РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин «РФ Бэрэсидьиэнин 2014 cыллаахха 296 №-дээх РФ Арктика зонатын сирин- уотун туһунан» Ыйааҕар уларытыылары киллэрэр туһунан» 220 №-дээх ыйааҕын өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо олус үөрэ ылынныбыт.
edersaas.ru
Саҥа ыйаах суолтатын туһунан өрөспүүбүлүкэ биллэр уопсастыбаннай диэйэтэлэ, Арассыыйа социологтарын Саха сиринээҕи салаатын салайааччыта, Арктика циркумполярнай цивилизациятын научнай чинчийэр киинин салайааччы, Ил Түмэн I уонна II ыҥырыылаах мунньаҕын дьокутаатынан үлэлиир кэмиттэн күн бүгүҥҥэ диэри Арктика боппуруостарынан утумнаахтык дьарыктанар социологическай наука дуоктара Ульяна Винокурова санаатын бу курдук үллэһиннэ:
— Саха сирин улуустара РФ Арктическай зонатыгар киириилэрин туһунан боппуруос өссө 1994 сылтан турбута. Өрөспүүбүлүкэ бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев уонна Ил Түмэн дьокутааттара РФ Арктическай зонатын туһунан Федеральнай сокуон бырайыагар Саха сирин арктическай улуустарын туһунан анал докумуону оҥорон киллэрбиппит. Кистэл буолбатах, Арассыыйа Арктикатын зонатыгар киирэн, үгүс чэпчэтиинэн туһаныан баҕалаах эрэгийиэн оччоттон үгүс этэ. Холобура, Сахалин уобалаһын салалтата эмиэ маннык докумуону оҥорон киллэрбитэ. Бара сатаан, чэпчэтиинэн туһанар инниттэн Уһук Хотугу сиргэ уонна онно сыһыаннаах эрэгийиэннэр ахсааннарыгар киирэ сатааччы элбэх этэ. Онно аны туох өйөбүл ханнык критерийгэ олоҕуран оҥоһуллуохтааҕа чопчу биллибэт этэ. Бу сокуон хаһан Госдуумаҕа ылынылларын кэтэһэ сатаан баран, РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Арктика муора өттүнэн кыраныыссатын быһаарар ыйаах таһаарбыта. Оттон бу саҥа тахсыбыт ыйаах Арктика сиринэн тайаан сытар кыраныыссатын чопчулуурга аналлаах. Билигин Арктика кыраныыссатын акыйаанынан уонна сиринэн 8 секторга үллэрии бара турар. Саха сириттэн кытыл өттүнэн Хотугу муустаах байҕалы кыйа сытар 5 эрэ улуус РФ Арктикатын зонатыгар киирэр этэ. Өрөспүүбүлүкэ салалтата уонча сылы быһа үлэлэһэн, онно эбии 8 улууһу киллэрэри ситистэ.
Кэлиҥҥи кэмҥэ маныаха Ил Дархан Айсен Николаев утумнаахтык үлэлэстэ. Ол түмүгэ – 220 №-дээх ыйаахха илии баттанна. Бу докумуон суолтата олус улахан. Билигин Арктика зонатыгар киириигэ ирдэбил үгүс. Холобур, тымныынан, геокультурнай критерийинэн кытта киириэххэ сөп. Онон сибээстээн, Арктическай социальнай индикатор оҥорор сорук турар. Бу саҥа тахсыбыт ыйаах онно сүҥкэн оруоллаах. Оттон чэпчэтии уонна өйөбүл чааһыгар тохтоотоххо, Арктика зонатыгар киирээккин кытта, үтүмэн элбэх чэпчэтии үөһэттэн эмискэ “кутулла түһэрин” курдук өйдөбүл баар. Суох, оннук буолбатах. Билигин арктическай улуустарга 60-70-с сылларга Уһук Хотугу сиргэ көрүллэ сылдьыбыт чэпчэтиилэри туһана сылдьаллар. Ону да ким эрэ ылынар, ким эрэ – суох. Өрөспүүбүлүкэ салалтата 90-с сыллар ортолоруттан 13 улууһу бэйэтин сиригэр-уотугар Арктика улуустарынан билинэн олорбута. Ол ону 220 №-дээх ыйаахха РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин илии баттаан бигэргэттэ. Онон бу докумуон Саха сирин салалтата сөптөөх суолунан баран иһэрин көрдөрөр. Бу олус уустук боппуруос. Онон дьаныардаахтык уонна утумнаахтык үлэлиир салалталаах буолан, аҕыс улууспутун федеральнай таһымҥа Арктика зонатыгар киллэртэрдибит.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru