Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр «оҕо ииттэр дьиэ кэргэн» диэн статустаах 232 ыал баар, кинилэр барыта холбоон 650 оҕолоохтор. Биһиги бүгүн маннык ыаллартан биирдэстэрин, Нам улууһун киинигэр олорор Сивцевтэр тустарынан кэпсиибит.
edersaas.ru
Дьылҕа Хаан ыйааҕынан
Бүлүү улууһун Дьөккөн нэһилиэгиттэн төрүттээх Мотрена кыыс дьылҕатын батыһан Нам улууһугар кэлэн, эргиэн эйгэтигэр үлэлээбитэ. Михаил Игнатьевич Сивцев диэн олохтоох уолга кэргэн тахсан, ыал буолбута. Ол эрээри уонча сыл тухары оҕоломмотохторо.
– Төһөлөөх оҕолонуохпутун баҕарбыппыт, оҕолоох ыалларга ымсыырбыппыт буолуой? – Мотрена Прокопьевна оччотооҕу кэмнэрин санаан долгуйан, үөһэ тыынан ылар. – Ыксаан, оҕо ылан ииттибиппит.
Кыыстара улаатыыта Сивцевтэр биир уолу ылбыттара. Ити кэмтэн Намнааҕы төрүүр дьиэ быраастара уонна социальнай харалта исписэлиистэрэ аккаастаммыт оҕо баар буоллар эрэ, Мотрена Прокопьевнаҕа биллэрэр идэлэммиттэрэ. Ол түмүгэр, үһүс, төрдүс… кырачааннар баар буолан испиттэрэ. Сивцевтэр билигин сэттэ оҕолоох, «иитиэх дьиэ кэргэн» диэн статустаах ыаллар. Улахан кыыстара бэйэтэ үс оҕолоох ыал ийэтэ, туспа олорор. Улахан уоллара Гриша үлэһит буолан, дьонугар саамай тутаах киһи буола сылдьар. Даана Намнааҕы педкэллиэһи «туйгунунан» бүтэрэн, ХИФУ педагогическай институтун иккис кууруһун устудьуоҥката. Оҕо эрдэҕиттэн ыспарсымыан, убайдаах аҕатыгар ис-тас үлэҕэ эрэллээх көмөлөһөөччү Арыйаан тохсус кылаас кэнниттэн Намнааҕы педкэллиэс бастакы кууруһугар үөрэнэр. Тыл-өс мааны киһитэ Уруйдаана иккис кылаас үөрэнээччитэ. Уон аҕыс сааһын туолбут Инга уонна сэттэлээх Элан төрүөхтэриттэн инбэлииттэр. Кыыс ДЦП-лаах, тартаран ыалдьар уонна саахарынай диабеттаах, быһата, киһи кыра оҕо курдук көрөр-истэр барахсана. Кэмиттэн кэмигэр тииһигэ киирэн, ыксаталыыр. Сүрүн аралдьыйара пазлы хомуйан таҥыы буолар, онон дьоно наар оннук оонньууру ылан биэрэллэр. Элан уолчаан уҥуоҕа эриллэн ыалдьар, “хурустаал оҕо” диэн диагнозтаах, эбиитин хараҕа бэрт мөлтөх буолан, сыллата эмтэнии куурсугар сылдьар. Аҕата Михаил Игнатьевич кинини Санкт-Петербурга илдьэн, ый кэриҥэ эмтэтэн, Саҥа дьыл эрэ иннинэ кэлбит. Онно олохсуйбут Ирина Афанасьевна уонна Николай Петрович Атласовтар диэн саха ыала Дьокуускайтан тиийэллэригэр аэропортка көрсөн дьиэлэригэр илдьэн хоннорбуттарын-маанылаабыттарын, клиникаларын булларан биэрбиттэрин, аны кэлэллэригэр атаарбыттарын бэркэ махтанан кэпсиир. Клиникаҕа инбэлиит оҕолорго күрэхтэһии тэрийбиттэригэр, Элан бэйэтин бөлөҕөр бастаан, Нева кытылыттан кубок кыбыныылаах кэлбит!
Дьиэ кэргэн үлэҕэ түмүллэр
Оҕолору сибиэһэй аһынан-үөлүнэн хааччыйарга бэйэ сүөһүлээҕэ ордук. Ити иһин, Сивцевтэр 2006 сыллаахха Нам сэлиэнньэтин кытыытыгар уһаайба ылан, саҥа дьиэ туттубуттар, хотон уонна тэпилииссэ оҥостубуттар. Билигин түөрт сүөһүнү, ол иһигэр икки ыанар ынаҕы, уонча кууруссаны уонна сэттэ сибиинньэни, ол иһигэр биир ийэ сибиинньэни кыстатан тураллар.
— Биллэн турар, улахан улуус киинигэр сүөһүнү тутар ыарахан, — диир Мотрена Прокопьевна. – Чугаһынан мэччирэҥ суох, аны массыына, ыт элбэҕэ… Ол иһин, сайын ыам кэнниттэн ынахтары оҕолор сэлиэнньэттэн быдан тэйиччи үүрэллэр, киэһэ сылгылаан аҕалаллар. Кыһын хотонтон төрүт таһаарбаппыт, “бодобуоһунан” уу бастаран, хотоҥҥо уулатабыт. Элбэх оҕолоох ыал кыһалҕатын өйдүүллэрин, “сүөһү кэлэрэ-барара, дьиэ таһын тэпсэрэ, сибиинньэ хордургуура мэһэйдиир” диэн айдаарбаттарын иһин ыалларбытыгар махтанабыт. Нам сэлиэнньэтэ сирэ төрүт суоҕун учуоттаан улууспут баһылыга Юрий Слепцов, Аппааныга баһылыктаан олорон мыраан анныгар, бэс чагда быыһыгар турар Эбэ сайылыга диэн сиргэ учаастак биэрбитэ. Онно сайылык туттан, оҕолорбутун, сүөһүлэрбитин илдьэ тахсыахпытын баҕарабыт. Ордук ыалдьар оҕолорго төрүт санаторий тэҥэ буолуо этэ. Кирэдьиит ылан, дьиэ маһын ылан бэлэмнээн сытыарабыт, ааспыт күһүн аҕабыт уолаттарын кытары уһаайбатын күрүөлээтэ. Электро-уот ситимэ тардылыннар эрэ, сайылыгын туттар санаалаах. Сүөһүлээх, оҕуруоттаах буоламмыт, оҕолорбут мэлдьи сибиэһэй үүтүнэн-этинэн, оҕуруот аһынан аһыыллар, кыра саастарыттан үлэҕэ үөрэнэллэр. Уруйдаана өссө детсадка сылдьан, хотоҥҥо тахсыһа сатааччы, мин ынах ыыр кэммэр ньирэйдэри аһатарын уонна күрээтиньиктэн сымыыт хомуйарын туох да олус астынааччы. Билигин улаатан, эдьиийэ Дааналыын оҕуруотчут бэрдэ, сибэкки бөҕөтүн үүннэрэллэр. Онон ааспыт сайын тиэргэни көрүү күрэхтэһиитигэр бастаатыбыт эбээт. Куһаҕана диэн уу ситимэ суох буолан, уубутун атыылаһан, илиибитинэн таһан олоробут. Арыйаан убайдаах аҕатын батыһан отчут хоһууна, тиэхиньикэни барытын сатыыр. Аҕабыт “УАЗ-охотник”, Гриша иномарка массыыналаахтар, онон сайын дьиэнэн сир астыыбыт, отоннуубут.
Дьол диэн — оҕо
Мотрена Прокопьевна дьиэтин иһинэн эрэ муҥурдаммат, Нам улууһугар «Оҕо ииттэр дьиэ кэргэн» бырагырааманан үлэлиир уон икки ыал ассоциациятын салайбыта уон иккис сыла буолбут. Бары олус түмсүүлээхпит, улууска ыытыллар араас дьаһалларга көхтөөхтүк кыттабыт, оскуолаҕа төрөппүттэр кэмитиэттэригэр ыкса үлэлиибит диэн кэпсиир.
— Бу Орто дойдуга киһи барахсан аналын көрсөн, ийэ уонна аҕа буолаары кэлэр, — диир кини. – Ол эрээри, олоххо араас буолар… Ити иһин бэйэлэрэ оҕо төрөтөр кыахтара суох ыаллар оҕо ылан, ийэ-аҕа буолар дьолу билэр кыахтаналларыгар тирэх буолар “Оҕо ииттэр дьиэ кэргэн” диэн бырагырааманы бэркэ биһириибин. Сахалар бэйэбит да ахсааммыт элбэҕэ суох, онон хас биирдии оҕону Таҥара бэлэҕин көрөн-истэн, кини ийэ-аҕа тапталын билэн, иллээх дьиэ кэргэҥҥэ, сылаас-сымнаҕас сыһыаҥҥа угуттанан улаатарын тэрийиэхтээхпит.
Айыы санаалаах Далбар Хотуну кытары сэһэргэһэ олороммун мин бииртэн дьиктиргээтим: бу Сивцевтэр курдук ыаллар төһө да элбэх оҕону ииттиннэр, элбэх оҕолоох ыалларга киирсибэт, кинилэргэ көрүллэр чэпчэтиинэн туһаммат, тулаайахтарынан оҕолорго босуобуйа, ийэлэргэ хамнас курдук кыра төлөбүр көрүллэринэн муҥурданар эбиттэр. Аны туран, ийэ инбэлиит оҕону көрөн дьиэтигэр олорор түбэлтэтигэр, киниэхэ үлэ ыстааһа ааҕыллыбат. Мотрена Прокопьевна Михаиллыын биэнсийэлээх буоламмыт тулуктаһабыт диир.
Кэлэр өттүгэр оҕо дьиэтэ диэн суох буолуохтаах, тулаайах оҕолор дьиэ кэргэҥҥэ көрүллүөхтээхтэр дэнэр. Туох кистэлэ кэлиэй, төрүүр дьиэҕэ хаалларыллар кырачааннар үксүгэр төрүөхтэриттэн ыарыһах буолаллар, оннук оҕоҕо түбэспит ийэ тэрилтэтиттэн уурайарга күһэллэр, үлэтин ыстааһа быһыллар. Дьиҥинэн, ыарыһах оҕону көрүүгэ үлэ ыстааһа ааҕыллара оҕо дьиэлэрэ аҕыйыылларыгар табыгастаах буолаарай?
Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат edersaas.ru