Намҥа аҕалар уонна уолаттар күрэхтэстилэр
Нам улууһун Модут нэһилиэгэр аһаҕас халлаан анныгар үгэскэ кубулуйбут улуустааҕы «Аҕа күрэҕэ» буолла. Күрэхтэһии дьиэ кэргэҥҥэ уонна уопсастыбаҕа аҕа оруолун үрдэтиигэ, оҕону иитиигэ эппиэтинэстээх буолууга, дьиэ кэргэни сомоҕолуурга туһуланна.
Долгутуулаах күрэхтэһиигэ аҕалар уолаттарын кытта кэлэн кытыннылар. Ол курдук, Хамаҕаттаттан Илья Заболоцкай Максимныын, Кыһыл Дэриэбинэттэн Олег Сыроватскай Айталлыын, Граф Биэрэгиттэн Владимир Слепцов Геналыын, Модуттан Николай Сандулин Айхаллыын, Намтан Леонид Шелковников Рустамныын, Үөдэйтэн Николай Эверстов Артемнуун.
Күрэхтэһээччилэр маҥнай бэйэлэрин билиһиннэрдилэр, салгыы билиини-көрүүнү тургутар ыйытыктарга хоруйдаатылар, бириэмэҕэ маһы суордулар, бэрэбинэ эрбээтилэр, чууркалары хайытан саһааннаатылар. Остуолбаҕа ытыннылар, туут хайыһарынан сүүрэн кэлэн сыал ыттылар уонна ойбон аллардылар.
Бары да түргэн-тарҕан туттунуулаах үлэһит бэрдэ буоланнар, эрбии тииһин курдук эгил-тэгил кииристилэр. Маныаха көрөөччүлэр ыһыытаан-хаһыытаан, уруйдаан-айхаллаан күрэхтэһээччилэри эбии тэптэрэн, киирсиини тыҥааһыннаан биэрдилэр. Түмүккэ барыларыттан инники күөҥҥэ түһэн, Үөдэй нэһилиэгиттэн кэлбит Николай Эверстов Артемунаан бастаан таҕыстылар. Кинилэр муус устар 2 күнүгэр Тааттаҕа Ытык Күөлгэ ыытыллар өрөспүүбүлүкэтээҕи таһымнаах «Аҕа күрэҕэр» улуус аатын көмүскүү барар чиэскэ тигистилэр. Илья Заболоцкай Максимынаан (Хамаҕатта) иккис бириистээх миэстэҕэ таҕыстылар. Кыһыл Дэриэбинэттэн кыттыбыт Олег Сыроватскай Айталын кытта үһүс бочуоттаах миэстэни ыллылар. Маны сэргэ, анал номинациялар туттарылыннылар. «Кыра саастаах кыттааччы» аатын Рустам Шелковников, «Аҕа саастаах кыттааччы» аатын Николай Эверстов ыланнар, үөрдүлэр.
Тэрээһини Нам улууһун дьаһалтатын дьиэ кэргэҥҥэ уонна ыччакка бэлиитикэтин управлениета, физическэй култуура уонна спорт управлениета, улуустааҕы аҕалар Сэбиэттэрэ, Модут нэһилиэгин дьаһалтата иилээн-саҕалаан ыыттылар.
Семен АРГУНОВ, Нам.
Кэбээйилэр — чөл, чэгиэн олох иһин
Ааспыт сылга Кэбээйи улууһун “Дабаан” хаһыатын эрэдээксийэтэ Ил Дархан “Чөл олохтоох Саха сирэ: итириктээһини, арыгылааһыны утары охсуһуу дьаһалларын олоххо киллэрии” Гранын ылан, төрдүс ыйын тиһиктээх үлэни тэрийэн ыытар.
Бу үлэлэрин салгыы тэнитэр, тарҕатар сыаллаах Куокуй, Кэбээйи, Батамай нэһилиэктэригэр сылдьыбыттарын туһунан хаһыат кылаабынай эрэдээктэрэ Виктор Эверстов суруйар.
Улуус нэһилиэктэригэр дьону-сэргэни кытта көрүстүбүт, олоҕу-дьаһаҕы билистибит, санааларын иһиттибит, баар балаһыанньаны илэ харахпытынан көрдүбүт.
Куокуйдар арыгыны иһэртэн аккаастаммыттара иккис сыла буолла. Арыгыта суох сыбаайбаны, үбүлүөйү олохтоохтор улаханнык биһирээбиттэр. Манна көхтөөх, спорду өрө тутар ыччат элбэҕэ үөрдэр. Биһигини кытта хаалыктаах хаамыыны сырдатар, тарҕатар сыаллаах “Дьүөгэ” кулууп чилиэнэ С.Васильева сырытта. Кини дьоҥҥо маастар-кылаас көрдөрдө, сүбэ-ама биэрдэ. “Аалмас” аптека сэбиэдиссэйэ С.Михайлова сөптөөхтүк аһааһын, ас-үөл туһунан кэпсээтэ. Ыччат уонна дьиэ кэргэн бэлиитикэтин отделын сүрүннүүр исписэлиис А.Никифоров Ыччат сылыгар ыытыллар үлэ былаанын билиһиннэрдэ.
Кэбээйи нэһилиэгэр ааспыт күһүн быыбары кытта холбуу арыгы атыытын утаран референдуму ыыппыттар. Өскөтө атын нэһилиэктэргэ депутаттар куолстааһыннарынан быһаарыллар буоллаҕына, манна нэһилиэнньэтин ахсаана элбэҕинэн референдум ыытыллыбыт. Оччолорго төһө да итирдэр утаҕы бобор туһунан дьаһал ылыллыбатаҕын үрдүнэн, син биир күөх моҕойу утарсар күүстээх үлэни ыыталлар.
Нэһилиэккэ хаалыктаах хаамыынан оҕо саадыттан саҕалаан дьарыктаналлар эбит. Быйылгыттан “Кустук” оҕо саадын иитээччитэ Т.Михайлова биэстээх-алталаах оҕолору дьарыктаан эрэрин киэн туттан кэпсээтилэр. Бу үтүө дьыаланы өйөөн, предприниматель Андрей Кобяков кинилэргэ уонча хаалыгы бэлэхтээбит. Онуоха “Дьүөгэ” кулууп көхтөөх эбээлэрэ барсаннар, оҕолордуун тэҥҥэ хаамсан кэбээйилэр бары да үөрүү, сэргэхсийии бөҕө буоллулар.
Батамайдар үс маҕаһыыннаахтара хайалара да арыгы атыылыыр лицензията суоҕун, онон чөл олохтоох нэһилиэк буолар кыах баарын эттилэр. Онуоха 1990-с, 2000-с сыллар саҕаланыыларыгар элбэх киһи иһэрин, оттон билигин төрүт атын хартыына буолбутун, чөл олоххо тардыһыы күүһүрбүтүн бэлиэтээтилэр. Саамай кылаабынайа, «туочукалары» кытта хайдах охсуһуохха сөбүн кэпсэттилэр, санааларын үллэһиннилэр. Нэһилиэктэри түмэн чөл олоххо семинар ыытыахха сөп диэн биология учуутала Александра Майорова этии киллэрдэ.
Хас нэһилиэк ахсын оскуола үрдүкү кылааһын үөрэнээччилэрин кытта көрсүһүү тэрийдибит. Маныаха оҕолор аһаҕас кэпсэтиигэ көхтөөхтүк кытталларын, бэйэлэрин өттүлэриттэн этии киллэрэллэрин, инникитин нэһилиэктэрин тупсарарга, сайыннарарга көрүүлэрдээхтэрин хайгыы, сэргии иһиттибит.
Виктор ЭВЕРСТОВ, Кэбээйи.
Таатта эр дьоно улуустааҕы сүбэ тэриннилэр
Эр киһи аҕа быһыытынан дьиэ кэргэҥҥэ, уопсастыбаҕа ураты суолталанарыгар, киэн тутта ааттанарыгар Таатта улууһугар эр дьон мустан мунньах тэрийдилэр. Маннык тэрээһин улууска 2014 сылтан ыытыллар.
Таатта улууһугар Ытык Күөлгэ эр дьон сугулаанын улуус баһылыга Михаил Соров салайда. Сүрүн дакылааты улуус дьаһалтатын ыччат уонна дьиэ кэргэн бэлиитикэтигэр салаатын начаалынньыга К.Егоров оҥордо.
Кини иһитиннэрбитинэн, билигин улуус үөрэҕириитин эйгэтигэр 120-чэ эрэ эр дьон учууталынан, иитээччинэн үлэлиир. Үлэтэ суох эдэр дьон ахсаана сыл аайы элбээн иһэр. Аармыйаҕа барар саастаах уолаттар үгүстэрэ тиистэрэ мөлтөҕө, искэн ыарыытыгар ыалдьар куттал баара улахан толкуйга түһэрбит. Ол эрээри, кэнчээри ыччакка сырдатар, доруобуйаларын чэбдигирдэр үлэ ыытыллыбат буолбатах. Манна оҕо саадыттан саҕалаан байыаннай-патриотическай иитиигэ, эти-хааны эрчийиигэ, оҕо духуобунай ис туругун бөҕөргөтүүгэ тиһиктээх үлэ ыытыллар. Бэйэ дьыалатынан дьарыктаныы, оҥорон таһаарыыга ылсыы үксээн иһэр диир кини.
Кэпсэтиигэ дьон-сэргэ санааларын үллэһиннилэр. Улуустааҕы ис дьыала салаатын начальнига М.Егоров ааспыт сыллары кытта тэҥнээтэххэ, буруйу оҥоруу намтаабытын иһитиннэрдэ. Инникитин өйдөтөр-сүбэлиир үлэни хайдах былааннаан ыытар баҕалааҕын билиһиннэрдэ.
Баайаҕаттан оҕо саадын сэбиэдиссэйэ К.Мандаров «Баай аҕалар» түмсүү тэриллибитин, ыччаттар 150 тыһ.солк. харчыны хомуйбуттарын, ону бэйэ дьыалатын тэринэр хас да киһиэхэ көмө быһыытынан биэрбиттэрин кэпсээтэ. Итиэннэ бу харчы нэһилиэк сайдыытыгар туһуламмыт бырайыактаах киһиэхэ бэриллэрин, аны икки сылынан эмиэ атын дьоҥҥо көмөлөһөр туһуттан төннөрүллүөхтээҕин эттэ. Салгыы бу нэһилиэкккэ өр сыл учууталлаабыт педүлэ бэтэрээнэ Г.Неустроев оскуолаларга, оҕо саадтарыгар эр дьон үлэлииллэрэ олус наадатын, онуоха педагог буолбатах да эр киһи араас куруһуоктары, тэрээһиннэри анал бырагырааманан ыытыан сөбүн ыйда.
Уолба оскуолатын дириэктэрэ С.Рахлеев суотабайынан үөрэх кэмигэр туттубаттарыгар үлэлэһэллэрин, байыаннай-патриотическай иитии үчүгэй түмүктэри көрдөрөрүн эттэ.
Хаандыгатааҕы ГГТ Харбалаахтааҕы салаатын дириэктэрэ 6-11 кылаастарга идэҕэ туһуламмыт үөрэхтээһин тэриллэн эрэрин сырдатта. Кини кэпсээбитинэн, оҕо тус бырагырааманан үөрэниэхтээх, онон оскуоланы бүтэрэригэр идэ ылбытын туоһулуур докумуоннаах тахсар.
Ытык Күөл 1 №-дээх орто оскуолатын физкультураҕа учуутала Е.Харайданов оскуолаҕа уолаттары илии үлэтигэр, айылҕаҕа сылдьыыга, араас тэрээһиннэргэ куруук кытыннаралларын туһунан билиһиннэрдэ. Инникитин оскуола аайы үлэ-сынньалаҥ лааҕырдарын улуус салалтатын көмөтүнэн, өйөбүлүнэн тэрийэргэ этии киллэрдэ.
«Тааттаавтодор» ХЭТ тырахтарыыһа, гиирэ спордун тэрийээччи, Тааттыыныскай нэһилиэк аҕаларын сүбэтин салайааччы И.Бояров аҕа, эр киһи оҕо саадыттан саҕалаан араас үлэлэргэ кыттара туһалааҕын, гиирэ спорда доруобуйа харыстабылыгар, эти-хааны бөҕөргөтүүгэ олус наадалааҕын бэлиэтээтэ.
Игидэй нэһилиэгин спортинструктора П.Ермолаев үрдүкү кылаастар уолаттарын араас сокуоннарынан бултан, айылҕаттан тэйитии баарын, бу кэлин бултаабат, айылҕаҕа сатаан сылдьыбат дьон элбииригэр тиэрдэн эрэрин, онон сааскы, күһүҥҥү куска сырытыннарыыны, суолтатыгар да буоллар күһүн куобахха хаамтарыыны тэрийэри наадалааҕынан аахта.
Улуус спорка кэмитиэтин начальнига Г.Вырдылин алын сүһүөх кылаастарга улахан күрэхтэһиилэр ыытыллыбат буолбуттарынан, бу сүһүөххэ күрэхтэһиилэри тэрийэргэ, аҕалар уолаттарынаан спортсаалаларга сылдьыылара элбииригэр тэрээһин үлэ наадатын ыйда. Итини сэргэ, аҕалар, эр дьон уонна салайааччылар бэйэлэринэн спортивнай күрэхтэһиилэргэ кыттыылара үүнэр көлүөнэҕэ үтүө эрэ өттүнэн дьайыаҕар эрэнэрин биллэрдэ.
Эдэр аҕа, араас дэгиттэр дьоҕурдаах Э.Вырдылин-Бырдыкы Уус аҕа уонна уол бииргэ сылдьар дьарыктаах буолалларыгар, оччоҕо эрэ уол аҕатыттан элбэх үчүгэйгэ үөрэниэн сөбүн тоһоҕолоото.
Нэһилиэнньэ социальнай көмүскэллээх буолуутун салалтатын начальнига М.Тарасов хайа да тэрилтэҕэ, салалта хайа да таһымыгар аҕа саастаахтар тэҥҥэ үлэлиир эрэ буоллахтарына, ыччаттар кинилэртэн холобур ылыахтаахтарын санатта. Улууска «Кырдьаҕастар Сүбэлэрэ» баар буоларын туруоруста.
Сугулаан түмүгэр резолюция ылылынна. Эр дьон улуустааҕы сүбэлэрэ 20-чэ киһиттэн састааптанна. Бэрэссэдээтэлинэн Михаил Тарасов талылынна. Бастыҥ үлэлээхтэргэ улуус салалтатын махтал суруктара туттарылыннылар.
Виктор ВИНОКУРОВ, Таатта.