Өссө 2016 сыллаахха Сунтаар нэһилиэгин баһылыга Эдуард Филиппов, билигин Госдуума дьокутаата Галина Данчикова оччолорго бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлинэн үлэлии олордоҕуна, “Уһун ынах” диэн бырагыраама кинилэргэ ситиһиилээхтик үлэлиирин кэпсээбитэ. Бырайыак өрөспүүбүлүкэ салайааччытын интэриэһиргэппитэ. Ити дьыл эрэгийиэннээҕи Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ улуустарга бу хайысханы сайыннарыыга үбүлээһин оҥорбута.
Хаҥалас улууһун 1 Малдьаҕар нэһилиэгин дьаһалтата эмиэ “Уһун ынах” бырагыраамаҕа хабыллыбыта. Үлэни саҕалыылларыгар министиэристибэттэн 1 мөлүйүөн солкуобай көрбүттэрэ.
Тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ Айталина Алексеева иһитиннэрбитинэн, дьаһалы олохтоохтор биһирээбиттэр. Балаһыанньа быһыытынан, эдэрдэргэ, элбэх оҕолоохторго, дохуоттара кыра ыалларга туһаайыллар.
— 2016 сыллаахха Хаҥалас улууһун 1 Малдьаҕар нэһилиэгэ “Уһун ынах” бырагырааманан Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтиттэн 1 мөлүйүөн солкуобайы ылбыта. Ол харчынан “Кэскил” ТХПК-тан 16 төбө үс саастаах уулаах тыһаҕаһы атыыласпыта. Ити дьыл түөрт ыал сайаапкатын бигэргэтэн, сүөһүлэри түҥэппиттэрэ.
Балаһыанньа быһыытынан бырагыраамаҕа киирсибит дьон үс сылынан эмиэ уулаах тыһаҕастары төннөрөр. Өскөтүн оҕус төрөөбүт буоллаҕына, ону хайаан да тыһыга атастаһан туттарыахтаах. Эбэтэр сүөһү ол-бу буолан хаалар түгэнигэр, хайаан да бэтэринээр аактата баар буолуохтаах. Бу туһунан барыта дуогабарга суруллар, — диэтэ кини.
Онон 1-кы малдьаҕардар 2016 сыллаахха түҥэтиллибит тыһаҕастартан төрөөбүт ньирэйдэрин улаатыннаран, 2019 сылга дьаһалтаҕа төннөрбүттэрэ. Бастакы эргииргэ 14 төбө эргиллибитэ. Бэтэринээр бигэргэтиитинэн, биирэ төрөөт, иккиһэ аска сүһүрэн өлбүттэр.
Ити төннүбүт уулаах тыһаҕастартан салгыы түөрдүн Булгунньахтаах эдэр ыалларыгар уонна уон сүөһүнү Тойон Арыыга эдэр киһиэхэ, инникитин улахан хаһаайыстыба тэринэр баҕалаах Александр Корякиҥҥа биэрбиттэр. Иккис эргиир төрүөхтэрэ 2022 сылга төннүөхтээх.
Эдэр пиэрмэр бэйэтэ этэринэн, бырагыраама саҥа хаһаайыстыбаны тэриниэн баҕалаахха олус туһалаах. “Холобур, мин тыа сиригэр олоробун, көһөр санаам суох. Хотон үлэтиттэн толлубаппын, сүөһүнү иитэрбин сөбүлүүбүн, онтон дохуот киллэринэбин. Дойдубар Тойон Арыыбар көҥүллүк, бэйэм сөбүлүүр дьарыкпынан сайдыахпын баҕарабын. Бу бырагыраама суоҕа буоллар, ынахтарбын атыылаһарбар тиийэбин. Биир ынах 80 тыһыынча солкуобай. Бу дьонуттан туспа баран пиэрмэ тэринэр эдэр киһиэхэ улахан суума. Онон биһиги дьаһалтабыт сөптөөх бырагырааманы тутан олорор. Уон уулаах тыһаҕаһы ылбытым, онтуларым бастакы ньирэйдэрин төнүннэрэбин, атына бэйэбэр хаалар. Үчүгэй өйөбүл дии саныыбын”, — диир уол.
Исписэлиис эппитинэн, сүөһүнү түҥэтии нэһилиэнньэттэн сайабылыанньа киириитигэр олоҕуран оҥоһуллар. Дьаһалга олохтоох дьокутааттар эмиэ кытталлар. Ол курдук, анал хамыыһыйа тэриллэн, сайабылыанньалаах дьон хотонун, сүөһүнү тутар усулуобуйатын, отун чинчийэн үөрэтэр. Ол кэннэ биирдэ кимиэхэ биэрэри быһаарар. Оччоҕуна эрэ бырагыраама тохтоон хаалбакка үлэлиир, сыалын ситэр кыахтаах.
Айталина Алексеева бырагыраама баара үчүгэйин, ыччаты тыа сиригэр олохсутууга, үгэскэ кубулуйбут дьарыкка эдэрдэри сыһыарыыга, тыа сиригэр агро-биисинэһи тэрийиигэ туһалаах дии саныырын кэпсээтэ.
Билигин “Уһун ынах” бырагырааманан үбүлээһин Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтинэн көрүллүбэт. Онон олохтоох дьаһалталар оччолорго бырайыагы төһө сөпкө өйдөөбүттэриттэн улахан тутулуктаах. Хаҥалас улууһун бу хайысхаҕа чахчы атаҕар чиҥник турбутунан бэлиэтиэххэ наада. Бырагыраама атын нэһилиэктэргэ эмиэ ситиһиилээхтик үлэлиир.
Полина НИКОЛАЕВА, СИА.
Хаартыскаҕа: Александр Корякин.
Диана Корякина түһэриитэ