Хас биирдии киһи олоҕор умнуллубат түгэннэрдээх буолар. Биир оннук түгэнинэн мин олохпор буолар — 1973 сыл ахсынньытын бүтүүтүттэн, 1974 сыл тохсунньу ортотугар диэри кыһыҥҥы уһун сынньалаҥмытыгар Москва-Куйбышев куораттарга, учууталларбыт Валентина Спиридоновна Малгарова уонна Клара Семеновна Шараборина салайааччылаах баран кэлиибит.
Оччотооҕу сэттис кылаас оҕотун өйүгэр-санаатыгар төһө иҥэн хаалбытын эһиэхэ кэпсииргэ сананным. Тоҕо бу түгэни санаан кэлэн кэпсиирим кистэлэҥин ахтыым бүтэһигэр ааҕыаххыт уонна сэргиэххит дии саныыбын. Дьэ ол курдук, биһиги уонтан тахса буоламмыт сэттис, ахсыс, тохсус, онус кылаас оҕолоро, эппитим курдук икки учуутал арыалдьыттаах 1973 сыл ахсынньы 29 күнүгэр Москваҕа көтөрдүү Өлүөхүмэ куоратыгар айаннаатыбыт. Оччолорго билиҥҥи курдук сылаас, сымнаҕас олбохтоох массыына кэлиэ дуо, грузовой массыынаҕа оту үллэччи тэлгээн, барыбытын тулууптарга ыбылы суулаталаан олордуталаатылар. Онно тоҕо тулууптан өҥөҥнөөччү буолбуппут эбитэ буолла, Октя Мологуровалыын (билигин Октябрина Еремеевна Бугуловалыын), сирэйбитин иһэлитиэхпитигэр диэри, хата, мин сирэйбин кыратык эрэ иһэлиппит буоламмын эбитэ дуу, түргэнник оспута. Октябыт сирэйэ улаханнык иһэлийбит этэ, бэл диэтэр, Москва куоракка метроҕа биир нуучча дьахтара: «Бу оҕо сирэйэ туох буолла?» — диэн ыйыппытыгар «үллүппүтэ» диэн, өссө эбиитин Саха сириттэн сылдьабыт диэммит, улаханнык соһуттубут быһыылааҕа. Саха сириттэн кэлэн Москваҕа сирэйдэрин үллүппүттэр диэн өйдөөтөхтөрө буолуо.
Билигин санаатахха, Москва куоракка Саҥа дьыллааҕы бырааһынньык муҥутаан буола турдаҕына сылдьыбыт эбиппит.
ГУМ-ҥа сылдьан, атыылаһан, хата улаханнык муммакка-тэммэккэ, кыралаан көрүдьүөстээх соҕустук (бэйэбит дьоммутун кэннибитигэр туралларын сиэркилэҕэ көрөн, онно утары сүүрэбит диэн сиэркилэҕэ сүүрэн тиийээһиннээх эҥин), онтон кэлэр күннэргэ Планетарийга, Сэбилэниилээх күүстэр музейдарыгар уонна оччотооҕу пионер, хомсомуол оҕолор ытыктыыр, сүгүрүйэр сирдьиппитин Ленины көрөөрүбүт, түүн түөрт чаастан уһун уочаракка турбуппут. Ол Мавзолейга киирэн тахсыбыппыт эмиэ көрүдьүөстээх. Ол курдук, биһиги кылааска үөрэнэр Костя Анисимов (Анисимов Константин Филиппович, билигин Өлүөхүмэ куоратыгар олорор), киргиис оҕолоро арыый чугас уочараттаан туралларын көрөн, кинилэрдиин кэпсэтэн, ол оҕолору кытары буккуһан, (биир соҕус дьүһүннээхпит көмөлөстөҕө), арыый, хата, эрдэ киирэн наһаа сылайбатахпыт.
Өссө биир өйгө хаалбыт түгэн – Интернациональнай доҕордоһуу кулуубун чилиэннэрэ (КИД) буоларбытынан, Москва куоракка олорор Георгий Димитров соратнига, 3-с Интернационалга бииргэ үлэлээбит, Г. Димитров аатынан түмэл салайааччыта, аан бастакы КИД-тары төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, Яков Ефимович Берлиҥҥэ сылдьыбыппыт. Бу Берлин оҕонньор көмөтүнэн эһиилигэр КИД чилиэннэрэ (оскуола оҕолоро) Болгарияҕа Георгий Димитров төрөөбүт дойдутугар баран кэлбиттэрэ.
Бэрт сэргэх көрүҥнээх, элбэх кэпсээннээх киһи этэ Яков Берлин. Кини таайтарбыт таабырынын билиҥҥэ диэри өйдүүбүн.
Онтон салгыы Куйбышев куоракка поеһынан айаннаан тиийбиппит. Манна сылдьыбыппыттан мин биир бэйэм өйдөөн хаалбытым — шоколаднай фабрикаҕа экскурсиябыт. Экспортка барар сакалаат кэмпиэт эгэлгэтин дьэ манна көрбүппүт, амсайбыппыт. Бу хойут билбит Киндер сакалааппыт курдук иһэ көҥдөй эрээри, арааһынай быһыылаах (формалаах) сакалаат дьэ, манна оҥоһуллар эбит этэ. Таһа арааһынай дьэрэкээн көмүһүнэн сууланан, кэрэ да көстүүлээх этилэр! Мантан кэһии гынан аҕалан дьоммутун күндүлээн турабыт. Бу баран кэлбиппитин оҕо сааспыт саамай сырдык, саамай кэрэ кэрчигэ дии санаан махтана саныырбыт кистэл буолбатах.
Бу маны мин тоҕо бүгүн санаан, ахтан кэлбитим кистэлэҥин арыйар буоллахпына, бу 2021 сыл тохсунньу 15 күнүгэр оччолорго биһигини ийэбит курдук бүөбэйдээн Москва, Куйбышев куораттарга күүлэйдэппит күндү киһибит — учууталбыт Валентина Спиридоновна Малгарова кэргэниниин Садот Моисеевич Малгаровтыын холбоһон олорбуттара 60 сыла, кырыыламмыт Алмаас таас сыбаайбаларын күнэ.
Күндү Учууталларбыт Валентина Спиридоновна, Садот Моисеевич!
Бүгүҥҥү үөрүүлээх күҥҥүтүнэн истиҥник эҕэрдэлиибит, бигэ, эрэллээх дьиэ кэргэн тулхадыйбат үтүө холобура буолар олоххутугар дьолу, үөрүүнү баҕарабыт!
Барҕа махталбытын этэбит Валентина Спиридоновнаҕа, талан ылбыт идэҕинэн элбэх оҕону үөрэтэн-такайан, олох киэҥ суолугар атааран бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыаххар диэри үлэлээбит үтүө олоххор.
Барҕа махталбытын аныыбыт Садот Моисеевичка, оҕону иитэр-үөрэтэр үлэҥ таһынан Интернациональнай доҕордоһуу кулуубун арыйан үлэлэппиккэр, биһиги төрөөбүт нэһилиэкпит, улууспут олоҕун сырдатар түмэли арыйан, үлэҥ таһынан үлэ оҥостон, дойдубут ситиһиитин, сайдыытын эдэр ыччакка, кэлэр ыалдьыттарга көрдөрөн сырдата, иитэ, сайыннара тураргар!
Дьоллоох буолуҥ күндү дьоммут!
Хаартысканы булан биэрэн уонна сорох түгэннэри чуолкайдаан көмөлөстүлэр доҕотторум Наталья Ивановна Антонова, Константин Филиппович Анисимов.
1977 сыллаахха Кыыллаах оскуолатын бүтэрбит үөрэнээччилэргит ааттарыттан суруйда Мария Поскачина, Дьокуускай куорат.