Омун буолбатах, уонча сыл анараа өттүгэр Аллараа Бэстээххэ тиийэр, өссө ону ааһан 2025 сыллар эргин үс үллэр үөстээх Өлүөнэ эбэбитин тимир муостанан туоруур буолуохпут диир киһини дьиксинэ көрөрбүт быһыылааҕа.
Туох да диэбит иһин, Сахабыт сирэ кэнники сылларга балысханнык сайдар. Ол биир туоһутунан 2011 сыллаахха Мэҥэ Хаҥалас Аллараа Бэстээҕэр аныгы кэм үөрэҕин кыһата – Тимир суол тиэхиньикума аһыллыбыта да буолар. Тиэхиньикуму Сунтаар уола Николай Николаевич Иванов салайар эбит.
Бу аҕыйах хонуктааҕыта Дьокуускайга тиийэ сылдьан, интэриэһиргээн саха ыччатыгар наадалаах үөрэх кыһата эбит дии санаан, анаан-минээн Аллараа Бэстээххэ тиийэн Н.Н.Иванову сирэй көрсөн, кэпсэтэ түһэн киирдим.
Николай Иванов 1987 сыллаахха Сунтаарга Николай Иосифович уонна Идаида Николаевна Ивановтар дьиэ кэргэттэригэр үһүс оҕонон күн сирин көрбүт, икки эдьиийдээх. 2004 сыллаахха Сунтаардааҕы политехническэй лиссиэйи бүтэрбит уонна Новосибирскайдааҕы судаарыстыбаннай университекка киирэн 1 сыл үөрэнэн баран, Дьокуускайдааҕы ХИФУ устуоруйаҕа факультетыгар көспүт уонна ону 2011 сыллаахха бүтэрбит.
Уолбут үрдүк үөрэҕин бүтэриэҕиттэн салайар үлэлэргэ үлэлээн барбыт. Дьокуускайдааҕы каадырдары бэлэмниир, сүүмэрдиир тэрилтэ биһиги уолбутун үөрэҕин бүтэрээтин кытта Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бэрэсидьиэнин иһинэн Дьокуускайдааҕы Салайыы институтугар үлэҕэ ылбыт. Онтон СӨ Үөрэх уонна наука министиэристибэтигэр орто анал үөрэх отделыгар 4 сыл, онтон Сибээс тиэхиньикумун дириэктэрин солбуйааччынан 1 сыл үлэлээбит. 2020 сыл атырдьах ыйыттан Николай Иванов Р.И. Брызгалов аатынан Аллараа Бэстээхтээҕи Тырааныспар тиэхиньикумун дириэктэринэн анаммыт. Кини бу тиэхиньикум төрдүс дириэктэрэ эбит.
Николай Иванов кэпсииринэн, бу тиэхиньикум өрөспүүбүлүкэбит оччотооҕу Бэрэсидьиэнэ В.А. Штыров өҥөтүнэн тутуллубут уонна үлэҕэ киирбит. Вячеслав Анатольевич билигин даҕаны бу «төрөппүт оҕотун» кытта сибээһин быспат, хайа кыалларынан көмөлөһөр, билсэ-көрсө турар эбит. Кырдьык, Вячеслав Анатольевич саха ыччатын туһугар бэрт кэскиллээҕи толкуйдаан, «Арассыыйа тимир суоллара» тэрилтэни кытта улаханнык сыралаһан туруорсан үлэҕэ киллэртэрбитигэр билигин биһиги махтаныах кэриҥнээхпит. Манна таарыччы эттэххэ, Вячеслав Штыров Саха сирин тыатын хаһаайыстыбата сайдыытын саамай өйөөбүт Бэрэсидьиэн этэ ээ. Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн 15% кэриҥин тыа хаһаайстыбатыгар анаппыт Бэрэсидьиэн баара билиҥҥитэ биллибэт ээ. Чэ, тиэмэбиттэн туораамыым.
Билэрбит курдук, Саха сиригэр тимир суол сылтан сыл сайдан иһэр. Ону кытта тэҥҥэ Аллараа Бэстээхтээҕи тырааныспар тиэхиньикума сайдар-улаатар, кэҥиир эбит. Дириэктэр Николай Иванов кэпсииринэн, бу тиэхиньикум өрөспүүбүлүкэбит орто анал үөрэҕин кыһаларыттан биир бастыҥнара уонна ыччакка саамай баҕалаахтара буолан иһэрэ кими баҕарар үөрдүөх кэриҥнээх. Ол билиҥҥи олох ирдэбилэ даҕаны буоллаҕа дии. Билиҥҥитэ тиэхиньикумҥа киириигэ 1 миэстэҕэ 4-5 сайабылыанньа киирэр эбит. Манна билигин: «Строительство железных дорог, путь и путевое хозяйство», «Организация перевозок и управление на транспорте (железнодорожном)», «Техническая эксплуатация подвижного состава железных дорог (локомотивы)» идэлэргэ үөрэтэллэр.
Биһиги биир дойдулаахпыт салайар тиэхиньикумугар күн бүгүн 320 устудьуон үөрэнэр, 80-ча араас үлэһит, ол иһигэр 50-ча преподаватель үлэлиир улахан кэлэктиибэ эбит. Тиэхиньикум тимир суол үлэһитин бэлэмниирин таһынан суоппардары, сыбаарсыктары, автомеханиктары, повардары кытта үөрэтэр. Сорох преподавателлэр Хабаровскайтан, Новосибирскайтан анал үрдүк үөрэҕи бүтэрэн кэлэн, баахта ньыматынан үлэлииллэр эбит. Ону тэҥэ устудьуоннары дуогабар быһыытынан «Железные дороги Якутии» хампаанньа үлэһиттэрэ эмиэ үөрэтэллэр.
Устудьуоннар 250 миэстэлээх аныгы ирдэбилгэ толору эппиэттиир уопсай дьиэҕэ олороллор. Онно туспа куукуна, таҥас сууйар миэстэ, тренажернай уонна киинэ саалалара бааллар. Устудьуоннарга истипиэндьийэ, тулаайахтарга туспа социальнай истипиэндьийэ эмиэ баар. Маны таһынан, үөрэх бастыҥнара улуус баһылыгын уонна, хомойуох иһин, билигин биһиги ортобутугар суох Ил Түмэн дьокутаата, СӨ үтүөлээх тутааччыта, РФ ОДьКХ бочуоттаах үлэһитэ Александр Романов, тиэхиньикум аатын сүгэр Роман Брызгалов ааттарынан истипиэндьийэлэри ылаллар эбит.
Үөрэнэр куорпуска электроннай регистрациялаах, баай пуондалаах бибилэтиэкэ, цифровой мусуой диэн бааллар. Минньигэс астаах улахан остолобуой үлэлиир.
Устудьуоннар 90% уолаттар уонна үксэ сахалар, Сунтаартан уонча оҕо үөрэнэр.
Бу Саха сирин биир инники кэскилин бэлэмниир, билиҥҥи кэмҥэ олус наадалаах үөрэх кыһатыгар 9-с кылаас кэнниттэн киирдэххинэ 3 сыл 10 ый, оттон 11 кылаас кэнниттэн 2 сыл 10 ый үөрэнэр эбиккин. Үөрэххэ киирии эксээмэнэ суох, аттестат түмүгүнэн.
Дьэ, ити курдук үс үллэр үөстээх, үлүскэннээх сүүрүктээх Өлүөнэ Эбэ Хотун үрдүк мындаа биэрэгэр турар, үүнэр-сайдар Аллараа Бэстээххэ баар Саха сирин биир инники кэскиллээх үөрэҕин кыһата өрөспүүбүлүкэ ыччатын үөрэххэ ыҥырар, угуйар.
Быйылгы үөрэх сылыгар бүддьүөт 150 миэстэтигэр күрэстэһии буолуоҕа. Үөрэххэ киирэргэ докумуоннары электроннай порталга ыытыахха сөп эбит.
Биир дойдулаахпытыгар, улахан дьоһуннаах, кэскиллээх үөрэх кыһатын салайааччытыгар Николай Николаевичка үлэтигэр ситиһиилэри, дьолу-соргуну баҕарыаҕыҥ.
Борис НИКОЛАЕВ, Сунтаар