Куокуй нэһилиэгин олохтооҕо Геннадий Васильевич Иванов булчут дьиэ кэргэҥҥэ төрөөн-үөскээн, кыра сааһыттан булка-аска сыһыаннаах, айылҕаҕа чугас буола, сахалыы сиэри-туому тутуһа улааппыт. Онон бэрт эдэриттэн айылҕаны кэтээн көрөн, хаартыскаҕа түһэрэн үйэтитэр идэлээх эбит.
edersaas.ru
Хаартыскаҕа түһэриитин өссө оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан саҕалаабыт. Онуоха 1959 с. оскуола дириэктэринэн ананан кэлбит, кэлин учууталлаабыт, интэринээт сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит Винокуров Иван Степанович тирэх буолбут. Хаартыскаҕа түһэриини олус дьиктиргиир-кэрэхсиир уолчааны таба көрөн, аппаратынан туттарга уонна бэчээттииргэ үөрэппит. Дьэ ити кэмтэн ыла Геннадий хаартыскаҕа түһэрэр аппаратын туппутунан сылдьан, аймахтарын, доҕотторун уонна биир дойдулаахтарын үөрүүлээх да, хомолтолоох да түгэннэрин үйэтитэр идэлэммит. Онон Куокуй дьонугар 1960-с сыллартан мунньуллубут хаартыскалар үксүлэрэ кини түһэриилэрэ эбиттэр. Кэлин цифровой аппарат дэлэйэн, хаартыскаҕа түһэрии түбүгэ аҕыйаан уонна хаачыстыбата да тупсан, тулалыыр эйгэни итиэннэ айылҕа араас көстүүлэрин дьүһүйүүгэ ылсыбыт. Хас да түһэриитэ былырыын, Экология сылынан, Кэбээйи улууһун кэрэ айылҕатын көрдөрөр альбомҥа киллэриллибит. Саҥаҕа сайаҕас, кэрэни кэрэхсиир киһи иккис дьарыга – күн-дьыл туругун бэлиэтэнии эбит. Ол туһунан бэйэтэ маннык кэпсиир:
— Ити үлэ күнүн бэлиэтэнииттэн саҕаламмыта. Бэйэм улахан үөрэҕим суох, Хотугу Осетияҕа мэхэньисээтэрдэр куурустарын бүтэрбитим. 1965 с. катерга үлэлии киирбитим, оччолорго бу Куокуйтан Луҥха үрэҕинэн Өлүөнэ өрүскэ киирэн Сангаартан уонна Дьокуускайтан холкуос, сопхуос таһаҕаһын таһааран, сороҕун манна аҕаларбыт, сороҕун Бүлүү өрүһүнэн Мукучуга тиийэ таһарбыт. Ол кэмтэн «бүгүн бачча кыраадыс сылаас» эбэтэр «маннык тыаллаах» диэн күн-дьыл туругун сурунарым мунньуллан хас да тэтэрээт буолбута. Билигин бэлиэтээһиммин компьютерга оҥоробун. Өр сыллар чахчыларын тэҥнээн көрдөхпүнэ, маарыннаһара элбэх эрээри, бу кэнники сылларга сылыйыы барда сөпкө этэр эбиттэр, халлааммыт температурата үрдээн иһэр. Ити сыллартан хоһоон суруйарга холонор буолбутум. Бастаан ханна да мээнэ көрдөрбөт сатаабат этим. Кэлин, улууһум хаһыатыгар, «Дабааҥҥа», бэчээттэтэр буолбутум. 2011 с. отучча хоһоону уонна уон үһүйээни түмэн, «Дабаан» типографиятыгар «Дорообо, саҥа күн!» диэн ааттаах хомуурунньугу таһаартарбытым.
Багдарыын Сүлбэ кинигэлэрин ааҕан баран: «Бэйи-эрэ, биһиги да дойдубут сирдэрин аатын хомуйдахха хайдах буолуой?» – дии санааммын, 1970-с сыллартан балачча матырыйаалы муспутум. Багдарыын Сүлбэни кытары кэпсэтэ, суруйса сылдьыбытым, хомуйбут матырыйаалбыттан ыыппытым. Ону Куокуйтан төрүттээх, Дьокуускайга олорор суруйааччы Василий Иванов көрөн биһирээн, эбии матырыйаал хомуйтаран, бэйэтэ эмиэ эбэн-сабан, ситэрэн биэрбитэ. Ол түмүгэр 2009 с. «Көмүөл» кинигэ кыһатыгар Василий Иванов, меценат, геолог идэлээх Семен Павлов уонна мин ааптардаах «Алаас аатынан, дойду сураҕынан» диэн кинигэ бэчээттэммитэ. Онно 1,5 тыһыынча сир аата киллэриллибитэ. Сир аатын хомуйуунан дьарыктана сылдьан билбитим, Куокуй күөллэрин, сыһыыларын аата үксэ тоҥустуу эбит, нэһилиэкпит Куокуй хоһуун аатын ылбыт. Ол эрээри, «куокуй» диэн тыл суолтата биллибэт. Эдьиийим Аксиния Николаевна Павлова көҕүлээһининэн, нэһилиэк балыксыттарын туһунан дьоҕус кинигэни оҥорон, принтерга аҕыйах ахсаанынан таһааран, интэриэстээх дьоҥҥо биэртэлээбитим.
Геннадий Васильевич нэһилиэгин дьонун төрдүн-ууһун туһунан балачча матырыйаалы хомуйбут, онно тирэҕирэн билигин оҕолоругар анаан, бэйэтин төрүтчүтүн оҥорор итиэннэ ахтыыларын сурунар. Аныгы олох сиэринэн ону барытын компьютерга талар. Дьокуускайга олорор доҕоро, үөлээннээҕэ, эмиэ хас да кинигэ ааптара Федор Григорьевич Гуляев ноутбук ыытан, онно үлэлиир, бэйэтэ бэчээттиир, өссө сканерынан хаартыскалары киллэрэр эбит.
— Биһиги Григорий Васильевичпыт нэһилиэк, улуус тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кытар, кэнсиэртэрбитин ырыанан киэргэтэр. Быраата Павеллыын хас да ырыаны айда, олортон «Дорообо, саҥа күн!» ордук биллэр. Оҕолоро эмиэ ырыа куттаахтар, уолаттара гитараҕа оонньууллар, аны сиэннэрэ сыанаҕа тахсан эрэллэр, — диир библиотека сэбиэдиссэйэ Варвара Спиридонова.
Дьэ бу курдук Куокуй биир дьоһун мааны-киһитэ, сир түннүгэ, кыраайы үөрэтээччи уонна хоһоонньут Геннадий Иванов сүрэҕин таптыыр дьарыгын сайыннаран, күннээҕи судургу олоҕу киэргэтэр, олоххо көхтөөх буоларга үүнэр сүһүөх ыччакка холобур буолар!
Раиса Сибирякова, “Саха сирэ”, edersaas.ru