Уһук Илиннээҕи Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэ үбүлүөйдээх ыһыахтары бастакынан саҕалаата
Бүгүн Саха сиригэр сайын кэлиитин Ньукуолуну бэлиэтииллэр.
Оттон бэҕэһээ Арассыыйа биир кырдьаҕас ытык куоратыгар Хабаровскайга СӨ Уһук Илиннээҕи уокуругун Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтэ Саха АССР төрүттэммитэ 100 сылыгар анаммыт ыһыаҕы ыста.
Бу быйылгы суолталаах үбүлүөйдээх ыһыахтары бастакынан саҕалааһын буолар.
Хабаровскай куоракка ыһыахтар 50 сыл устата ыытыллаллар. Уһук Илин бөдөҥ куоратын араас үөрэхтэрин кыһаларыгар үөрэнэр Саха сирин ыччаттара дойдуларыттан тэйэ сылдьар дьон быһыытынан, сайыны көрсө ыһыах тэрийэллэрэ. Хабаровскайга СӨ Уһук Илин уокуругун Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтэ кыраайдааҕы Норуоттар Ассамблеяларын уонна эрэгийиэн бырабыыталыстыбатын өйөбүлүнэн ыытар ыһыахтара үгэскэ кубулуйда. Кэрэхсэбиллээҕэ баар, кэлиҥҥи сылларга бу суолталаах тэрээһини бэрэстэбиитэлистибэ Хабаровскай кыраай олохтоохторугар Саха сирин чугастык билиһиннэрэр, ыкса сибээһи олохтуур инниттэн улуустары кытыннаран ыытар буолла. Ол курдук, Хабаровскайга Нам, Чурапчы, Уус Алдан улуустара бэйэлэрин оройуоннарын билиһиннэрэн барбыттар. Быйыл үбүлүөйдээх ыһыахха Амма, Өймөкөөн, Уус Маайа улуустара кэлэн Хабаровскай кыраай бырабыыталыстыбатыгар уонна Судаарыстыбаннай дууматыгар сылдьан бэйэлэрин улуустарын билиһиннэрдилэр, Уһук Илин бөдөҥ кыраайын кытта доҕордуу сыһыаны олохтоотулар уонна бииргэ үлэлээһин хайысхаларын ырыттылар.
Үбүлүөйдээх ыһыах Саха сирин устуоруйатын суолталаах бэлиэ сабыытыйаларыгар – Саха сирэ Арассыыйа састаабыгар киирбитэ — 390, Саха АССР төрүттэммитэ — 100, РФ Бэрэсидьиэнин иһинэн Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэ тэриллибитэ — 100, СӨ Уһук Илиннээҕи уокуругун Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтэ тэриллибитэ — 30 уонна Арассыыйа норуоттарын үйэлээх баайын сылларыгар ананна.
Үбүлүөйдээх ыһыах буолан, СӨ Уһук Илиннээҕи уокуругун Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтигэр Хабаровскай кыраайы кытта кыраныыссалаһа сытар Өймөкөөн, Уус Маайа, Амма улуустара дьоһуннаах өйөбүлү оҥордулар. Ол курдук, хайысхаларынан арахсан, суолталаах тэрээһиҥҥэ хас биирдиилэрэ сүҥкэн кылааттарын киллэрдилэр: Амма улууһун салалтата (баһылык Николай Архипов) бары нэһилиэктэртэн 60 киһилээх айар кэлэктииптэри аҕалан, аммалар ыһыах бары ирдэбиллэрин тутуһан, араас омук дьонугар саха култууратын, абыычайын, сиэрин-туомун олус чаҕылхайдык арыйдылар. Аммалар икки түһүмэхтээх ыһыах аһыллыытын сиэрин-туомун ыыттылар. «Арчы түһэ» диэн сырдыгы, үйэлээҕи түстүүр сиэр-туом уонна Уһук Илин уокуругар ыытыллыбыт ыһыах саха самаан сайынын уруйдуур алгыһа киэҥ Амур Эбэ биэрэгэр ыытылынна.
Бу суолталаах сиэри-туому улуустааҕы култуура управлениетын методиһа Василий Кочаткин толордо. Ыһыах алгыһа түстэммитин кэнниттэн ыраас хонууга Амма улууһун ытык бэлиэтэ Кыыс Амма бэйэтинэн намылыйан киирбитэ — кэрэ көстүү!
Кини кэнниттэн аан дойдуга тымныытынан аатырбыт ыраах Тымныы полюһуттан — Өймөкөөнтөн Чысхаан күөххэ үктэниитэ — сахалар кыһыммытын этэҥҥэ туораабыппыт бэлиэтинэн буолла. Кинини Өймөкөөн улууһун символлара: үрдүк очуос хаардаах хайа бэлиэтэ — Муус Хайа хаһаайката уонна уонна хоту дойду маанылаах кыыла Үрүҥ Таба арыаллаан киирдилэр.
Бу икки улуус бэйэлэрин чаҕылхайдык арыйар бренд буолбут бэлиэлэрин түһүлгэҕэ мустубут араас омук дьоно астына көрбүттэрин дохсун ытыс тыаһынан бигэргэттилэр. Кинилэри кытта хаартыскаҕа түһүөн баҕалаах дьон элбээтэ.
СӨ Уһук Илиннээҕи уокуругун Бастайааннай бэрэстэбиитэлэ, СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Ким Борисов ытык Амур өрүс биэрэгэр ыытыллар саха сайынын уруйдуур ыһыахтары Хабаровскай куорат бастакынан саҕалаабытын бэлиэтээн туран, мустубут дьону эҕэрдэлээтэ.
— Ил Дархан Айсен Николаев аатыттан сахалар самаан сайыны көрсөр национальнай бырааһынньыкпытынан итии-истиҥ эҕэрдэбин тиэрдэбин! 30 сыл тухары Хабаровскайга ыытыллар ыһыах кыраайдааҕы бырабыыталыстыба уонна Араассыыйа норуоттарын ассамблеятын өйөөһүнүнэн ыытыллан кэллэ. Араассыыйаҕа култуура биир улахан этническэй бырааһынньыгар болҕомто сүҥкэн. Норуоттары сомоҕолуур тэрээһиҥҥэ араас омук дьоно — эдэриттэн эмэнигэр тиийэ түмсэллэр. Ол да иһин бу норуоту сомоҕолуур бырааһынньыкка Хабаровскай кыраай олохтоохторун кыттыылара үгэскэ кубулуйда, — диэн бэлиэтээтэ Ким Борисов.
Саха аһын амсатыыга эппиэттээх Өймөкөөн улууһун дэдэгээссийэтэ (баһылык Иннокентий Сивцев), ыраах сир диэбэккэ, төһө да муус хамсааһынын үгэнэ буоллар, кутталлаах айаны аахсыбакка, аатырбыт Өймөкөөн убаһатын этин, ойоҕоһун, хаһатын, субайын, дьарҕаатын,
үөрэ миинин, оннооҕор олох соторутааҕыта бултаммыт сибиэһэй куска тиийэ Хабаровскай курдук ыраах куоракка сибиэһэйдии аҕалбыта — ыалдьыттары соһутуон соһутта!
… Бу күн сарсыардаттан курулас ардах түһэ турбута, тэрээһин ис тыыныгар ордук сонун сүүрээни түстээтэ.
Ийэ Айылҕа сылаас, сырдык бастакы дохсун ардаҕы аҕалан, сири-уоту ыраастаата, Хабаровскай кыраай уонна Саха сирэ саҥа сүүрээни, тосхолу тобулууларыгар, ыкса сибээһи олохтуулларыгар ыраас суолу аста.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска уонна видео — ааптар түһэриитэ уонна устуута.