Саха сирэ хотугу полушарие саамай тымныы регионунан буолар. Ол иһин ахсынньы 1 күнүттэн “Кыһын Саха сириттэн саҕаланар” диэн кыһыҥҥы туризм бэстибээлэ Дьокуускай куоракка ыытыллара үгэскэ кубулуйда.
edersaas.ru
2011 сыллаахха Тымныы Хаһаайына Чысхааҥҥа эбии Кыһын-хотун уобараһа айыллыбыта. Дьэ, онтон ыла Чысхаан, Кыһын-хотун Великай Устюгтан айаннаан кэлэр Тымныы Моруос оҕонньору кытта Саха сирин киин куоратын Ленин уонна Оржоникидзе болуоссаттарыгар Арассыыйа үрдүнэн аан бастакынан Саҥа дьыллааҕы күөх харыйа уотун күлүмүрдэтэ уматаллар.
“Кыһын Саха сириттэн саҕаланар” диэн кыһыҥҥы туризм бэстибээлин тэрийээччи, Дьокуускай куорат дьаһалтатын мээрэ Айсен Николаев суруналыыстарга суолталаах тэрээһин таһыма сылтан сыл үрдээн иһэрин бэлиэтээн эттэ:
— Кэлиҥҥи сылларга бэстибээл аан дойду таһымнаах буолла. Ол курдук, чартернай рейсинэн аҥардас Японияттан Саха сирин тымныытын билсэ 95 киһилээх туристар бөлөхтөрө кэлэн бардылар. Бу бырааһынньык чэрчитинэн ыытыллар “Саха сирин амтана” гастрономия уонна хаар, муус оҥоһуктары оҥоруу бэстибээллэрэ аан дойдутааҕы таһымнаннылар. Холобур, муус оҥоһуктарга Кытайтан, Монголияттан, Голландияттан, Францияттан, Белоруссияттан, Башкортостантан, ити курдук киһи ааттыы туруон сөп, 31 хамаанда кыттыыны ылла. Оттон “Саха сирин амтана” гастрономия бэстибээлигэр Японияттан ааттаах-суоллаах ресторатор Сабуити Косаки кыттыыта сонун сүүрээнинэн буолла. Ол да иһин тэрийэр кэмитиэт чилиэннэрэ миигиттэн кэлэр сылтан «Кыһын Саха сириттэн саҕаланар» бэстибээл статуһун үрдэтэн, аан дойду таһымыгар таһаарарга этии киллэрдилэр.
Быйылгы “Кыһын Саха сириттэн саҕаланар” диэн кыһыҥҥы туризм бэстибээлэ араас ис хоһоонноох тэрээһининэн үгүс киһи болҕомтотун тарта.
— «Кыһын Саха сириттэн саҕаланар» бэстибээлгэ сүрүннээн бэйэ дьыалатынан дьарыктанар дьоҕус бизнескэ үлэлиир дьон актыыбынай кыттыыны ылаллара хайҕаллаах. Саха сирин урбаанньыттара дойдубутугар туризмы сайыннарыыга бэрт көдьүүстээх үлэни ыыталлар. Ол биир туоһутунан дьоҕус бизнес тэрилтэлэриттэн «Триумф» спортивнай комплекса сувенир оҥорооччулар, ас астааччылар кыттан, олус интэриэһинэй быыстапкалары тэрийдилэр. Онон өрөспүүбүлүкэ уонна Дьокуускай куорат ыалдьыттара, кырдьык да, кыһын Саха сириттэн саҕаланарын биллилэр, — диэн киин сценаттан СӨ Инвестиция сайдыытын уонна предпринимательство дьыалатын миниистирэ Антон Сафронов бэйэтин санаатын тиэртэ. Миниистир өссө англия тылынан Саха сирин ыалдьыттарын дорҕоонноохтук эҕэрдэлээбитэ, омук сириттэн кэлбит дьону ордук сэргэхситтэ.
“Кыһын Саха сириттэн саҕаланар” диэн кыһыҥҥы туризм бэстибээлэ Саха сиригэр олорор норуоттары сомоҕолуур соруктаах. Дьокуускай куорат Бүтүн Арассыыйатааҕы Тымныы чыпчаалын уонна киэҥ нэлэмэн Арктика култууратын киин куоратын быһыытынан көрдөрүллэр.
Ол да иһин буолуо, быйыл муус оҥоһукка хаһааҥҥытааҕар да элбэх араас омук маастардара кэлэн кыттыыны ыллылар. Дьүүллүүр сүбэ быһаарыытынан «Муус скульптура» категориятыгар «Сырдыкка тардыһыы» диэн муус композицияҕа Роэль Туивин (Roel Teeuwen) уонна Анна Туивин (Anne-Pie Teeuwen) – Голландияттан сылдьар аҕалаах кыыс 1-кы миэстэни ыллылар. Кинилэр бу куонкурус туһунан хаар уонна муус Норуоттар икки ардыларынааҕы ассоциацияларын бэрэсидиэнэ Йохане Лилльбергтан истибиттэр.
— Биһиги Саха сиригэр аан бастакы кэлиибит. Муус оҥоһунан дьарыктаммытым 40 сыл буолла. Дьокуускайга олус тымныы эбит. Саха мууһа, дьэ, кырдьык, аатырыан аатырар эбит. Үлэлииргэ анаммыт муус, — диэн санаатын үллэстэр Роэль Туивин.
Онтон Бүлүү олоҥхоһута Прокопий Максимов«Ала Хотой Кыыл аттаах Алтан Дьааһын бухатыыр» олонхотуттан бэртээхэй дьүһүйүүнү оҥорбут Николай Степанов (Бүлүү улууһа) уонна Михаил Степанов (Нам улууһа) «Норуот искусствотын үгэһэ уонна уратыта» номинацияҕа кыайыылааҕынан тахсан, анал бирииһинэн бэлиэтэннилэр.
Николай Степанов — Бүлүүгэ «Улуус олоҕо» бырайыакка сылдьан суруйбут ыстатыйам дьоруойа. Кини төрөөбүт Бүлүүтүттэн саҕалаан, аан дойдутааҕы таһымнаах муус оҥоһук күрэстэһиитигэр өрүү кыттыыны ылар. Ол курдук, саха маастарын муус оҥоһуктара Байкаал, Кытай, Магадан, Аляска Фербенкс курдук дойдулар ааттаах-суоллаах муус скульптураларын күөн-күрэстэригэр өрүү бириистээх миэстэлэргэ тиксэр. Быйыл төрөөбүт Сахатын сиригэр ыытыллыбыт муус оҥоһук куонкуруһугар Николай Степанов санаата ордук көтөҕүллэн кыттыыны ылла.
Онон тустаах наҕараада дьоруойун булла. Бу муус оҥоһук, кырдьык да, киһи болҕомтотун тардар ис иһиттэн алыптаах уус-уран айымньы.
— «Туймаада туонатыгар Бүлүү эпоһа» диэн тиэмэлээн, Аан Алахчын алгыһынан Хотой аттаах бухатыыр көтүтэн иһэрин оҥордум. Миигин кытта Намтан биир идэлээҕим Михаил Степанов үлэлээтэ, — диэн кэпсээтэ.
«Триумф» спортивнай комплекска миниистир Антон Сафронов бэлиэтээбитин курдук, кырдьык, ас арааһын быыстапката тардылынна. Ол онно урбаанньыттар оҥорбут сүүнэ улахан «Таба» тортара дьон болҕомтотун тарта.
«Тото-хана» эрэстэрээн үлэһиттэрэ дьону эт оҥоһуктарынан анаан күндүлээтилэр.
Кинилэр быйылгы идэһэттэн эт аһылык арааһын быыстапкаҕа туруоран, үгүс көрөөччүнү бэйэлэрин тула мустулар.
«Кыһын Саха сириттэн саҕаланар тэрээһиҥҥэ» бэрт элбэх сувенир оҥоһуллан быыстапкаҕа туруорулунна. Биллэн турар, туризм сайдыыта сувениртан тутулуктанара чахчы. Ол ону өйдөөн, бэстибээл кэмигэр дириҥ ис хоһоонноох «төгүрүк остуол» буолан ааста.
Дьон-сэргэ санаатыгар кэлэн иһэр Саҥа дьыллааҕы сырдык чаҕылхай кыымы саҕан, “Кыһын Саха сириттэн саҕаланар” кыһыҥҥы туризм бэстибээлэ олус үрдүк таһымнаахтык ааста.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскалар: ааптар түһэриитэ уонна интэриниэт.