Саха биллиилээх суруйааччыта, тылбаасчыта, оҕолорго аналлаах хоһооннору айыыга тахсыылаахтык үлэлээбит Константин Дьячковскай-Көстөкүүн Туйаарыскай төрөөбүтэ 100 сылынан «Көстөкүүн Туйаарыскай: ахтыылар, ыстатыйалар, интервью, пьеса, ыйынньык» диэн дириҥ ис хоһоонноох кинигэ сүрэхтэниитэ буолла.
edersaas.ru
«Саха тыллаах билинэр суруйааччыта буолуу туһааннаах киһиттэн олус элбэҕи эрэйэр. Оннук норуот тэҥинэн билинэр дьолугар тиксибит киһинэн оҕо поэта, тылбаасчыта Константин Туйаарыскай буолар диэтэхпинэ, ааҕааччы ылыныаҕа«, — диэн саха народнай суруйааччыта Сэмэн Тумат кинигэ аан тылыгар суруйбут.
А.С. Пушкин аатынан Национальнай бибилэтиэкэ историческай саалатыгар суруйааччы Көстөкүүн Туйаарыскайга анаммыт кинигэ сүрэхтэниитигэр бэрт үгүс иһирэх санаа этилиннэ.
— Улууспут айар куттаах дьонунан баай. Бэҕэһээ Аммаҕа Сулҕаччы талааннаах худуоһунньуга Николай Рязанскай альбом-кинигэтин сүрэхтэниитэ буолла. Былырыын Христофор Максимов 100 сааһын бэлиэтээбиппит. Көстөкүүн Туйаарыскайга анаммыт сүрдээх кэтэһиилээх кинигэ таҕыста. Биһиги, аммалар, бу бэрт дириҥ ис хоһоонноох кинигэни таһаарарга үлэлэспит дьоммутугар бүгүн махтал бастыҥын этэбит, — диэн «Амма улууһа» МТ баһылыга Николай Архипов анаан бэлиэтээтэ уонна аммалар ааттарыттан кинигэ таһаарыытыгар сыраларын уурбут дьоҥҥо Махтал суруктары туттарда.
Суруйааччы Дмитрий Наумовы биир дойдулаахтара олус истиҥник саныыллар. Ол кини тыл этиитигэр дьоно сөбүлэһэ, ытыстарын таһына олороллоруттан көһүннэ.
— Көстөкүүн Туйаарыскай уустук олоҕу олорон ааспыта. Ол эрээри кини онно бэриммэтэҕэ. Туйаарыскай курдук оҕо суруйааччыта суоҕа. Дэлэҕэ да, тыа сирин бибилэтиэкэтигэр 10-тан тахса сирэйдээх кинигэ илдьирийиэр диэри ааҕыллара. Аҥардас «Току-току ньээмин» да хас да көлүөнэ саха дьоно умнар үһүлэр! Мин бу кинигэ тахсыбытынан аммаларбын эҕэрдэлиибин уонна Туйаарыскай куруук туйаара турдун диэн алҕаатаҕым буоллун, — диэн бэлиэтээтэ Дмитрий Наумов бэйэтин эҕэрдэ тылыгар.
Бэйиэт Иван Мигалкин тыл этиитэ өрүү интэриэһинэй, туох эрэ ураты бэлиэтээһиннээх буолааччы. Бу да сырыыга оннук буолла.
— Мин тыл этиибин аммаларга хомолтобун этэрбиттэн саҕалыым. Москва куораттан куудара баттахтаах, 52 кг ыйааһыннаах, маҥан бүрүүкэлээх муодунайдык таҥнар уол Аммаҕа кэлбитим. Ол эрээри пааркаҕа уҥуоҕа уонна ыйааһына кыра диэн кэрэ кыргыттар бэйэлэригэр чугаһаппатахтара. Ол баар хомолтом. Ол эрээри Амма улууһа мин дьылҕам ситиһиилээх өрүттэригэр бэрт улахан оруоллаах. Ол курдук, 1975 сыллахха Амматтан Артек лааҕырга дэлэгээтинэн талыллан барыым, олоҕум умнуллубуат түгэнэ. 2000 с. Амматтан кэлэн иһэн муус устар 21 күнүгэр миэхэ култуура үтүөлээх үлэһитин аата иҥэриллибитин истибитим. Онон Амма мин тус олохпор бэлиэ умнуллубат түгэннэри бэлэхтээбитэ. Ханна баһылык литератураны өйүүр да, ол улууска элбэх кинигэ бэчээттэнэр. Амма улууһун баһылыга Николай Архипов — эдэр киһи. Кини элбэх кинигэ тахсыытын өйөөтө. Улуус баһылыга бэйэтинэн кэлэн кинигэ тахсыытыгар үлэлэспит дьоҥҥо махтаммыта, тустаахтарга хайдахтаах курдук күндүнүй! — диэн санаатын үллэһиннэ Иван Мигалкин.
Кыраайы үөрэтэр отдел кылаабынай бибилэтиэкэрэ Лена Ефимова суруйааччы олоҕор «3» сыыппара оруолун бэлиэтээтэ:
— Көстөкүүн Туйаарыскайы «биһиги киһибит» диэн үс улуус: Уус-Алдан, Мэҥэ Хаҥас уонна Амма «былдьаһаллар» этэ. Үс ийэҕэ уонна үс аҕаҕа иитиллибит. Аны кинигэтин үс киһи хомуйан оҥордо, үс киһи редакциялаата. Онон күн бүгүнүгэр диэри кинини «3» сыыппара арыаллыы сылдьар.
Суруйааччы Сэмэн Тумат эмиэ интэриэһинэй бэлиэтээһини оҥордо:
— Национальнай бибилэтиэкэ историческай саалатыгар кэлин элбэх кинигэ сүрэхтэниитэ ыытыллар буолла. Бу олус үчүгэй. Аммалар Көстөкүүн Туйаарыскай туһунан киһи интэриэһин тардар бэртээхэй кинигэни бэчээттэтэн таһаардылар. Мин саамай сэргээбитим — суруйааччы илиинэн суруйбут рукописьтара киирбитэ буолар. Сэбиэскэй кэминээҕи суруйааччылар уонна бэйиэттэр бэйэлэрин кэннилэриттэн хаалларбыт баайдара — рукописьтара. Кинилэр толкуйдара, анаарыылара — илиилэринэн суруйан көннөрүүлэрэ, эбии бэлиэтээһиннэрэ тугунан да сыаналаммат.
Онуоха тэҥнээтэххэ, аныгы көлүөнэ суруйааччылар уонна бэйиэттэр суруйуулара, толкуйдара көмпүүтэргэ эрэ хаалар. Онон Туйаарыскай кэминээҕи суруйааччылар атрибуттара — илиинэн суруйуу киирбитэ кинигэ ис хоһоонун байыппыт.
Кэлиҥҥи кэмҥэ кинигэ сүрэхтэниитэ айар киэһэ курдук ыытыллар буолла. Аммалар Туйаарыскайдарын кинигэтэ сүрэхтэниитин киэһэтигэр Сулҕаччыттан баянын туппутунан анаан айаннаан кэлбит Николай Кириллины ыллаппыттара, тыа кулуубун санатта. Баяннаах ырыаһыт дойдутун бэйиэттэрин уонна мелодистарын пропагандалыыр бэртээхэй айар куттаах киһи хабыллар ытыс тыаһын хомуйуон хомуйда!
Көстөкүүн Туйаарыскай кинигэтэ сүрэхтэниитигэр үгүс киһи санаатын эттэ, кинигэ ис хоһоонун ырытта.
«Урукку өттүгэр К.Н. Дьячковскай-Туйаарыскай олоҕо, айар үлэтэ бу курдук ситэ-хото кинигэ буолан толру сырдатылла илигэ. Күнү-дьылы кытта тэҥҥэ көлүөнэлэр олохторо ааһар. Ону билэр, өйдүүр дьон баарына өрүсүһэн, суруйан-бичийэн илдьэ хаалар сорук биһиэхэ өртөн силис-мутук тардыммыта. Онтубут бу кинигэ сиһэ буолла уонна дьоҥҥо-сэргэҕэ тиийэр күнэ-дьыла тосхойдо диэн үөрэбит. Онуоха ахтыы биэрэн, хомуйсан, ыйан-кэрдэн көмөлөспүт дьоҥҥо ис сүрэхпититтэн махтанабыт», — диэн СӨ култууратын туйгуна, Сулҕаччы нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо Елена Попова биир дойдулааҕа Көстөкүүн Туйаарыскай олоҕун уонна айар үлэтин дириҥник ырыппыт дьоҥҥо махталын тиэрдэн кинигэ ис хоһоонун түмүктээбит.
Кинигэ саха тыллаах ааҕааччыга бэртээхэй бэлэҕинэн буолла.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскаҕа ааптар түһэриитэ.