УҺУН ҮЙЭЛЭЭХПИТ АХСААНА ТӨҺӨНҮЙ?

Арассыыйа уһун үйэлэнии көрдөрүүтүнэн аан дойдуга 141-с (200-тэн) миэстэҕэ турар. 2021 сылга эр дьон олохторун орто уһуна 66,7 сыл этэ, дьахталлар 10 сылынан уһуннук олороллор.

Саамай уһун үйэлээх эр дьон Швейцарияҕа (82,2 сыл), Гонконга (82,1 сыл) уонна Исландияҕа (81,9 сыл), оттон Арассыыйаҕа – Ингушетияҕа (80 сыл), Дагестаҥҥа (76,6 сыл) уонна Москваҕа (74,8 сыл) олороллор. Оттон Сьерра-Леоне, Нигерия, Чад судаарыстыбаларыгар эр дьон орто саастара – 55.

Дьиҥинэн, 2020 сылга дойдубутугар киһи олоҕун орто уһуна 4,5 сылынан уһаа­та, уһун үйэлээхтэр ахсааннара  6,5%-нан элбээн, 785,2 тыһыынча киһиэхэ тэҥнэстэ диэн “Росстат” биллэрбитэ. Ол иһигэр 100 саастарын туолбут дьон ахсаана 33%-нан эбиллибитэ (2015 сылтан ахсааннара 2,2 төгүл эбиллибит). 2030 сылга олох орто уһуна 78 сылга тиийиэ диэн эрэннэрбиттэрэ. Ол эрээри, пандемия саҕаланан, саастаах дьон олохтон туорууллара элбээбитэ…

Саха сирэ – Уһук Илиҥҥэ бастакы

Статистиканы көрдөххө, 2021 сылга Саха сиригэр киһи олоҕун орто уһуна: дьахталларга – 74,5 сыл, эр дьоҥҥо – 65,6 сыл, ортотунан – 69,98 сыл. Саха сиригэр уһун үйэлэниигэ, чөл олоҕу тарҕатыыга үлэ күүскэ барар. 2003 сыллаахха СӨ бэрэсидьиэнин дьаһалынан «Үйэ саас» диэн бочуоттаах бэлиэ бигэргэтиллибитэ. Ити кэмтэн ыла өрөспүүбүлүкэҕэ 150-чэ киһи бу бэлиэни ылбыт.

“Сахастат” дааннайдарынан, дьэ, Саха сиригэр хас уһун үйэлээх киһи олорор эбитий? 2021 сыл тохсунньутааҕы чахчынан, 70-тан аҕа саастаах 49 494 киһи (16 450 эр дьон, 33 044 дьахтар) олороро бэлиэтэммит. Ол иһигэр, 31 743 киһи куоракка, 17 751 киһи тыа сиригэр олорор эбит.

70 саастарын ааспыт дьон ахсаанын сылларынан ылан көрөр буоллахха, маннык: (1-кы табылыыссаны көр).

Бу табылыыссаттан көстө­рүнэн, аҕам саастаах дьон ахсаана элбээн иһэр диэн бэлиэтиэххэ сөп.

Оттон саастарынан сиһилии ылан көрөр буоллахха, 2022 сылга балаһыанньа хайдах эбитий?

70-74 саастаахтар – 24 636 киһи (9006 эр киһи, 15 630 дьахтар);

75-79 саастаахтар – 9705 киһи (3162 эр киһи, 6543 дьахтар);

80-84 саастаахтар – 9418 киһи (2766 эр киһи, 6652 дьахтар);

85-тэн үөһээ саастаахтар – 5667 киһи (1477 эр киһи, 4190 дьахтар).

Мантан көстөрүнэн, дьахталлар ахсааннарынан эр дьону 2-3 төгүл куоһараллар. Ити төрүөтүнэн: эр дьон арыгынан, табаҕынан үлүһүйэллэрин, үгүстүк оһолго-саахалга түбэһэллэрин, балыыһаҕа кэмигэр көрдөрүммэккэ, хаан баттааһынан кээмэйдэммэккэ, эмтэммэккэ, сүрэх-тымыр ыарыыларыттан эрдэ суох буолалларын ыйыахха сөп.

Аарыма кырдьаҕастар

Дьэ, Саха сиригэр 90-нун ааспыт хас аарыма кырдьаҕас олорор эбитий? Кинилэр буоллахтара, холкуостааһыны, сэрии ыар сылларын эттэринэн-хааннарынан билбит, сэбиэскэй кэмҥэ күөгэйэр күннэрэ ааспыт, ону тэҥэ, олох уларыйыытын көрбүт, икки үйэни алтыһыннарбыт дьон…

“Сахастат” 2020 сыллааҕы дааннайдара бааллар, бу сыыппаралар билигин уларыйбыт буолуохтарын сөп. (2-с табылыыссаны көр).

Төһө да икки сыллааҕы дааннай буоллар, 100 сааһын туолбут 71 киһи баара – бу киһи киэн туттар улахан сыыппарата эбээт. Сахалар уһун үйэлээхтэрин дакаастыыр сыыппара. Оттон 80-рын ааспыт дьону бырыһыанынан таһаардахха, нэһилиэнньэ уопсай ахсаанын 1,6%-нын ылаллар.

Ол да иһин, “Востокплан” тэрилтэ эспиэрдэрэ чинчийбиттэринэн, Уһук Илин эрэгийиэнигэр уһун үйэлээх дьон ахсаанынан Саха сирэ инники күөҥҥэ тахсыбыт.

Ил Дархан Айсен Николаев 2021 сылы Доруобуйа сылынан, 2030 сылга диэри Доруобуйа 10 сылын биллэрбитэ уонна «Клуб 80+» киирэр туһунан соругу туруорбута. Ол эбэтэр, 2030 сылга диэри киһи олоҕун орто уһуна 80 сыл буолуох­таах диэн.

Бу соругу мэдиссиинэ өҥөтүн хаачыстыбатын тупсарыынан, аҕам саастаахтарга болҕомтону күүһүрдүүнэн, чөл олоҕу, маассабай успуорду тарҕатыынан, о.д.а. сити­һиэххэ сөп. Манна кардиологическай уонна онкологическай диспансердар тутуллуулара төһүү күүс буолуоҕа, тоҕо диэтэр, сүрэх-тымыр уонна искэн ыарыыларыттан өлүү бастакы миэстэҕэ турар.

Бэлэмнээтэ Ангелина Васильева