Бэнсиин сыаната ыарыырын дьон бары ыарыылаахтык ылынар. Ол аата, ас-үөл, күннээҕи туттар табаар соҕуруу дойдуттан тиэллэн кэлэр буолан, өрөспүүбүлүкэҕэ сыана эмиэ үрдүүр чинчилээх. Аан дойду ырыынагар ньиэп сыаната түһэ турар, оттон дойду иһигэр уматык ыараан иһэр. Тоҕо манныгый? Биллэрин курдук, уматык сыанатын бырабыыталыстыба 100 % хонтуруоллуур кыаҕа суох, ньиэп хампаанньалара чааһынай урбаан илиитин иһигэр баар буоланнар, сыананы кинилэр олохтууллар.
edersaas.ru
Росстат иһитиннэрэринэн, 2019 сыл бэс ыйын саҥатыгар Арассыыйа 58 эрэгийиэнигэр бэнсиин 0,9-1,4% үрдээтэ. Уматык сыаната саамай муҥутаан биһиги ыалларбытыгар Забайкальскай, Красноярскай кыраайга, Туваҕа, Алтайга, Иркутскай, Кемеровскай, Новосибирскай уобаласка өрө таҕыста. Холобур, Новосибирскай сапыраапкаларыгар АИ-95 бэнсиин 43,9 солкуобайтан 44,55 солкуобайга тиийбит. Кинилэр сыана ыараата диэн ыҥырыа уйатын тоҕо тардаллар, оттон биһиэхэ бэнсиин өссө ыарахан Дьокуускайга АИ-95 — 56,80, АИ-92 — 56 солкуобай.
Оттон Арассыыйаттан уматыгы атыылаһан олорор Казахстаҥҥа тоҕо эрэ бэнсиин икки төгүл чэпчэки, баара-суоҕа 26,5 солкуобай. Ол туһунан Оренбургскай уобалас олохтооҕо ютубка видео устан укпут. Тоҕо сыана итинник араастаһарый? «Казахстаҥҥа нолуок кыра уонна акциз сыанатын Арассыыйа курдук үрдэппэтэхтэрэ», — диэн быһаарар Игорь Юшков, Энергетика куттала суох буолуутун национальнай пуондатын сүрүннүүр аналитига.
Кууһунан атыы 23% үрдээтэ
Саха сиригэр бэнсиин сыаната өссө халбаҥныы илик эрээри, уматыгы тиэйэн аҕалааччылар соҕуруу кууһунан атыы сыаната төһө үрдүүрүттэн быһаччы тутулуктаахтар. Санкт Петербург куоракка аан дойду таһымыгар табаар уонна сырье кууһунан атыыланар биржатыгар АИ-92 бэнсиин сыаната 23%, АИ-95 – 18,5%, сайыҥҥы дизельнэй оттукка 2,5% үрдээтэ. Биржаҕа сыана үрдээбитин атыылаһааччы элбэҕинэн уонна дойду иһинээҕи ырыынакка ньиэп хампаанньалара уматык саппааһын аҕыйаппыттарынан быһаараллар. Ыам ыйыгар дойдуга биир лиитирэ бэнсиин кууһунан ыларга 19,48 солкуобай, онтон дизельнай оттук 26 солкуобай этэ. Ол уматыкпыт манна хас да бүк үрдээн кэлэр.
РФ бырабыыталыстыбата 2018 сыл бүтүүтэ ньиэп хампаанньаларын кытта сыананы биир кэлим тутар туһунан сөбүлэһии түһэрсибитэ. Ол чэрчитинэн кинилэр сыананы инфляция көрдөрүүтүн таһымыттан үрдэтиэ суохтаах этилэр, ону таһынан, дэписсиит үөскээн, сыана өрө тахсыбатын туһугар дойду иһигэр уматык саппааһын хааччыйыахтаахтара. Бу докумуон болдьоҕо лоп курдук от ыйын 1 күнүгэр бүттэ.
Бу сөбүлэһии усулуобуйатын нефтяниктар төһө толордулар? Монополияны утары охсуһар сулууспа (ФАС) иһитиннэрэринэн, вице-премьер Дмитрий Козак дойду иһинээҕи ырыынакка бэнсиин сыанатын «тутар» туһунан дьаһалын ньиэп хампаанньалара толорботохтор, хата дойду тас өттүгэр уматыгы таһаарыыны элбэтэн биэрбиттэр.
Сыана инфляцияны куоһарыа суохтаах
Билигин Монополияны утары охсуһар сулууспа Сибиир уонна Уһук Илин эрэгийиэннэригэр бэнсиин сыаната бу сайын тоҕо эмискэ үрдээбитин чинчийэ сылдьар. Бырабыыталыстыба туруорсуутунан, бэнсиин сыаната инфляция уопсай хаамыытын, РФ Киин баана сабаҕалыырынан, 4,7% куоһарыа суохтаах.
РФ энергетикатын миниистирэ Александр Новак этэринэн, 2019-2020 сылларга дойду АЗС-гар бэнсиин сыаната инфляцияны кытта тэҥҥэ үрдээн иһиэ. Уһук Илин уматыгы дьоҕус чааһынай сапыраапкалар атыылыыллар. Кинилэр бэнсиини кыра кууһунан биржаттан атыылаһаллар. Онон ороскуоттарын сабаары, сыананы биллэрдик үрдэтиэхтэрин сөп диэн сыаналыыллар Монополияны утары охсуһар тэрилтэҕэ.
Сахастат иһитиннэрэринэн, өрөспүүбүлүкэҕэ 2018 сыл бэс ыйыттан 2019 сыл ыам ыйыгар диэри АИ-92 бэнсиин нэһилиэнньэҕэ атыыланар сыаната 49,11 солкуобайтан 54,86 солкуобайга диэри үрдээбит. АИ-95 – 49,65 солкуобайтан 54,86 солкуобайга, дизельнэй уматык 52,79 солкуобайтан 59,83 солкуобайга, гаас уматык 21,06 солкуобайтан 23,20 солкуобайга диэри эбиллэн, биир сыл иһигэр сыана 8,5% үрдээбит.
Уматык сыанатын түөрт өлүүтэ
Сапыраапкаҕа бэнсиин сыаната туохтан турарый? 67% — уматыгы оҥорор собуот атыылыыр сыаната, 12% — массыына, уу, тимир суолунан нефтебазаҕа диэри табаары тиэйии, харайыы, 11% — баан кирэдьиитин бырыһыана, 10% — атыы-эргиэн эбэр сыаната.
Тымныы тыйыс айылҕалаах өрөспүүбүлүкэбитин, хотугу арктическай оройуоннары «Саханефтегазсбыт» хампаанньа хааччыйан олорор. Сыл ахсын хампаанньа тимир суолунан уонна өрүһүнэн 180 тыһыынча туонна ньиэп бородууксуйатын тиэйэн аҕалар. Ону кылгас кэмнээх навигация кэмигэр, ыам ыйыгар-атырдьах ыйыгар тиэрдэллэр.
Оттон сайын дойду үрдүнэн биржаҕа бэнсиин сыаната саамай муҥутаан үрдээн турар кэмэ. Холобур, Ангарскай собуотугар быйыл тохсунньу 9 күнүгэр АИ-92 бэнсиини кууһунан биир туоннаны 42,2 тыһыынча солкуобайга атыылыыр этилэр. Ыам ыйыттан ол сыаната сыыйа-баайа үрдээн, бэс ыйын 25 күнүгэр биир туоннатын 50,4 тыһыынча солкуобайга туруорбуттара. Эмиэ бу бэнсиин Омскайдааҕы собуокка тохсунньуга биир туонната 40 тыһыынча этэ, онтон бэс ыйын 25 күнүгэр 49,5 тыһыынчаҕа тиийбитэ.
«Саханефтегазсбыт» санаата
«Саханефтегазсбыт» сапыраапкаларыгар от ыйын 1 күнүттэн бэнсиин сыаната үрдээбэтэ. Ол эрэн, кууһунан атыылааччылар сыаналарын эбэ олордохторуна аны күһүҥҥэ диэри сыана оннунан хаалара саарбах. «Саханефтегазсбыт» бэнсиин сыанатын, үгэс быһыытынан, сылга үстэ кыра-кыралаан 1-2% үрдэтэр. Хампаанньа генеральнай дириэктэрин экэниэмикэҕэ уонна үпкэ-харчыга солбуйааччыта Евгений Лемешев этэринэн, сыл саҕаланыыта уот харчыта, кирдээх ууну тоҕуу тарыыба үрдээн, нолуокка, дьиэни бас билиигэ уларыйыы киирэн, сыаналарын үрдэппиттэрэ. Иккис сыана үрдээһинэ ньиэп бородууксуйатын тиэрдэргэ дуогабар түһэрсэр саҕана, навигация иннинэ буолар эбит. Үһүс сыана үрдээһинэ өрүс суола сабыллан, оттугу тиэйээччилэри кытта төлөһөр саҕана алтынньыга-сэтинньигэ буолар.
Бэнсиини кууһунан атыыласпыт сыаналарыгар атыы-эргиэн эбиискэтин ааҕыыны сыл ахсын СӨ Сыана бэлиитикэтин судаарыстыбаннай кэмитиэтэ бигэргэтэр. Сылга биирдэ олохтоммут бырыһыан төһө оруннааҕын Монополияны утары охсуһар сулууспа хонтуруоллуур.
«ЯТЭК»: сыана бүтэһигин тохсунньуга үрдээбитэ
«Саханефтегазсбыт» сапыраапкаларын кытта тэҥнээтэххэ, арыый чэпчэки сыаналаах бэнсиини «ЯТЭК» атыылыыр. Хампаанньа пресс-сулууспата уматык сыаната өрөспүүбүлүкэҕэ хайдах олохтонорун бу курдук быһаарда: «ЯТЭК-МТ сапыраапкаларыгар сыана бүтэһигин 2019 сыл тохсунньу 15 күнүгэр акциз уонна НДС нолуога эбиллэн үрдээбитэ. Сыл иккис аҥаарыгар мотуорнай оттугу кууһунан атыылаһарга сыана эбилиннэ. Кууһунан бэриллэр сыананы уларыппатахтарына, уматык биирдиилээн атыытын (розница) сыаната үрдүүрүгэр тиийэр. 2019 сыл үһүс, төрдүс кыбаарталыгар мотуорнай уматыкка сыана үрдүөн сөп, ол хас бырыһыан буоларын билигин этэр уустук. Барыта ырыынак туругуттан тутулуктаах».
“Туймаада-ньиэп” хампаанньаҕа эрийэ сылдьыбыппын, сыана тохсунньу ыйтан уларыйа илик, сыана үрдүүрүн туһунан тугу да этэр кыахпыт суох диэтилэр.
Сапыраапкаҕа хаһаас бүттэҕинэ, сыана уларыйыа
«Сибойл» генеральнай дириэктэрэ Сергей Черных этэринэн, уматыгы кууһунан атыылыыр салааҕа сыана үрдээбит долгуна логистиката ыраах буолан, Саха сиригэр өссө кэлэ илик эрээри, ол син биир биллиэҕэ. Олохтоох сапыраапкалар урукку хаһаастарын атыылыы сылдьаллар, онтулара бүттэҕинэ, үрдэтиллибит сыананан атыылаһыахтара. Оччотугар саҥа тиэллибит бэнсиин сыаната уларыйара саарбахтаммат. Бэнсиини атыылааччылар нэһилиэнньэ сиэбигэр ити уларыйыы охсуута суох буоларын тутуһа сатыахпыт, сыананы эмискэ үрдэтиэ суохпут дииллэр эрээри, кэтэх урбаан дьоно туох интэриэстээхтэрэ өйдөнөр.
Түмүк
Ил Дархан Айсен Николаев, 2022 сылга өрөспүүбүлүкэ бэйэтэ уматыгы оҥорор бырайыагын олоххо киллэрдэҕинэ, биир лиитирэ бэнсиин сыаната 8-10 солкуобайынан түһүөн сөп диэн этэн турардаах. Ол эрэн, нэһилиэнньэ гааһы переработкалыыр собуот тулалыыр эйгэҕэ буортулаах буолуон сөп диэн сэрэхэдийэр. Дьиҥэр, аныгы оборудование газохимическай бырамыысыланнас тобоҕун нэһилиэнньэ доруобуйатыгар хоромньу тахсыбатын курдук ыраастыыр кыахтаах. Холобур, Амурскай уобаласка итинник собуот тутуллан, уматык сыаната тута чэпчээн турар.
Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ», edersaas.ru