“Улуу олоҥхобутун өлбөт үөстээҥ, дириҥ силистээҥ, туллаҥнаабат тулааһыннааҥ!”
Чурапчылар Олоҥхо тыйаатырыгар махтаналлар
Олоҥхо тыйаатыра, биһиги биир дойдулаахпыт, аатырбыт олоҥхоһуппут Иннокентий Гурьевич Тимофеев-Теплоухов төрөөбүтэ 150 сылынан, кини “Куруубай Хааннаах Кулун Куллустуур” олоҥхотун балаҕан ыйын 21 күнүгэр Чурапчытааҕы “Айылгы” Норуот айымньытын дьиэтигэр, көрөөччү дьүүлүгэр таһаарда.
Олоҥхо төһө даҕаны 1906 сыллаахха сурукка киирэн үйэтитиллибитин иһин, ис хоһооно бүгүҥҥү көрөөччүгэ олус өйдөнүллэр — ыал буолуу, олох олоруу, оҕо-уруу төрөтүү, кэскили тэринии туһунан.
Бөлөҕү режиссер көмөлөһөөччүтэ Венера Колесова, уус-уран салайааччы Павел Колесов салайан кэлбиттэр. Олоҥхо сүрүн дьоруойун — Кулун Куллустууру биир дойдулаахпыт Дмитрий Хоютанов толордо. Уолбут оруолун майгытын-сигилитин кыайа тутан, уобараһын бэркэ арыйан, ис хоһоонун оҕоҕо да, улахан дьоҥҥо да олус тиийимтиэтик толордо. Онон, олоҥхо дьүһүйүүтэ хайа саҕаланыаҕыттан бүтүөр диэри көрөөччүнү абылаата — биһиги бары улахан дуоһуйууну ыллыбыт.
Киниэхэ кэргэн тахсыахтаах Күн Толомон Ньургустай удаҕан оруолун артыыска — Амма ыччата Ньургуйаана Маркова эмиэ чаҕылхайдык толордо. Куолаһа киэҥэ, туттара-хаптара чэпчэкитэ, кыырара тэтимэ, көрөөччүнү бэйэтигэр тардар күүһэ ураты. Кырдьык даҕаны, бу — эрчимнээх киһи толорор уобараһа. Ону Ньургуйаана таба өйдөөн, олох сүрэхпит-быарбыт ортотунан киирэр гына толордо. Ол да иһин Иннокентий Тимофеев-Теплоухов хаан аймахтара ис-сүрэхтэн махтанан, артыыскаҕа тыыннаах сибэкки дьөрбөтүн туттардылар. Олоҥхоһут оруолун Валентин Исаков, өрүү буоларын курдук, бэрт холкутук олорон, кэпсээн-ипсээн, олоҥхо эйгэтигэр көрөөччүнү сиэтэн киллэрэн кэбистэ.
Артыыстар бары да эдэрдэрэ, толорор тэтимнэрэ, хамсаныылара-имсэниилэрэ сыыдама-эрчимэ, көрөөччүнү биир да мүнүүтэҕэ сылаппакка, болҕомтолорун тардан оонньоотулар. Бу күн улууспут олоҥхону толорооччулара, олоҥхоҕо уһуйааччылара, фольклору сэҥээрээччилэрэ, кэскиллэрбит— үүнэр кэнчээри оҕолорбут кэлэн, кумаар да саҥата иһиллэр гына чуумпуран олорон көрдүлэр-иһиттилэр. Өрөспүүблүкэҕэ биллэр оһуохай таһаарааччы, дэгэрэҥ ырыа маастара, тойуксут, Чурапчылар күтүөппүт, Сунтаартан төрүттээх артыыс Дмитрий Иванов Үрүҥ Айыы оруолун олус итэҕэтиилээхтик толордо. Көрөөччү тойугунан кэпсэтиини сатаан истибэтэ-өйдөөбөтө буолуо дуу диэн мунаара саныы сылдьыбытым, артыыстарбыт барахсаттар кэпсэтэр курдук албаһынан ыллаан, хас биирдии тыллара бэрт чуолкайдык дьоҥҥо иһилиннэ-өйдөннө, сөрү диэн сөбүлэттэ. Хайдах эрэ, сахалар операбыт бу эбит, диэн өйдөбүлү хаалларда.
Олоҥхо тыйаатырын айар кэлэктиибин Улуус Мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Афанасий Захаров, улуус култууратын, Олоҥхо ассоциациятын ааттарыттан В.П.Герасимов, Одьулуун нэһилиэгин баһылыгын солбуйааччы А.И.Потапов, Норуот Айымньытын дьиэтин дириэктэрэ В.Л. Аржакова, Үрэх Күөрэ олохтоохторун ааттарыттан Т.Н..Решетникова, Хатылытааҕы Норуот айымньытын дьиэтин дириэктэрэ Е. Соловьев, о.д.а. истиҥник эҕэрдэлээтилэр. Артыыстарга Махтал, Эҕэрдэ суруктар туттарылыннылар. Харда тылы “Ийэ олоҥхоһут”, тыйаатыр артыыһа В.Г.Исаков эттэ.
Өрөспүүбүлүкэбит киэн туттуута — Олоҥхо тыйаатырыгар, таптыыр артыыстарбытыгар, бу курдук, дьоҥҥутугар-сэргэҕитигэр куруутун чугас буолан, киэҥ сирдэринэн ыырданан, омук омуктары сөхтөрөр дьүһүйүүлэри туруоран, өбүгэбит үйэлэртэн үйэлэргэ уостан уоска түһэрэн үйэтитэн кэлбит улуу олоҥхотун өлбөт үөстээн, дириҥ силистээн, айгыраабат акылааттаан, туллаҥнаабат тулааһыннаан, уһун үйэлииргит, киэҥ кэскиллииргит иһин, барҕа махталбытын, бастыҥ баһыыбабытын тиэрдэбит!
Эһиэхэ баҕарабыт эдэр эрчимҥит энчирээбэтигэр, кэрэ куоласкыт кэхтибэтигэр, уһун тыыҥҥыт уҕараабатыгар, саха уус-уран дьүһүйэр тылын сүмэтэ сүрэхтэри сүүдьүтэн, көхтөөх көрөөччү көҕүрээбэтигэр, оҕо дьон орооһон, ыччат дьон ыксалаһан, кырдьаҕас дьон кыттыһан, кэскилгит кэҥии турар аналланарыгар!
Инникитин да омуктары ордугурҕатар, сахалары аатырдар, урааҥхайдары улуутутар аналланыҥ! Мэлдьи мичээр билистин, айхал арыалластын, уруй олоҕурдун!
Улуус култууратын фольклорга салаатын аатыттан
Мария ГЕРАСИМОВА-СЭҤЭЭРЭ,
