Иллэҥ оҕонньор күнү супту тиритэ-хорута хачыгырайан, умса-төннө түһэрим суох. Ол оннугар сыта-тура, аргыый наллаан ону-маны, уруккуну-хойуккуну санаан-ырытан, тэҥнээн-сыаналаан тахсабын. Аныгы кэм, хапытаал үйэтин, ырыынак сыһыаннаһыыларын кими да, тугу да аһыммат хабыр сокуоннарын кэмигэр оҕолоробут, сиэннэрбит барахсаттар, ыччаппыт үп-харчы кулутугар кубулуйалларын саныы-саныы хараастан, ньиэрбинэйдээн киирэн барабын. Хапыталыыһымы эргитэммит, утарыта турар кылаастарга — баай, дьадаҥы диэн арахсар буоллубут. Ким эрэ аатын билбэт буола тиэрэ байан, ырай олоҕор ыттар, ким эрэ имиллибит бүтэһик мөһөөҕүн хам тутан, супер-маркет “ырдьыгыныыр” сыаналаах, баай-талым астаах-үөллээх долбуурун иннигэр сонньуйан тураахтыыр…
Халыҥ хапытаалы, кыаҕы-күүһү киллэрэр тыын суолталаах салааларын березовскайдар, чубайстар, миллердэр, ходорковскайдар курдук олигархтарга бас билиилэригэр туран биэрбит судаарыстыбабыт мөлүйүөнүнэн дохуоттаах чунуобунньуктарын, “норуот кулуттара” – дьокутааттарын кытта тэбис-тэҥҥэ орто баайыылаах, кыаммат-түгэммэт араҥа нэһилиэнньэтин араас нолуок, түһээн, тардыы түһэрэн ыы олороро, тэһэҕэс бүддьүөтүн толорунара дьэ, сүрдээх. Ордук орто саастаах көлүөнэ “Олорор дьиэ” нассынаалынай бырагыраамаҕа киирэн, бааннарга ипэтиэкэ хабалатыгар хабарҕатыттан төлөрүйбэттик ылларда. Бааһынайдар, урбаанньыттар дьыалаларын тэнитэр, хаҥатар баҕаларын мөлүйүөнүнэн суумалаах үөйбэтэх нолуоктара үөдүйэн тахсан, ханыннартаан, салыннартаан кэбиһэр.
Сокуонньут дьокутааттарбыт өссө хайдах гынан, ханнык суоллары тобулан харчы ыыбыт, быыбардааччыларбыт сиэптэрин тэбиибит диэн толкуй бөҕөҕө түһэн мунньахтаан тиритии-хорутуу кытаанаҕа, эрэйдээхтэр. Көр, дьэ тобулан таһаарбыттар: кэтэххэр сүөһүлээххин-сылгылааххын, кууруссалааххын-кустааххын, даачаҕар оҕуруоттааххын-таймалааххын, аһы-үөлү, бородууксуйаны оҥорон таһааран атыылыыр-батарар, үп-харчы киллэринэр кыахтааххын. Чааһынай тэрилтэлээххин, онон нолуок төлүөхтээххин диэбиттэр, сокуон барылын дуумаларыгар бастакы ааҕыыга аһарбыттар бадахтаах.
Түһээн хомуйар тэрилтэ арааһа, элбэҕэ сөхтөрөр. Эр дьон, эрэдэбиэй булчуттар муҥнаахтар, саас, күһүн биир эмэ чөккөйү, көҕөнү дуу күөрэтээрилэр 650 солкуобайы төлөөхтүүллэр. Балыксыттар биир эмиэ оннук. Булчуттар, балыксыттар өрөспүүбүлүкэтээҕи уопсастыбалара, айылҕа харыстабыллара булка анаан сымыыт баттатан таһааран, мөлүйүөнүнэн куһу-хааһы көччөх гынан көтүппүттэригэр дылы. Биитэр кусчуттарга маччыык, тыы уларсаллар, дурда, сэһээккэ бэлэмнээн биэрэллэр дуу…
Аны отоннууруҥ, тэллэйдиириҥ төлөбүрдээх, сир астыыры көҥүллүүр лиссиэнзийэ диэн кумааҕыны атыылаһыахтаах үһүбүт. Бассаапка суруйалларынан, Грибнадзор, Ягоднадзор диэн судаарыстыбаннай иниспиэксийэлэр үөдүйбүттэр. Атырдьах ыйын 5 күнүттэн чыыннаах-хааннаах иниспиэктэрдэр диэн дьон ойууру-тыаны биир гына тараахтаан, тоһуурдарга кирийэн-саһан быраканьыар отонньуттары, тэллэйдьиттэри тараччы тутар буолбуттар. Грибнадзор биллэрбитинэн, чааһынай киһиттэн 500-1000 солкуобай, анаан-минээн соҕотуопкалыыр урбаанньыттартан 20000-35000 солкуобай ыстараап төлөтөллөр үһү. Аҕыйах хонуктааҕыта Уус Алдаҥҥа икки толору биэдэрэлээх сугунньуту туппуттар. Муҥнааҕыҥ судаарыстыбаҕа 13860 солкуобайдаах хоромньуну оҥорбут диэн ааҕан таһаарбыттар. Инньэ гынан, буруйга-сэмэҕэ тардыллар боротокуол суруллан, ботуччу ыстараап төлүүр буолаахтаабыт.
Өрүстэрбит, күөллэрбит киртийэн, иһэр ыраас уу кыһалҕата тирээн кэлбитин мүччү ыһыктыахтара баара дуо. Муусакванадзор диэн тэрилтэ тэриллибит. Онон, тыалар, аны олохтоох дьаһалтаҕа харчы төлөөҥҥүт муус ылар буолар үһүгүт. Хомуллар үп саҥа тэриллибит иниспиэксийэ үлэһиттэрин хамнастыырга, күөллэри, боротуокалары ыраастааһыҥҥа туттуллуо дииллэр эбит. Дьэ, буолан истэхпит. Умнаһыт бурдугун тыал көтүппүт диэбиккэ дылы, тииммэт-түгэммэт муҥнаах харчытын дуомун араас төлөбүрдэринэн, түһээннэринэн тэбээн эрдэхтэрэ…
Биэтэс БИЛЭЭХЭП