Степан Бурнашев саҥа киинэтэ
Тымныы туһунан аан дойду үрдүнэн син элбэх киинэ уһуллубута. Олортон үгүстэрэ хоту сир олохтоохторун итэҕэппэт оҥоһуулаахтар. Төһө даҕаны умсугутар ис хоһоонноох үчүгэй киинэ буоллар, тымныы дьайыытын туһунан истэн эрэ билэр киһи устубут киинэтэ хайаан даҕаны итэҕэппэт итэҕэстэрдээх буолар. Онтон сылтаан хоһуллубут сэһэн барыта соччо итэҕэппэт курдук буолара.
Леонардо Ди Каприо баҕалаах “Оскарын” аҕалбыт “Выживший” киинэтэ буоллун, Халыма хаайыытыттан күрээбит ньиэмэс туһунан “Побег из Гулага” буоллун, тымныыны соччо билбэт дьон устубуттара өтө көстөр. Баҕар, онно сытара буолуо, “Хара хаар” Выборг куоракка ыытыллар “Окно в Европу” бэстибээлгэ киинэ сыаналааччыларын итэҕэппитэ, соһуппута? Степан Бурнашев онус киинэтэ, туох да омуна суох, кириитиктэри бэркиһэтэн, бэстибээл сүрүн бирииһин туура тутан кэлбитэ.
ТЫМНЫЫНЫ ЧИНЧИЙЭЭЧЧИ
Степан Бурнашев тымныы тиэмэтигэр бэйэтин киинэлэригэр хаста даҕаны болҕомтотун уурбута. “Күрүөйэх” киинэни аан бастакынан муҥутуур тымныы кэмнэргэ устарга санаммыта. Кыһын туһунан киинэни үксүн арыый сылаас кэмҥэ, саҥа хаар түһүүтэ эбэтэр сааһыары уста сатыыллар. Бурнашев “Күрүөйэххэ” Саха сирин тымныытын хайдах баарынан көрдөрөөрү, соруйан -40-50С кыраадыстаах тымныылары кэтэһэн туран устубута. Бу диэн эттэххэ, бытарыттар тымныы экраҥҥа соччо биллибэт этэ, олохтоохтор эрэ биллэр-биллибэт бэлиэлэринэн өйдүөхтэрин сөп этэ. Ол оннугар бу үлэ айар бөлөххө, киинэ устар тэриллэригэр тыйыс тургутук буолбута.
Иккистээн тымныы тиэмэтигэр Степан “Республика Z” хартыынаҕа төннүбүтэ. Манна тымныы айылҕатыгар киинэ сэһэнэ сигэнэр — дойдубут кыһына зомбилары утары киирсиигэ кыайыы төрүөтэ буолар. Дьэ ити курдук, сыыйа-баайы Бурнашев дириҥ ис хоһоонноох киинэтигэр, “Хара хаарга” кэлбитэ.
СУОППАРДАР ҮҺҮЙЭЭННЭРЭ
Тымныы дойду олохтоохторо бары бэркэ билэбит – алҕаһаабыт сордооҕу тымныы бырастыы гыммат. Онон, тоҥон өлбүт дьон туһунан үһүйээннэр абааһылаах түбэлтэлэртэн итэҕэһэ суох куттууллар. Суоппардар ортолоругар биир ынырык үһүйээн араастаан кэпсэнэр – көлүөһэтэ тэстибит суоппар массыынатын анныгар киирэн баран илиитин кыбыттарар уонна ыксаан илиитин быһа кэбийэр. Степан Бурнашев бу үһүйээн дьиҥнээхтик буолбутун, суоҕун быһаараары, элбэх суоппары кытта кэпсэппит. Ол түмүгэр, бу курдук түгэн биирдэ эрэ буолбатаҕын өйдөөбүт үһү. Хас да истибит түбэлтэтигэр олоҕуран, киинэ сценарийын суруйарга санаммыт.
ДЬОН СЫҺЫАНА, АНЬЫЫ ТӨЛӨБҮРЭ
Киинэ туһунан кылгастык кэпсээтэххэ: Гоша – атыыһыт киһи. Улахан массыынанан хоту табаһыттарга табаар тиэйэр. Улахан барыһы арыгы тиэйиитэ аҕалар – дойдутун дьоно арыгылаатахтарына тохтуур диэни билбэттэрин билэр буолан, таптаабыт сыанатын ылар. Биирдэ табаарын батаран баран, барсыахтаах киһитэ “аһаан” кэбиһэн, бардам санаата батарбакка, төттөрү соҕотох айанныыр. Суолун ортото массыыната алдьанар, ону оҥостоору, иэдээҥҥэ түбэһэр…
Биллэн турар, бу киинэ аҥаардас тыыны былдьаһыы эрэ туһунан буолбатах. Сүрүн дьоруой, ыраах айан суоппара Гоша туох киһиний? Хайдах обот санаалаах, тыйыс майгылаах киһи буолбутуй? Бу туһунан киинэ устата кыра-кыра бэлиэ көстүүлэр кэпсииллэр, көрдөрөллөр. Степан Бурнашев сценарийы суруйарыгар, “соҕотох бөрө” хараахтардаах дьоруойу айарыгар оҕо сааһыттан тиһэх түгэҥҥэ диэри хайдах олорбут киһи буоларын барытын өйүгэр оҥорон көрбүтүн туһунан кэпсээн турардаах. Аҕатын, балтын кытта сыһыана, дьону кытта кэпсэтэрэ, ылынар быһаарыылара болҕомтолоох көрөөччүгэ ол олоҕу көрдөрүөн сөп.
Киинэ биир сүрүн тиэмэтинэн аньыы уонна аньыыны боруостааһын буолар. Иэдээҥҥэ түбэспит киһи олоҕун туһугар охсуһара хапкааҥҥа хаптарбыт адьырҕа кыылы санатар. Гоша, кырдьык, адьырҕа айылҕалаах киһи. Ол эрэн, кыра да буоллар, сиэр-туом туһунан өйдөбүл киниэхэ даҕаны баар, оттон тыйыс судьуйа буолбут төрөөбүт дойдута хайдахтаах да халыҥ аньыыны, баҕар, бырастыы гыныан сөп курдук.
ООННЬООБУТ АРТЫЫСТАР
Федот Львову режиссердар сөбүлээн усталлар. Биир амплуа кулута буолбакка, эҥин араас оруолларга барытыгар ыҥырыллар. “Кэскилгэ” күлүүлээх быстах оруол, “Маҥнайгы тапталга” романтичнай сүрүн оруол, “Ордаҕа” татаар баскага, “Сайсары күөлгэ…” уорбаланар киһи — барыта бэйэ бэйэлэриттэн ураты, майгыннаспат толоруулар. Киинэҕэ биир эрэ түгэҥҥэ көстөн да аастаҕына, көрөөччү өйдөөн хаалар. Онон бу киинэ сүрүн оруолун толорооччу олус табыллан оонньообута кими даҕаны соһуппат.
Хата маҥнайгытын кэриэтэ кэмиэдьийэтэ суох оруолу толорбут Дмитрий Баишев талаанын саҥа өрүтүн көрдөрдө.
Киинэ улахан аҥаара биир киһи айылҕаны кытта охсуһуутугар ананар. Ол быыһыгар оонньообут артыыстар бары оруолларыгар бэркэ табыллыбыттара саха киинэтин таһыма үрдээн иһэрин туоһулуур.
ЧАРААС УЙУЛҔАЛААХ ДЬОҤҤО АНАММАТАХ КИИНЭ
Ырыынак усулуобуйатыгар киинэ оҥорооччулар хартыыналарын төһө кыалларынан элбэх киһиэхэ көрдөрө сатыыллар. Ол туһугар киинэҕэ +16 бэлиэ биэрбэттэрин курдук оҥоро сатыыллар. Оннооҕор сэрии туһунан киинэни араастаан сымнатан, хааны-сиини кистээн, кутталлаах сирдэрин мүлүрүтэн оҥороллор.
Бурнашев саҥа киинэтэ оннук албастары туһамматах. Выборгтааҕы бэстибээл көрөөччүлэрин иннигэр тахсан режиссер: «Бу чараас уйулҕалаах дьоҥҥо анамматах киинэ, куттаннаххытына, киэр хайыһыҥ!” диэн сэрэппитэ.
Кырдьык, оннооҕор араас бэйэлээх эгэлгэ киинэни көрбүт киинэ кириитиктэрэ уйулҕалара хамсаабыт этэ. Киинэ туһунан суруйууларга “олус итэҕэтиилээх устуу”, “көрө олорон дьиҥнээхтик бэйэм илиим ыалдьан барбыта”, “дьиҥнээҕиттэн киһи куйахата күүрэр киинэтэ” диэбиттэр.
“Хара хаары” бэйэтин кэмигэр улахан биһирэбили ылбыт Дэнни Бойл “172 часа” диэн киинэтин кытта тэҥнээн көрөллөр. Онно хайа хапчааныгар илиитин кыбыппыт киһи туһунан кэпсэнэр. Төһө даҕаны икки хартыына иккиэн “айылҕаны кытта күөн көрсүһүү” (suvival) жанрга уһуллубуттарын иһин, бу айымньылар утарыта өрүттээхтэр. Биирдэрэ – өҥүрүк куйаас Ютаҕа хас да хонук устата тыыннаах буолуу туһугар киирсии туһунан, иккиһэ – аҕыйах мүнүүтэ иһигэр томороон тымныыттан өрүттэр быһаарыныыны ылыы туһунан.
ТҮМҮККЭ
“Хара хаар” уһулуччу үчүгэйдик уһуллубут, олус сатаммыт киинэ. Бу хартыына саха киинэтин сайдыытыгар өссө биир таһым буолла диэххэ сөп. Көрөөччү киинэҕэ кэпсэнэр сэһэҥҥэ олоччу киирэр, сүрүн дьоруой ыарыытын бэйэтин киэнин курдук ылынар. Ону анал үөрэхтээх кириитиктэр эрэ буолбакка, хас биирдии көрөөччү даҕаны үрдүктүк сыаналыыра буолуо. Саха сирин көрөөччүтүгэр сиэр-туом, сэрэхтээх буолуу, дьоҥҥо амарах сыһыан туһунан сытыы кыһалҕалары бэйэбитигэр олус чугастык, билэрдик көрдөрүөҕэ.
Егор Карпов