээл хаһаайына буолбута. Быраата Василий буоксаҕа бастакы кыайыыларын эмиэ Афанасий Федорович салалтатынан ситиспитэ.
Онон тириэньэр, буокса энтузиаһа Афанасий Петров үлэтэ салҕанар, аата ааттанар.
Афанасий ИЛЛАРИОНОВ,
суруналыыс.
АФАНАСИЙ ФЕДОРОВИЧ ПЕТРОВ.
1951 с. олунньу 25 күнүгэр төрөөбүтэ.
СӨ физическэй культураҕа уонна успуорка туйгуна.
Буоксаҕа ССРС успуордун маастарыгар хандьыдаат.
Эдэрдэргэ Саха АССР икки төгүллээх чөмпүйүөнэ.
Саха сирин норуоттарын спартакиадатын икки төгүллээх кыайыылааҕа.
“Урожай” ДСО УоС уон төгүллээх чөмпүйүөнэ.
Забайкальскай байыаннай уокурук финалиһа.
“Урожай” ДСО Арассыыйатааҕы Киин сэбиэтин икки төгүллээх призера.
“Саха сирэ – Хабаровскай кыраай – Магадан уобалаһа” табаарыстыы көрсүһүү кыайыылааҕа.
Тириэньэрдэрэ: Владимир Степанов, Сергей Ларионов.
РФ успуордун маастара Николай Егоров уонна РФ успуордун үтүөлээх маастара Василий Егоров бастакы тириэньэрдэрэ.
Василий ЕГОРОВ, Арассыыйа успуордун үтүөлээх маастара:
— Афанасий Федорович миигин 2006 сылтан дьарыктаан саҕалаабыта, буоксаҕа угуйбута. Кини миигин бэйэтин оҕотун курдук илдьэ сылдьан күрэхтэһиилэргэ, сбордарга сүбэлээн-амалаан элбэҕи биэрбит киһи буолар. Кини бастаан дьарыктаан буоксаны олуһун диэн сөбүлээбитим. Бэйэтин иитиллээччитин курдук олоххо сүбэлээн, элбэҕи биэрбит киһим буолар. Биирдэ да мөҕүллүбүппүн өйдөөбөппүн. Мин ситиһиилэрбэр олук уурбут тириэньэрим буолар, барҕа диэн махталлаахпын. Афанасий Федорович билигин баара буоллар, төһөлөөх үөрүө этэй.
Афанасий Федоровиһы биһиги куруук аатын ааттыы сылдьыахтаахпыт, кини үтүө аата умнуллуо суохтаах!
Павел ВАСИЛЬЕВ, 1995-1998 сылларга Мэҥэ Хаҥалас улууһун успуордун кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:
— Мин истиҥник саныыр, дириҥник убаастыыр аҕа табаарыһым Афанасий Федорович Петров олус күүстээх киһи этэ – күүс-уох өттүнэн, өйүнэн-санаатынан. Кини булгуруйбат майгытынан, ыһыктыбат эдэрдии эрчиминэн номох буолбут киһи этэ.
Олоҕун чаҕылхай страницатынан Хара спортивнай лиссиэйигэр үлэлээһинэ буолар. Дириэктэр Афанасий Илларионов кинини 1994 с. үлэҕэ ыҥырбыта. “Хачыгаартан – тириэньэргэ” диэн Афанасий өрүү махтана ахтара.
Сайынын алааһыгар уолаттарын таһааран хара үлэни дьүөрэлээн дьарыктыыра, баанньыкка паарга олордон, хонууга атах сыгынньах сырытыннаран, күөлгэ сөтүөлэтэн, сахалыы этинэн, үрүҥ аһынан аһатан, доруобуйаларын бөҕөргөтөрө. Итинник дьарыктаналларын уолаттар олус сөбүлүүллэрэ, дьарыгы кэтэһэллэрэ, тириэньэрдэригэр тардысталлара. Хара – Майа диэн Василий Шестаков дьарыктыыр оҕолорун кытта матчевай күрэхтэһиилэри тэрийэллэрэ. Итинник киирсиилэр олус хатыһыылаахтык бараллара. Итинник бэйэни харыстаммат киирсиилэр оҕолор хараахтырдарын хатарыыга олус туһалаах оскуоланан буолаллара. Сылы эргиччи сөптөөх дьарык систиэмэтэ олохтонон, Саха сиригэр буокса биир сайдар киининэн Мэҥэ Хаҥалас буолан барбыта.
Афанасий Федорович Хараҕа буокса суох оскуолатыгар саҕалаабыт үлэтин түмүгүн билигин аан дойду билэр. Оттон ити хайдах саҕаламмытай? Аан бастаан тириэньэр Афанасий Петров бырааттыы Егоровтартан Николайы Арассыыйа таһымыгар бэйэтэ таһаарбыта. Спонсор булан Геленджиккэ ыҥырыыта суох Арассыыйа чөмпүйэнээтигэр Коля Егоровы бэйэтэ илдьэ барбыта. Онно тиийэн Саха сиригэр сүрүн тириэньэринэн өр үлэлии сылдьыбыт, РФ үтүөлээх тириэньэрэ Юрий Бабенконы булан Краснодарскай кыраай хамаандатыгар киллэртэрбитэ. Коля тириэньэрин эрэлин толорон, чөмпүйүөн үрдүк аатын ылан дойдутугар кыайыы көтөллөнөн кэлбитэ. Федорович итинтэн эр ылан, Николай быраатын Васяны кытта улаханнык ылсан үлэлээн испитэ…
Николай Михайлович билигин биллэр тириэньэр буола үүннэ, тириэньэрин үлэтин салҕаан, быраата, РФ үтүөлээх маастара Василий Егоров тус тириэньэрэ буолан, олимпийскай чыпчаалы ылар баҕалаах үлэлэһэ сылдьар.
ҮЛЭТЭ САЛҔАНАР
Василий ШЕСТАКОВ, Мэҥэ Хаҥалас оҕо спортивнай оскуолатын буокса салаатыгар сүрүн тириэньэрэ, СӨ үтүөлээх тириэньэрэ:
— 1996 сылтан дойдубар тириэньэринэн үлэлиибин. Афанасий Федорович биирдэ дьиэтигэр ыҥыран, күрэхтэһиилэр каледарнай былааннарын көрдөрбүтэ. Итинтэн ыла бииргэ үлэбит саҕаламмыта. Мин Майаҕа урукку тустуу саалатыгар үлэбин саҕалаабытым. Федорович Хара оскуолатын саалыгар эрчийэрэ. Күрэхтэһии иннинэ Майаҕа оҕолорбутун бииргэ эрчийэрбит. Куоракка күрэхтэһэ киирдэхпитинэ, кини — судьуйалыыра, мин — секундаанныырым.
Күрэхтэһиилэргэ сырыттахпытына араас түгэннэр буолуталыыллара. Мөккүөрдэр да тахсаллара, күлүүлээх түгэннэр да буолаллара. Өрөспүүбүлүкэ хайа да муннугар тиийдэхпитинэ, Федоровиһы билэллэрэ, убаастыыллара.
Дьарыгар бэйэтэ туспа көрүүлээх буолара. Холобур: 1.Защитаҕа (көмүскэниигэ) сатаан үлэлээбэт оҕону күрэхтэһиигэ киллэрбэт. Эбэтэр улахан күрэхтэһиигэ кытыннарбат этэ. Итини бэйэтэ баһылаабыт буолан тутуһара. Биһиги эдэр сылдьан сороҕор аахайбат, үрдүнэн-аннынан соҕус көрдөрөр буоларбыт. 2. Лапаны уһуннук, бириинчиктик тутара. Уолаттарын хамсаныыларын көннөр да көннөр буолара. 3. Ноҕуруусканы оҕо бэлэмиттэн көрөн аттарааччы. Дьарыга биир халыып буолбат этэ.
Уопсайынан дьарыкка тус көрүүтэ элбэҕэ. Бииргэ дьарыктыы сылдьан сүбэ-ама курдук этэр буолара: Оҕону наһаа элбэхтик дьарыктаатахха, бэйэтин уратытын сүтэрэр, куттас буолар. Элбэхтик турнирдарга состоххо, сүрэхтэригэр астараллар. Үөрэнээччиҥ түргэнник сылайара, күүскэ кыайан охсубата төбөтүттэн – психология буолар. Ону мин сороҕор аахайбат буоларым. Хайдах үчүгэйдик сүүрбүт-көппүт, түмсэр эрчиллиилэргэ сылдьыбыт оҕо сылайыай, оннук буолуой диэн. Билигин элбэх турнирдар, күрэхтэһиилэр кэннилэриттэн толкуйдаан көрдөххө, кырдьык оннук дуу диэн санаа баар буолан эрэр. Сөбүгэр соҕус дьарыктанан баран, бэйэтин кыаҕар эрэллээх буоллаҕына, үчүгэй диирэ сөп эбит дии саныыгын. Бэйэҕэр эрэллээх буолуу, нууччалыы эттэххэ, “чувство дистанции, чувство противника, чувство удара” — бу кини боксерга өрө тутар өрүттэрэ диэн этэрэ.
Улахан сбору соччо сөбүлээбэт этэ, сылбаахы оҥороллор диэн. Ол иһин куоракка, Нерюнгрига буолар сбордарга уолаттарын кыратык хойутатан ыытара. Уолаттара хоттордохторуна, сороҕор наһаа чугастык ылынара. Кыайыыга улаханнык эрэммит буоллаҕына.
Афанасий Федорович улахан өҥөтө диэн, дойдуга ыһыллыы-тоҕуллуу кэмигэр, хамнас кэлбэт кэмигэр буокса көрүҥүн улууспутугар тутан хаалбыт киһи буолар. Кистээбэккэ эттэххэ, буокса көрүҥэ умнуллан, өйөнүллүбэт буолбут кэмигэр сөбүлүүр көрүҥүн тутан, кэлэр ыччакка хаалларбыт тириэньэр буолар.
Үгүс элбэх киһини билэрэ, ханна да тиийдэххэ, элбэх киһи билэрэ. Афанасий Федорович дьарыктаабыт иитиллээччитэ Василий Егоров Олимпиадаҕа тиийэ кытынна. Аан дойдуга 2-с миэстэ буолбута, Европаҕа иккитэ чөмпүйүөннээтэ, Арассыыйаҕа түөртэ кыайда. Улууспутугар буоксаны сайыннарбыт физкултуура учуутала Леонид Кычкин, тириэньэрдэр Сергей Ларионов, Василий Афанасьев, уопсастыбаннай тириэньэрдэр Владимир Степанов, Эдуард Местников, Иван уонна Виктор Кривогорницыннар кэннилэриттэн Афанасий Петров бу успуорду тутан хаалбыт тириэньэр буолар. Кэлиҥҥи кэмҥэ уолаттарбыт син ситиһиилэрдээхтэр, үлэ бара турар. Майаҕа, Хараҕа, Аллараа Бэстээххэ, Төхтүргэ дьарык буолар, олох салҕанан барар. Афанасий Федорович үлэтэ салҕанар.
edersaas.ru