УЛАХАН УУ

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Алдьархай күүппэтэх өттүбүтүттэн кэллэ

От ыйын саҥата халлаан хаһааҥҥытааҕар да куйааран, ордук өрөспүүбүлүкэ соҕуруу өттүгэр ойуур баһаардара тураннар, бары күүһү “кытарары” утары охсуһууга ууруллубута. Бу күннэргэ аны хоту улуустарга, чуолаан Дьааҥы эҥээр күүстээх ардах түһэн, сүүһүнэн олорор дьиэ олоччу ууга баран, алдьархай кэтэһиллибэтэх өттүттэн ааҥнаата.

Дьааҥы улууһугар күүстээх ардах түһэн, ааспыт нэдиэлэ бүтүүтэ Дулҕалаах өрүс кытылыгар турар 300‑тэн тахса нэһилиэнньэлээх Суордаах сэлиэнньэтэ ууга барбыта. Бу сэлиэнньэ улуус кииниттэн 162 килэмиэтирдээх сиргэ баар. От ыйын 9 күнүгэр сарсыарда 8 чааска уу кутталлаах таһымы куоһаран, 825 см тиийбитэ. Уопсайа 88 дьиэни уонна биэс социальнай эбийиэги уу ылан, улууска ыксаллаах быһыы-майгы эрэсиимэ биллэриллэн, дьону эвакуациялааһын саҕаламмыта. Бастакынан 12 киһини “Полярные авиалинии” АХ Ми‑8 бөртөлүөтүнэн Баатаҕайга илдьибитэ.

Ол курдук, чугастааҕы өрүстэр уулара хааларыттан тахсан, Суордаахха иннэ-бүргэс үрдүгэр олоруу балаһыанньата үөскээтэ. Олохтоохторго көмөлөһөр инниттэн, тута оскуола спортивнай саалатыгар 80 киһиэхэ быстах кэмҥэ олорор пууну бэлэмнээбиттэрин таһынан, 30 хороҕор муостааҕы уу ылбат үрдүк сиригэр көһөрөн, аһылыгынан, уунан хааччыйдылар.

Дьон-сэргэ уонунан сыллар тухары муспут баайдара-дуоллара ууга баран, оннооҕор таҥнар таҥастара-саптара, аһыыр астара суох хаалан, биирдэ ытыс соттон хааллылар.

Уопсайа Дьааҥы улууһугар халаан бастакы долгунуттан түөрт нэһилиэнньэлээх пуун эмсэҕэлээтэ. Суордааҕы таһынан Томторго 88 уһаайбаны, ол иһигэр 34 олорор дьиэни, оскуола хочуолунайын уонна биэлсэр пуунун, Токума сэлиэнньэтигэр 26 уһаайбаны, Бөтөҥкөскө 166 уһаайбаны уу ылбыт.

Онон, балаһыанньа хаһааҥҥытааҕар да тыҥааһыннанан турар. Икки сыллааҕыта хоту улуустары ойуур баһаара буулаан, ордук Дьааҥы улууһун тыата улаханнык эмсэҕэлээбитэ. Дулҕалаах нэһилиэгэр уот икки өттүттэн ыган кэлэн, олохтоохтор буруоҕа тумнаста сыһан, сайын үтүөтүн билбэккэ аһардыбыттара. Аны быйыл сайын улахан уу кэллэ…

Билигин Дьааҥы улууһугар төһө кээмэйдээх хоромньу тахсыбытын ааҕыы саҕаланна. Ил Дархан Айсен Николаев халаантан эмсэҕэлээбит олохтоохторго көмө оҥоһулларыгар эбии үп-харчы көрүллэрин туһунан суһал ыстаап мунньаҕын кэмигэр иллэрээ күннээҕитэ эппитэ.

Билиҥҥитэ быһыы-майгы хайдаҕый?

От ыйын 13 күнүнээҕи туругунан, Суордаахха уу таһыма намтаан, 88 учаастактан, ол иһигэр 85 олорор дьиэттэн (манна 317 киһи олорор) уу барда. Билигин олорор дьиэлэри куурдуу үлэтэ саҕаланна.

Томторго от ыйын 12 күнүгэр 95 учаастактан, ол иһигэр 50 олорор дьиэ уу билиэниттэн босхолонно.

Токумаҕа от ыйын 12 күнүгэр 26 уһаайба ууттан босхоломмута.

Бөтөҥкөскө күүскэ ардаан, Адыаччы халааннаан, билигин 166 уһаайба, ол иһигэр 36 олорор дьиэ ууга барда. Манна 84 киһи (27 оҕо) олорор. Быстах кэмҥэ олорор 250 миэстэлээх пуун бэлэмнэннэ.

Боронукка 55 уһаайба ууга барда. Дьааҥы уутун таһыма үрдээн, Верхоянскай куоракка эмиэ ыксаллаах быһыы-майгы үөскээн, 54 учаастагы уу ылла.

Өрүс сүнньэ уларыйда дуо?

Өрүс кытыытынан бата олорор нэһилиэктэр олохтоохторо саас, сайын халаан уута төрүөтэ тугуй диэн үгүстүк кэпсэтэр буолуохтаахтар. Дьааҥы Арҕахтааҕар улахан уу уонча сыллааҕыта кэлэн, хас да олорор дьиэ ууга барбыта. Онтон ыла өрүс кытылын бөҕөргөтүү боппуруоһа өссө кытааппыта.

Дулҕалаах кытыла сиҥнэн түһэр кутталлаах сиригэр элбэх дьиэ турар. Былырыын премьер-миниистир Андрей Тарасенко Дьааҥы улууһугар оробуочай сырыытын кэмигэр туһааннаах боппуруоһу улуус баһылыга Гаврил Чириков көтөхпүтэ. Онуоха премьер-миниистир өрүс сүнньүн уларытыыга, дириҥэтиигэ үлэ ыытыллыахтааҕын иһитиннэрбитэ.

Бу саас “Превентивные работы по дноуглублению и спрямлению реки Дулгалах в районе с. Суордах Верхоянского района” диэн хантараагынан тендер ыытыллан, куонкурус кыайыылааҕынан ИП М. В. Рожин тахсыбыта. Хантараак кээмэйэ 9 459 376 солкуобай. Онон өрүһү дириҥэтии, хайа боруодатын, былыыгы ыраастааһын, гидротиэхиньиичэскэй үлэлэр ыытыллыахтаахтара. Ол гынан баран, тендер кыайыылааҕа хантаарак түһэрсэртэн куотунан, сакаасчыт хантараак бырайыагын электроннай аукцион иккис кыттыылааҕар — “Арктика суоллара” хааһына тэрилтэтигэр ыыппыт.

Мантан туох түмүк оҥоруохха сөбүй? Бастатан туран, өрүс сүнньүн уларытыыга, кытылы бөҕөргөтүүгэ анаан үп-харчы көрүллүбүт. Хамсааһын тахсыбыт. Иккиһинэн, аукцион ыытыллыбыт. Ол эрээри… Эмиэ ол эрээри диирбитигэр тиийэбит. Арааһа хоту сиргэ ыарахан уйуктаах тиэхиньикэни тиэйэн илдьиигэ бириэмэтэ ыгым буолан, кэмигэр тириэрдибэппит диэн, куонкурус кыайыылааҕа хантараактан куотуннаҕа. Оттон иккис кыттааччы номнуо саас буолан, кыһыҥҥы суол сабыллан, тугу да дьаһамматаҕа буолуо…

* * *

Манна даҕатан эттэххэ, бэҕэһээ Айсен Николаев «Россия 24» ханаалга быһа сибээскэ тахсан, Дьааҥы улууһугар улахан уу туһунан, содулу туоратыы үлэтэ хайдах ыытылларын туһунан кэпсээтэ. Тутуллуохтаах дамба туһунан ыйытыкка, бырайыак өссө хас да сыллааҕыта оҥоһуллан (сыаната 1 млрд 200 мөл. солк.) Уу ресурсаларын федеральнай агентствотыгар киирбитин туһунан Ил Дархан хоруйдаата. Халаан кэнниттэн, ити дамба федеральнай бүддьүөттэн үбүлэнэн тутуллуоҕар эрэнэрин эттэ.

Иннокентий Андросов, СӨ Нэһилиэнньэ олоҕор-дьаһаҕар куттал суох буолуутун хааччыйар судаарыстыбаннай кэмитиэт бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы:

— Бүгүн, от ыйын 13 күнүгэр, Верхоянскай куораты уу ылан эрэр. Маны таһынан, Боронукка уу таһыма үрдээтэ. Дьааҥы улууһугар 25 быыһааччы, ол иһигэр Саха сирин быыһыыр сулууспатыттан 20 киһи үлэлии сылдьаллар. Баатаҕайга 1 килэмиэтир уһунаах даамба үрдэтилиннэ. Билгэлээһин быһыытынан, бу хайысханан уу муҥутуур таһымтан арыый үрдүүрэ күүтүллэр.

РФ ЫБММ кылаабынай управлениетын уонна “Полярные авиалинии” авиацията дьону эвакуациялааһыҥҥа үлэлиир. Бүгүн сөмөлүөтүнэн Дьокуускайтан гуманитарнай көмө тиэрдиллиэхтээх. Төттөрү кэлэригэр 40 оҕону аҕалыахтаах.

Владимир Стручков, Суордаах нэһилиэгин баһылыга:

— Суордаахха 409 киһи бырапыыскалаах, онтон дьиҥнээҕинэн 329 киһи олорор. Оскуолаҕа үөрэнэр, уһуйааҥҥа сылдьар оҕо ахсаана — 78. Иллэрээ күннээҕитэ 10 киһилээх бөлөх Дьокуускайтан тиийэн Суордаахха халаан түмүгэр тахсыбыт хоромньуну ааҕыахтара. Хоромньуну ааҕыыны түргэнник ыытарга СӨ Ил Дархана Айсен Николаев сорудахтаабыта.

Иннокентий Юмшанов, Адыаччы нэһилиэгин баһылыга:

— Бөтөҥкөс сэлиэнньэтэ, билэргит курдук, ууга баран олорор. Уубут кыралаан түһэн эрэр. 2 чааска — 1 см курдук. Тиэргэннэрбит барыта сүүс бырыһыан ууга барбыттара. Онон оҕолору куоракка лааҕырга ыытаары сылдьабыт. Бүгүн ардах халааныттан тахсыбыт хоромньуну ааҕыыга Дьокуускайтан кэлбит анал хамыыһыйа Суордаахха үлэлээн эрэр дииллэр. Онтон Дулҕалаахха кэлиэхтээхтэр. Биһиги уубут түстэҕинэ, нэһилиэк олохтоохторун түмэн, мунньахтыахпыт. Онно тахсыбыт хоромньуларын толуйууга туох ирдэнэр докумуоннар наадаларын эҥин, чөлүгэр түһэрэр үлэлэр тустарынан кэпсэтиэхпит. Нэһилиэкпитигэр 921 киһи бырапыыскалаах. Таарыйа аҕыннахха, халаан кэмигэр сибээспит, уоппут барбакка абыраата. Уопсайынан, ити өттүгэр туһааннаах сулууспалар үчүгэйдик үлэлээтилэр.

Дмитрий Колесов, Дулҕалаах нэһилиэгин баһылыга:

— Бу халааҥҥа 50 ыал дьиэтигэр уу киирдэ. 45 ыал тэлгэһэлэригэр, омуһахтарыгар, баанньыктарыгар, оҕуруоттарыгар (тэпилииссэ) эмиэ уу халыйан киирбитэ. Былырыыҥҥы кур оппут эмиэ ууга уһунна. Билигин уу, дьэ, саҥа түһэн эрэр. Бу үөскээбит балаһыанньанан 21 оҕону Дьокуускайга лааҕырга ыыттыбыт. Бөһүөлэктэн 15 киһи көһөрүлүннэ, кинилэр атын сиртэн сайылыы кэлбит дьон. Эвакопуун тэрийбиппит. Манна билигин сэттэ киһи олорор. Бу халаан кэмигэр Дьокуускайтан Арассыыйа ЫБММ Саха сиринээҕи сулууспатын 2 үлэһитэ, Быыһыыр сулууспа 5 үлэһитэ дьуһуурунайдаатылар. Гуманитарнай көмөҕө тохтоотоххо, нэһилиэнньэҕэ иһэр ууну аҕалбыттара. Бүгүн бородууктаны кууһунан аҕалыахттара.

Дьааҥы нэһилиэктэригэр гуманитарнай көмө оҥоһуллар

Бу күннэргэ СӨ Уопсастыбаннай палаатата уонна Дьааҥы улууһун биир дойдулаахтара ыраах арктическай оройуон халаантан эмсэҕэлээбит нэһилиэктэригэр гуманитарнай көмөнү оҥорор ыстаабы аһан үлэлэтэллэр.

 Биһиги улууспут нэһилиэктэрэ ууга барбыттарын истээт, биир дойдулаахтарбытыгар уонна атын улуустар олохтоохторугар көмө, өйөбүл оҥороллоругар көрдөһөн ыҥырыы таһаарбыппыт. Көмөнү хомуйбуппут иккис күнэ. Хас биирдии кэлбит суумкалары наардаан, суруйан, туспа хоруопкаларга уган, киирбит таҥаһы ууран, эбэн иһэбит. Дьааҥы улууһа хоту улуус буоларынан сибээстээн, сүрүннээн ичигэс, күһүҥҥү, кыһыҥҥы таҥас наада. Биир ый иһигэр дьон дьиэлэрин өрө тардан, хомунан, кыстыкка бэлэмнэниэхтэрин наада. Бүгүҥҥү күҥҥэ көмө сүрүннээн Дьааҥы улууһун нэһилиэктэриттэн төрүттээх дьонтон кэллэ, — диэн Дьааҥы улууһун Сайдыы нэһилиэгиттэн төрүттээх Валентина Бурцева санаатын үллэһиннэ.

Валентина Бурцеваны кытта гуманитарнай көмө туһунан кэпсэтэ турдахпытына, Дьааҥы улууһуттан төрүттээх Мария Слепцова киирэн кэллэ. Мариялыын билсэр буолан, үөрэ көрүстүбүт.

— Киин куоракка көһөн кэлбитим 5 сыл буолла. Кыһалҕаҕа түбэспит биир дойдулаахтарбар көмөлөһөөрү утуйар таҥас кэмпилиэгин, күһүн кэтэргэ аналлаах оҕо уонна дьахтар таҥастарын аҕаллым, — диэн кэпсээтэ Мария Слепцова.

Гуманитарнай көмө ыстаабын волонтердара сонно тутта кэлбит таҥаһы наардаан бардылар. Тахсан, тустаах салайааччыттан интервью ылан баран, ыстаапка өссө туох көмө киирбитин билсээри, өҥөйө сырыттым. Аҕыйах мүнүүтэ иһигэр биир эркин муннуга сабыс-саҥа матарааһынан, сыттыгынан уонна суорҕанынан, утуйар таҥас кэмпилиэгинэн туолбут.

— Бу олус наадалаах утуйар таҥастары Анаабыр улууһун дьаһалтатыттан ыыппыттарын аҕаллылар. Онон кинилэргэ барҕа махталбытын тиэрдэбит, — диэн Валентина Бурцева махтанна.

Салгыы Дьааҥы улууһун Суордаах нэһилиэгэр 2012–2017 сыллардаахха баһылыгынан үлэлии сылдьыбыт, билигин СӨ Геологическай информационнай пуондатын сүрүннүүр исписэлииһэ Павел Иванову кытта кэпсэттим.

— Мин баһылыктыыр кэммэр 2013 сыллахха от ыйын 22 күнүгэр Суордаахха улахан алдьатыылаах халаан буола сылдьыбыта. Онно олорор дьиэ 80%-на ууга барбыта. Бырабыыталыстыба федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэ былаастарыттан, улуус муниципальнай тэриллиититтэн бары көмөнү көрөн, биир сыл иһигэр социальнай эбийиэктэри, олорор дьиэлэри чөлүгэр түһэрбиппит. Оскуола, балыыһа, хочуолунай барыта ууга барбыттара. Онно улахан уйуктаах МИ‑26 бөртөлүөттэн саҕалаан, бульдозер тыраахтарга тиийэ үлэ бөҕөтүн оҥорбуттара. Салгын аалынан тутуу матырыйаала кэлбитэ. Онно дьиэлэр докумуоннара 90%-на ол кэмҥэ оҥоһуллубута. Онон быйыл өйөбүлү ыларга улахан харгыс суох буолуохтаах. Айылҕаны кытта ким да утарылаһар кыаҕа суох. Кими да буруйдуур табыллыбат. Айылҕа оҥоһуута оннук. Суордаахха 2004, 2013, 2022 сылларга, ол аата 9 сыл буола-буола улахан халаан кэлэр эбит. Онон ааҕа-суоттана сылдьан, арай эрдэттэн бэлэм олоруохха наада быһыылаах. Биир дойдулаахтарбар, үгүс ыарахаттары көрсө үөрүйэх дьон быһыытынан, сомоҕолоһон, түмсэн, нэһилиэктэрин чөлүгэр түһэриигэ ылсалларыгар баҕарабын, — диэн Павел Иванов санаатын тиэртэ.

СӨ Уопсастыбаннай палаататын салайааччы Николай Бугаев: «Бу күннэргэ тэрилтэлэри кытта анал аһымал аахсыйалары ыытыахпыт. Ууга барбыт дьиэлэри куурдарга, социальнай эбийиэктэри чөлүгэр түһэрэргэ волонтердар көмөлөрө наада буолара чахчы. Онон үлэ бу көрүҥүн эмиэ тэрийиэхпит. Бырабыыталыстыба, олохтоох былаас, уопсастыбанньыктар бары бииргэ санаабытын холбоон түмэн үлэлээтэхпитинэ, дьон дьиэтин-уотун чөлүгэр түһэриэхпит, кыстыкка киириигэ туһааннаах үлэни оҥоруохпут», — диэн санаатын үллэһиннэ.

Бэчээккэ бэлэмнээтилэр Анивера Акимова, Елена Потоцкая, Женни Стрюкова.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0