Чурапчыга бүгүн өйдөбүнньүк күнэ — 77 сыл аннараа өттүгэр, эр дьон чулуута уоттаах сэриигэ Ийэ дойдубут иһин кыргыһа барбытын кэнниттэн, сыыһа дьаһалынан, 41 холкуос дьонун – дьахталлары, оҕолору, кырдьаҕастары күүс өттүнэн хотугу улуустарга көһөрүүгэ ыыппыттара.
Ыраах айаҥҥа аара суолга киһи бөҕө өлөн, борохуокка оҕо-уруу, кырдьаҕас суорума суолланан, өлөн-сүтэн, хотугу улуустарга сыккырыыр тыыннара эрэ тиийбитэ. Бэрт аҕыйах киһи дойдутугар төннүбүтэ.
Сэрии иннинэ 17000 нэһилиэнньэлээх улуус 1943 сыллаахха 7000-тан тахса эрэ киһилээх хаалбыта. Хоту көһөрүллүүгэ Чурапчы 2000-тан тахса дьонун сүтэрбитэ. Оройуон сэрии иннинээҕи нэһилиэнньэтин ахсаанын 46 сыл буолан баран, ол аата 1985 сыллаахха эрэ ситиспитэ…
Тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар оройуон 1940 сыллаахха сылгытын-сүөһүтүн ахсаана 50191 эбит буоллаҕына, 1943 сыллаахха 13771 эрэ буолбута. 2000-тан тахса дьиэ-уот кураанахсыйбыта, мал-сал, тутуу-хаһаа өтөхсүйбүтэ… Көһөрүү алдьархайа оройуон сайдыытын 40-50-ча сылга төттөрү бырахпыта…
Маннык ыарахаттары ааспыт оройуон дьоно харытын ньыппарынан, охсуулаах үлэтинэн, мындыр өйүнэн, сатабылынан, дьүккүөрүнэн-дьулуурунан, олох бары эйгэтигэр ситиһиилэнэн, өрөспүүбүлүкэ биир бастыҥ көрдөрүүлэрдээх улууһунан буолбута.
Оттон бүгүн, көһөрүллүү алдьархайын өйдөөн-санаан ааһар күҥҥэ, Алаҕар, Мугудай, Төлөй, Дьабыл нэһилиэктэриттэн олохтоохтор кэлэн, Чаачыгайга кэриэстэбил көрсүһүү күнүн ыыттылар. Өйдөбүнньүк бэлиэҕэ сибэкки дьөрбөтүн уурдулар, умнуллубат сырдык өйдөбүл чүмэчитин уотун уматтылар.
Тайахха тэптэрэн туран, сааһырбыт дьон — көһөрүллүү кыттыылаахтара, маннык алдьархай аны хатыламматын, умнуллубатын, диэн, ыччат дьоҥҥо кэс тылларын эттилэр. Манна көһөрүллүү кыттыылаахтарын ыччаттара, оскуола оҕолоро нэһилиэктэртэн тэрээһиннээхтик кэлбиттэр. Чурапчы көһөрүллүүтүн устуоруйата дьон-сэргэ сүрэҕэр уйаланан, салгыы да ахтылла, кэриэстэнэ туруоҕа.
Мугудай, Алаҕар баһылыктара тыл эттилэр, көһөрүллүү кыттыылаахтара ахтыы оҥордулар. Нэһилиэктэр композиция, монолог бэлэмнээбиттэрэ ол тыйыс кэмнэри өйдөтөн ылла. “Эргиллиэм, эйиэхэ, Чурапчым чараҥа” ырыа ылланна. Уопсай тэрээһиҥҥэ икки нэһилиэк бэтэрээннэрин сэбиэтэ сылаас чэйинэн, алаадьынан, арыылаах саламаатынан мустубут дьону айах тутан, истиҥ сыһыаны олохтоото.
Төһө да ардах тохтообокко, сэниэтэ суох ибиирдэр, мустубут дьон санааларын ситэри-хотору толору эттилэр. Онтон салгыы, көһөрүллүү бары ыарахаттарын ааһан дойдуларын булбут дьон кэнчээри оҕолоро, бэтэрээннэр, итии астаах кафеҕа олорон, көһөрүллүү кэмин курдук ыар сыллар аны хаһан даҕаны хатыламматтарын туһугар санааларын хото этэн, чугас дьоннорун өйдөөн-санаан аастылар.
Улууска Өйдөбүнньүк декадата саҕаланна.
Бэчээккэ бэлэмнээтэ Татьяна МАРКОВА.
Күүс өттүнэн хоту көһөрүллүбүттэргэ…
ХОТУУНА
Умайар уот куйаас сатыылаан
Ааспыта ол сайын курааннаан,
Сир үрдэ хайыта хаппыта,
Күөл уута оҥойо уолбута.
Саҥардыы көҕөрбүт мутукча
Саһаран таммалаан түспүтэ,
Үүнүөхчэ үүммэтэх күөх ача
Аһыҥка айаҕар киирбитэ.
Күһүммүт күрэнэр кэмигэр
Сир-дойду ынчыктаан ылбыта-
Тус хоту көһүүгэ үүрүллэр
Ыарахан уураахтан уолуйта…
Кууспута алааһы аймалҕан,
Иһийэн турбута кутурҕан—
Түҥкэтэх тыа ыала барахсан
Тэйбитэ алаастан арахсан…
Кый ыраах хомуллан барарга-
Үс күнү ыйаахтаан ыйбыттар,
Унньуктаах айаҥҥа аһыырга—
Үс күннээх өйүөнү ылбыттар…
Хаптаһын олуурдаах балаҕан
Хаалбыта курустук атаара,
Аар сэргэ иҥнэйэ соҥуоран,
Ыар баттык сүкпүтэ аймана…
Хоту сир тибиитэ, силлиэтэ
Хаҕыстык ытыйан барбыта,
Аччыктаан дьон-сэргэ өлүүтэ
Аймалҕан кутаатын сахпыта…
Сыккырыыр тыыннарын сосуһан
Муораҕа балыктыыр этилэр,
Инники кирбиигэ тардыһан,
Кыайыыны уһансар эбиттэр…
Тыыннаах дьон ордубут тобоҕо
Эргиллэн алааһар кэлбитэ,
Кураанах төрөөбүт өтөҕөр
Кутурҕан сүгүүлээх тиийбитэ…
Былааспыт алҕаһын содула
Элбэх дьон тыыннарын ылбыта,
Кинилэр ааттара ахтыллан,
Көмүс дуй сурукка хаалбыта…
2019 с.