Биһиги эрэдээксийэбитигэр быраактыкалана сылдьыбыт Айсен Николаев-Лэҥкэ ааспыт сылга ХИФУ суруналыыстыка салаатын бүтэрээт, дойдутугар ытык иэһин төлүү, аармыйаҕа сулууспалыы барбыта. Кини кэлэрэ номнуо 4 эрэ ый хаалла. Аҕа дойду көмүскээччилэрин күнүн көрсө, сулууспа хайдаҕын ыйыталастыбыт.
— Айсен, аармыйа олоҕо хайдах эбитий?
— Аармыйаҕа сулууспалыыр бэрт эбит. Үөрэхпин бүтэрээт, бэбиэскэ тутан доруобуйабын көрдөрөр хамыыһыйаны ааспытым. Онно сиһим куһаҕан буолан сыыйаары гыммыттара. Хата, сааскы нобуордара туола илик буолан, тылламмыппын иһин ылбыттара. Бастаан кэллэҕим утаа бириэмэ олус бытааннык ааһар курдуга. Билигин санаатахха, тоҕус ый биллибэккэ ааспыт. Бастаан Дьокуускай куораттан Хабаровскайга 15 саха уола буолан көтөн кэлбиппит. Онно биһигини араартаабыттара. Салгыы тохсуо буолан Еврейскэй уокурук Волаевка-2 диэн дэриэбинэтигэр аатырар “эдэр байыас кууруһун” ааспыппыт. Дьэ, аармыйа ыарахана онно баар этэ. Санаан кэлэ-кэлэ сордууллара. Биһиги тиийиибитигэр, хас даҕаны саха уола дойдутугар төннөн эрэр этэ. Кинилэр: “Саха омугун аатын түһэн биэримэҥ! Кытаатан барытын тулуйуҥ!” диэбиттэрэ. Биир дойдулаахтарбыт эппит тылларын толорон, бары ыараханы тулуйбуппут. Нуучча уолаттара, кистээбэккэ эттэххэ, тулуурдара тиийбэккэ ытыыллара. Ити “кууруһу” аастыҥ да, аармыйаҕа толору сулууспалаабыт саҕа сананыаххын сөп. Билигин барыта этэҥҥэ. Хата, саҥа кэлбит саллааттары бэйэбит үөрэтэбит. Иллэҥ кэммэр кыралаан гитараҕа үөрэнэбин. Бастаан суотабайбытын былдьаан ылаллара. Күҥҥэ биир эрэ чаас биэрэллэрэ уонна төттөрү хомуйан ылаллара. Билигин көҥүл илдьэ сылдьабын. Онон дьоммун кытары киэһэ ахсын кэпсэтэбин.
— Билигин ханнык чааска бааргын?
— Кууруспутун ааспыппытын кэннэ тохсуоммутун атын-атын чаастарга анаабыттара. Мин соҕотоҕун Хабаровскай кыраай Князе-Волконскай сэлиэнньэтигэр радиотехническэй сэриилэргэ ананан тиийбитим. Ахсынньы ыйтан оператор-механиктыы сылдьабын. Садаачам – ааһар бөртөлүөтү, сөмөлүөтү локаторынан көрөбүн. Локаторбыт 3000 биэрэстэттэн тахса иэннээх сири хабар. Уһук Илин уокурук үрдүнэн ааһан иһэр тиэхиньикэ барыта көстөр. Биһигинэн көтөн ааһар сөмөлүөттэри, бөртөлүөттэри эрдэттэн этэ олороллор. Холобура, хас эрэ киһилээх маннык сөмөлүөт бачча чааска көтөн ааһыа диэн этэллэр. Өскөтүн локаторга биллибэт эттик көһүннэҕинэ, салайааччыларга этэбит. Кинилэр сөптөөх миэрэни ылаллар.
— Урут сулууспалаабыт уолаттартан иһиттэхпинэ, хайа баҕарар чааска “дедовщина” баар диэн кэпсииллэрэ. Эһиэхэ хайдаҕый?
— Аҕаларбыт, кырдьык, Сойуус ыһыллыан иннинэ “дедтар” бааллар диэн кэпсииллэрэ. Билигин суоҕун да кэриэтэ. Арай ытык иэстэрин төлөөбүт, номнуо бараары сылдьар саллааттар саҥа кэлбит “духтары” кыратык “үөрэтэллэрэ” баар суол. Ол эрээри, өрө баран атаҕастааһын суох. Аармыйаҕа “дедовщина” баар буолуохтаах. Манна сынньана буолбакка, дьиҥ эр киһи буолаары, уһаарылла-хатарылла кэлэҕин.
— Атын омуктар хайдах сыһыаннаһаллар? Итиннэ сахалар хаскытый?
— Сахалартан олус куттаналлар эбит. Биһигини дьиикэй, сэрииһит, буойун омук курдук көрөллөр. Оннооҕор эписиэрдэр кэлэн, “сахалар бука барыгытыгар булчут хаана сүүрэр. Бары снайпер буолуоххутун сөп” дииллэр. Атын уолаттар “Эһиги сахалар устаабы, быраабыланы билиммэккит. Бэйэҕит талбыккытынан сылдьаҕыт” дэһэллэр. Билигин санаатахха, урут сулууспалаабыт саха уолаттара бэйэлэрин көрдөрөн, убаастатан, үйэ тухары итинник өйдөбүл хааллаҕа. Сахалар үһүөбүт. Бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөһөбүт. Биһиги чааспытынан атын чаас саллааттара ааһаллар. Онно хас даҕаны саха уолун көрсөбүн. Соторутааҕыта биир дойдулаахтарбын, ньурбалары, кытары көрсөн олус үөрбүтүм.
— Дойдугун, дьоҥҥун төһө аҕынныҥ? Өссө хаалыаҥ этэ дуо?
— Оо, дойдубун ахтан бөҕө. Өссө хаалар санаам суох. Сулууспа болдьоҕо биир сыл буолбута саамай сөп. Кэргэним, оҕом Мэҥэ Хаҥаласка бааллар. Кэргэним Бүтэйдээх орто оскуолатыгар психологынан үлэлиир, оҕом Павловскайга эбээлээх эһээтигэр баар. Миигин салгыы хантараакта түһэрсэн сулууспалыы хаал дииллэр. Ону сөбүлэспэппин.
— Тоҕо сөбүлэспэккин? Дьиэ кэргэҥҥин көһөрөн, онно олоруоҥ этэ дии. Сураҕа, усулуобуйаны барытын тэрийэллэр үһү. Хамнастара да үрдүк диэбиттэрэ.
— Дьиҥэр оннук. Ол эрээри, мин дойдубар тиийэн идэбинэн үлэлиэхпин, суруналыыстыахпын баҕарабын. Амма хаһыатын эрэдээксийэтин кытары дуогабардаспытым. Баҕар киин сиргэ, Дьокуускай куоракка хаалан, атын хаһыаттарга үлэ көрдүөм. Ол иһин уонна дьоммун ахтыбытым күүһэ бэрдиттэн хантараак түһэрсэртэн кыккыраччы аккаастаммытым.
— Аармыйа эйигин туохха үөрэттэ?
— Мин манна кэлэн олоҕу сыаналыырга үөрэнним. Иллэҥ кэммэр элбэҕи толкуйдаан, ырыҥалаан көрдүм. Дойдубар этэҥҥэ тиийэн ыра санааларбын олоххо киллэриэм диэн сыал-сорук туруоруннум. Аармыйа миигин дьиссипилиинэҕэ үөрэттэ. Барыта бириэмэнэн, устаабынан эрэ сылдьабыт. Үтүөнү-мөкүнү араарарга үөрэннибит. Үгүстэр аармыйаҕа баран биир сылбытына таах сүтэрэбит дэһэллэр. Суох, оннук буолбатах. Саха уолаттара хайаан даҕаны кэлэн сулууспалааҥ. Этэҥҥэ сырыттахха. биир сыл биллибэккэ ааһар. Тугу да сүтэриэххит суоҕа. Төттөрүтүн элбэҕи билиэххит, ыксаллаах быһыыга-майгыга бэлэмнээх буолуоххут, бэрээдэккэ үөрэниэххит.
Станислав ИОВЛЕВ кэпсэттэ. «Саха Сирэ» хаһыат, www.edersaas.ru