Хабаровскай куораттан тохсунньу 15 күнүн сарсыардатыгар турбут Дальнай Востоктааҕы федеральнай уокурукка Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастайааннай бэрэстэбиитэлэ Георгий Никонов салайааччылаах экспедициябыт тохсунньу 20 күнүн киэһэтигэр торумнаммыт айанын уһук туочукатыгар — сахалар Лаамы диэн ааттыыр Охотскай байҕалын кытылыгар, Удская губа диэн Үт өрүс түһэр хомотугар турар Чумикаан бөһүөлэгин буллубут.
Биһиги аҕыс киһилээх бөлөхпүт «вахтовка» «Камаз» тимир көлөҕө олорон, официальнайа суох кыһыҥҥы суолунан, Амыр уобалаһын Свободнай куоратын уонна Сэлэмдьи оройуонун таарыйан, Хабаровскай кыраай биир чиэски түөлбэтигэр 3000 тахса киһилээх Тугуур-Чумикаан оройуонугар кэллибит. Оройуон Удское, Алгазея, Неран бөһүөлэктэрин хабан олохтоох салалтаны уонна норуоту кытта көрсөн кэпсэттибит, алтыстыбыт, этнографическай, кыраайы үөрэтэр уонна социальнай-экономическай да чахчылары хомуйдубут.
Бу күннэргэ Тугуур-Чумикаан оройуонун киинигэр Чумикааҥҥа салалтаны, кыраайы үөрэтээччилэри, төрүт олохтоох омуктар бэрэстэбиитэллэрин кытта көрсүөхпүт, олохтоох архыып, музей фондаларыгар үлэлиэхпит.
Сүрүн сыалбыт — урукку Дьокуускайдыыр аартыгы, олохтоохтор ааттыылларынан Саха суолун, Үт остуруогун, Россия уонна Кытай урукку кыраныыссаларын уонна олохтоохтор дойду бөҕөргүүрүгэр үтүөлэрин-өҥөлөрүн үөрэтии.
Үт уонна Тугуур остуруоктара XVII-XVIII үйэлэр кирбиилэригэр Нуучча судаарыстыбатын илиҥҥилии соҕуруу уһуга этэ. Үт сиригэр 1744 сыллаахха 2-с Камчаткатааҕы экспедиция кыттыылааҕа Якоб Линденау, 1844 сыллаахха академик Александр Миддендорф, 1826-1828 сылларга сахалыы бастакы суругунан айымньы ааптара Афанасий Уваровскай сылдьыбыттара.
Хабаровскай кыраай Тугуур-Чумикаан оройуона Саха сирин кытта культурнай, историческай уонна аймахтыы ситимнээх. Үт сахалара диэн аймахтарбыт бөлөҕүн 1980-с сыллар бүтүүлэригэр ф.н.к. Юрий Васильев-Дьаргыстай, кэлин и.н.к. Анатолий Саввинов үөрэппиттэрэ.
Гаврил Андросов, edersaas.ru сайтка анаан.
